«بدترین فریب، سوء استفاده از نیاز تهی‌دستان است» محمد یونس
علی حسین‌زاده - سخت است اما بانکداری را تصوی کنید که برنده جایزه صلح نوبل شده است؛ او کسی نیست جز پروفسور محمد یونس (Muhammad Yunus) اقتصاددان و بنیان‌گذار بانک گرامین (Grameen Bank) مشهور به بانک فقرا.
محمد یونس در روستای باتوآ (Bathua) در شرق بنگلادش به دنیا آمد و از همان ابتدای زندگی تحت تاثیر روحیه گشاده‌دستی مادرش در کمک به فقرا بود. او در طول زندگی خود بار‌ها و از نزدیک شاهد بود که قحطی و گرسنگی چگونه جان هزاران تن از افراد بی‌بضاعت را در شهر‌ها و روستاهای بنگلادش گرفته است. وی معتقد است فقر مردم از تنبلی یا حماقتشان نیست، بلکه به خاطر نداشتن یک حامی مالی هرچند کوچک است، از نظر او فقر یک مشکل ساختاری است نه شخصی.
محمد یونس تابحال جوایز متعددی کسب کرده است که شاید مهم‌ترین آنها جایزه صلح نوبل باشد که در سال ۲۰۰۶ به آن نائل گردید.
همان گونه که ذکر شد محمد یونس از همان دوران کودکی روحیه کمک به فقرا را از مادرش آموخت. در سال ۱۹۷۴ که او استاد اقتصاد در دانشگاه چیتاگونگ (Chittagong University) بود، طی سفری علمی به همراه دانشجویانش به یک روستا، رنج عظیم مردم تهی‌دست دوباره برای او تداعی گردید؛ آنها در آنجا با زنی بسیار فقیر صحبت کردند که برای تهیه مواد اولیه به منظور تولید محصولش محتاج به مبلغ خیلی ناچیزی - در حد یکی دو دلار! - بود تا بتواند درآمدی کسب کند؛ مشکل زن آن بود که بانک به دلیل اینکه او فقیر بود و دارایی ارزشمندی برای وثیقه نداشت حاضر به پرداخت وام (هرچند ناچیز) به او نبود؛ بنابراین زن مجبور بود برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز خود از نزول‌خوارها گاهی با نرخ بهره هفتگی ۱۰٪ پول نزول نماید و در آخر هفته تنها ۱ پنی عایدی او از ساخت محصولاتش بود. محمد یونس مشاهده کرد که افراد زیادی در چنین شرایطی به سر می‌برند؛ به عنوان مثال در همان روستا حدود ۴۲ نفر با چنان مشکلی دست به گریبان بودند و همه آنها برای شروع کار و کسب درآمد جمعا محتاج تنها ۲۷ دلار (!!!) سرمایه اولیه بودند.
محمد یونسِ اقتصاددان پس از سفر به آن روستا فهمید که با توجه به فقر و نابرابری موجود، حتما در تئوری‌ها و نظریه‌های اقتصادی‌ای که تابحال مطالعه کرده و به دانشجویانش نیز آموزش داده، یک جای کار می‌لنگد؛ به گفته خودش:
برای من تدریس تئوری‌های زیبای اقتصادی در کلاس دشوار بود، وقتی که فقدان تاثیرگذاری تدریس خود را در مواجهه با فقر و گرسنگی احساس می‌کردم.
برخلاف تمام توصیه‌های دولتی و بانکی، وی حاضر شد به کسانی وام بدهد که هیج بانک تجاری به آنها وام نمی‌داد؛ زنان بیوه بی‌نوا، زنانی که شوهرانشان آنها را ترک کرده بودند، کارگران زمین‌های اربابان و سرمایه‌داران، رانندگان، رفتگران و حتی گدایان. محمد یونس شروع به اهدای وام‌های کوچک (Micro-Loans یا Micro-Credit) به فقرا نمود و در سال ۱۹۸۳ بانک گرامین را بدین منظور تاسیس کرد. گرامین به معنای روستا است و اساس کار بانک بر پایه اعتماد (Trust) و مسئولیت مشترک (Solidarity) بود.
او با این باور که حتی فقیر‌ترین مردم هم انگیزه و خلاقیت لازم برای شروع کسب و کارهای کوچک دارند، وام‌های کوچک چند دلاری را در اختیار مردم قرار داد. او اعتقاد دارد: «اعتبار دادن به فقیران به آنها اجازه می‌دهد تا توانایی‌های بالقوه خود را سریعا بالفعل نمایند؛ توانایی‌هایی مثل بافندگی، پرورش غلات و میوه، برنج کوبی و تولید صنایع دستی. پولی که از این طریق به دست می‌آورند ابزار و کلیدی است برای بروز توانایی‌های دیگر و نیز به آنها کمک می‌کند تا پتانسیل‌های خویش را کشف کنند». دریافت‌کنندگان وام، این پول‌ها را صرف کارهایی مثل خرید گاو شیرده، چوب، کاموا و یا دیگر فعالیت‌های درآمدزا می‌کردند.
محمد یونس و بانک وی دقیقا برخلاف بانک‌های بزرگ جهان عمل کردند که فقط به فکر اعطای وام به ثروتمندان هستند و فقرا را از یاد برده‌اند. امروزه در بنگلادش گرامین بانک ۲۵۶۴ شعبه و ۱۹۸۰۰ کارمند دارد که به بیش از ۸ میلیون وام گیرنده در بیش از ۸ هزار روستا خدمت‌رسانی می‌کنند.
همانگونه که گفته شد رویه این بانک بر اساس اعتماد و مسئولیت مشترک بنا نهاده شده و با هیچ کدام از توصیه‌های دولتی و بانکی سازگاری ندارد اما نکته جالب اینجاست که بیش از ۹۷ درصد از وام‌گیرندگان از بانک گرامین، بدهی خود را با آن تسویه می‌کنند که این نرخ از هر بانک دیگری در دنیا بالاتر است. حال سوال این است که این برنامه‌ها چگونه به افراد بی‌سوادی که وثیقه بانکی، ضامن و نیز دیگر ویژگی‌های لازم برای گرفتن وام را ندارند، وام می‌دهند؟ طبیعتا باید ریسک عدم پرداخت اقساط چنین وام‌هایی، به نحو مناسبی مدیریت شود؛ چهار خصوصیت بارز در مواجهه با این ریسک در بانک گرامین، عبارتند از:
بررسی عملکرد بانک گرامین نشان می‌دهد که طی سه سال درآمد خانواده‌های فقیر تحت پوشش آن ۵۳ درصد، سرانه غذا و آشامیدنی اعضای این بانک نسبت به کسانی که مشارکتی در برنامه‌های آن نداشته‌اند ۹ درصد و توان خرید آنها برای پرداخت هزینه پوشاک و تحصیل و بهداشت ۱۸ درصد افزایش یافته است. همچنین مطالعاتی که در سال ۱۹۹۸ توسط شاهیدور خاندکر و سیدنی‌آر اسکالر، اقتصاددان بانک جهانی صورت گرفت نشان داد که بانک گرامین از طریق اعطای وام به زنان نیازمند، اولا موجب افزایش امنیت اقتصادی آنان در سطح خانواده شده است؛ ثانیا تاثیر مثبتی در امکان ورود کودکان به مدرسه و ادامه تحصیل آنان با کیفیت بالاتر و حتی بهبود تغذیه آنها داشته است. از سوی دیگر افزایش خوداشتغالى در بین گروه‌هاى دریافت‌کننده وام و عملکرد خوب زنان در بازپرداخت وام موجب افزایش شمار تعاونی‌ها و فزونى وام و تسهیلات اعطایى از سوى بانک شده است.
با این دستاوردها اصلا عجیب نیست که هم‌اکنون الگوی بانک گرامین در ۵۸ کشور جهان مورد توجه و الگوبرداری قرار گرفته است و در میان آنها نام کشورهای پیشرفته و ثروتمندی نظیر امریکا، کانادا، هلند و نروژ هم دیده می‌شود.
★ سفرنامه: در آن سر دنیا (۷ - نیوزیلند): از لابه‌لای شیارهایی که آب باران بر شیشه‌ی ماشین کشیده، منظره‌ای می‌بینم که شبیه آن را به عمرم هرگز، حتی به هیچ رؤیا هم ندیده‌ام ۴ سال پیش خواندن ۱۳ دقیقه
⭐️ سهم ما چیست؟: به نظر می‌رسد همه درختان دارند با هم بدنبال جنگل می‌گردند... ۴ سال پیش خواندن ۳ دقیقه
★ آقامون جنتلمنه!: همین آموزش و پرورشی که در ناکارآمدی‌اش به کسی پاسخگو نیست، پای مسائل جزئی همچون یک آهنگ پاپ، به جنب و جوش می‌افتد. تا آنجا که وزیرش... ۴ سال پیش خواندن ۴ دقیقه
⭐️ مثل پاکستان درمانده نشویم!: پاکستان با ۱۶۰ میلیون نفر جمعیت با هفتمین ارتش قدرتمند جهان مجهز به جنگ‌افزار اتمی، نمونه‌ی روشن یک کشور درمانده است. درمانده در حدی که... ۴ سال پیش خواندن ۱۹ دقیقه
★ آیا باید از چین ترسید؟: پانزده سال دیگر، اقتصاد چین از اقتصاد ایالات متحده پیشی خواهد گرفت و به صورت قدرتمندترین اقتصاد جهان درخواهد آمد. با نزدیک شدن زمان موعود، ۴ سال پیش خواندن ۱۳ دقیقه
★ رهبری سازمان با فروتنی: اثربخشی و مزایای فروتنی در رهبری سازمانی ۴ سال پیش خواندن ۵ دقیقه
★ در ستایش کم‌خوانی و کندخوانی، کتابخوانی مسابقه نیست: طمع «هر چه بیشتر بهتر» به کتابخوانی هم سرایت کرده است. کدامیک از ما می‌توانیم ادعا کنیم که یک کتاب را بیش از یک یا دوبار خوانده‌ایم؟ ۴ سال پیش خواندن ۱۰ دقیقه
