همهٔ ما توی زندگی با آدمهایی برخورد کردیم که یا خیلی مضطربن، یا بیش از حد از جمع فاصله میگیرن. شاید خودمون هم گاهی توی یکی از این دستهها جا بگیریم. روانشناسها این ویژگیها رو توی قالب «شخصیت اضطرابی» و «شخصیت اجتنابی» بررسی میکنن. شناخت این دو تیپ شخصیتی نه فقط برای متخصصها، بلکه برای همهٔ ما لازمه، چون توی روابط خانوادگی، محیط کار و حتی دوستیها به درد میخوره.
توی این مقاله قراره با زبان ساده بررسی کنیم شخصیت اضطرابی و اجتنابی چه ویژگیهایی دارن، چه شباهتها و تفاوتهایی بینشونه و مهمتر از همه اینکه چطور باید باهاشون رفتار کنیم.
وقتی میگیم شخصیت اضطرابی، یعنی فردی که تقریباً همیشه درگیر نگرانی و دلشورهست. این آدمها بیشتر وقتها با خودشون فکر میکنن: «نکنه یه اتفاق بد بیفته؟»، «اگه اشتباه کنم چی؟»، «اگه دیگران منو قضاوت کنن چی میشه؟».
چندتا ویژگی اصلی آدمهای مضطرب:
نگرانی دائمی در مورد آینده
تمرکز روی خطرهای احتمالی به جای فرصتها
نشخوار ذهنی و مرور اشتباههای گذشته
حساسیت زیاد به قضاوت و نگاه دیگران
این افراد معمولاً نمیتونن ذهنشون رو راحت کنن و از لحظه لذت ببرن. به خاطر همین هم ممکنه توی روابط کاری یا خانوادگی فشار زیادی تحمل کنن.
شخصیت اجتنابی یه جورایی با اضطراب رابطهٔ نزدیکی داره، اما فرقش اینه که فرد برای فرار از نگرانیها و ترسهاش، کلاً دست به عقبنشینی میزنه. آدمهای اجتنابی دلشون میخواد اجتماعی باشن، ولی ترس از طرد شدن یا مسخره شدن باعث میشه ترجیح بدن تنها بمونن.
ویژگیهای اصلی شخصیت اجتنابی:
دوری از جمعها و موقعیتهای اجتماعی
اعتمادبهنفس پایین و احساس بیارزشی
حساسیت بیش از حد به انتقاد
نداشتن تجربههای اجتماعی کافی به خاطر پرهیز دائمی
جالب اینجاست که آدمهای اجتنابی نیاز به ارتباط دارن، اما خودشون رو محروم میکنن چون فکر میکنن «آخرش منو پس میزنن».
هر دو شخصیت، ریشه در اضطراب و ترس از قضاوت دارن.
در هر دو حالت، فرد نمیتونه راحت با دیگران تعامل کنه.
هر دو میتونن باعث بشن کیفیت زندگی و شادی فرد پایین بیاد.
اضطرابیها بیشتر درگیر دلشوره و نگرانی ذهنی هستن، ولی اجتنابیها با کنارهگیری عملی خودشون رو از موقعیت دور میکنن.
آدم مضطرب ممکنه با وجود نگرانی باز هم توی جمع شرکت کنه، اما اجتنابی کلاً اون جمع رو ترک میکنه.
اضطراب بیشتر جنبهٔ هیجانی و شناختی داره، اجتناب بیشتر توی رفتار دیده میشه.
اینجا میرسیم به بخش مهم: ما چطور باید با این آدمها رفتار کنیم؟
شنونده بودن: وقتی فرد مضطرب نگرانیهاشو مطرح میکنه، بیشتر از نصیحت کردن، لازمه شنیده بشه.
کمک به آرامسازی: پیشنهاد فعالیتهای آرامبخش مثل پیادهروی یا تمرین تنفس میتونه خیلی کمککنه.
مرزگذاری ملایم: اگه نگرانیهاشون بیش از حد شد، باید با آرامش یادآوری کنیم که قرار نیست همهچیز تحت کنترل باشه.
تشویق بدون فشار: آدمهای اجتنابی اگه تحت فشار قرار بگیرن، بیشتر عقب میکشن. باید تشویقشون کرد بدون اینکه اجباری باشه.
ایجاد احساس امنیت: مهمه که حس کنن پذیرفته شدن و قضاوت نمیشن.
فرصت دادن برای تجربه: بهجای کشوندن مستقیم به جمعهای بزرگ، بهتره با موقعیتهای کوچکتر شروع کرد تا کمکم اعتمادبهنفسشون بیشتر بشه.
شخصیتهای اضطرابی و اجتنابی هر دو تحت تأثیر ترس و ناامنی درونی شکل میگیرن، اما مسیر بروز اونها فرق داره: یکی غرق در نگرانی میشه، دیگری عقبنشینی میکنه. نکتهٔ مهم اینه که این آدمها مقصر نیستن؛ بیشترش برمیگرده به تجربیات گذشته و شیوههای نادرست مقابله با استرس.
اگه اطرافمون کسی رو داریم که توی یکی از این دستههاست، بهتره به جای قضاوت یا سرزنش، سعی کنیم درکش کنیم، حمایتش کنیم و باهاش به شیوهای درست رفتار کنیم. همین تغییر کوچک میتونه برای اون فرد خیلی بزرگ باشه.
