در لغت نامه دهخدا واژه ی ترس به معنای بیم و هراس معنی شده است و علی رغم معنای آشنایی که برای شنونده دارد مصداق آن در طول زمان دستخوش تغییراتی گشته است و به مفهومی پویا تبدیل شده است.
گروهی از متفکرین ترس را حاصل مواجهه با ناشناخته ها دانسته و دسته ای دیگر ترس را به عنوان مطلبی فطری و ریشه دوانده در ضمیر ناخودآگاه می دانند. از آنجا که ناشناخته ها بسیارند و ترس به مثابه مواجهه با ناشناخته ها از دیر باز ذهن آدمی را مشغول داشته و از طرف دیگر عمر آدمی ظرفیت رویارویی با تمامی آنها را ندارد این امر باعث این شده که ترس هیچ وقت ذات بشر را ترک نکند. از جهتی دیگر، ترس هایی که به الگوهای روانی ما برمی گردند اغلب از آن دسته اند که به گفته ی زیگموند فروید قابل درمان اند و با کاویدن علت آن در کودکی می توان بر آن فایق آمد.
در عصر انفجار اطلاعات و با پیشرفت روز افزون تکنولوژی و در بمباران اطلاعاتی رسانه ها، ترس نیز مفهومی دیگر یافته است. ترس در طول زمان از مفهومی عینی به مفهومی ذهنی بدل گردیده است. تصور کنید ترس های اجداد ما اکنون چقدر احتمال پیش آمد برای ما را دارد؟ خطر حیوانات وحشی، قحطی، بیماری های خطرناک مانند وبا، کزاز، سل و یا خطر مورد حمله و تاراج واقع شدن و ... . با اینکه این ترس ها به طور کامل ریشه کن نشده اند، با این حال امکان اینکه دامن گیر ما شوند بسیار کم است. با این حال ترس های ما از ترس های قابل لمسی که واکنش لحظه ای ما را بطلبند به واهمه هایی احساسی و نظری بدل گشته اند.
ترس هایی که از طریق رسانه های جمعی و شبکه های اجتماعی مرتبا ذهن ما را بمباران می کنند، عموما ترس هایی هستند که یا پیش نخواهند آمد و یا احتمال پیش آمد آنها بسیار اندک است. جنگ های داخلی، بگومگو های حزبی، بحران انرژی، گرم شدن کره زمین، بیماری های عجیب و غریب و نادر همه و همه از جمله مواردی است که الگوهای ترس های نو را در ذهن تلقین می نماید. الگوهایی که غالبا مشکلاتی را دامن می زنند و با وجود اینکه راه حل هایی غیرمنطقی و نادرست را پیشنهاد میکنند اما ما آن های را می پذیریم و از آنها استقبال می کنیم. برای مثال دنباله رویی شایعات و اخبار نامتناقض از این دسته اند. منطقا دنباله رویی از شایعات و اخبار کذب کاری اشتباه است و همه این را قبول داریم. ولی موج هراس حاصل از نشر اخبار غیرموثق بتوسط شبکه های اجتماعی چنان ما را تحت تاثیر قرار می دهد که بدون فکر در جست و جوی راه نجاتی به هر ریسمانی دست می آویزیم.
اما راه حل کجاست؟
عصر اطلاعات و فناوری مهارتهای خاص خود را می طلبد. مهارتهایی از قبیل خوب گوش دادن، دقت کردن و تفکر انتقادی در عصری که هر روز خبرهای ضد و نقیضی می شنویم بسیار حیاتی است. سواد رسانه ای از دیگر مهارتهایی است که در عصر رسانه بیش از پیش رخ می نماید. تفکر انتقادی به ما می آموزد که در نوشته ها و چیزهایی که می شنویم دقت کنیم و پرسشگر باشیم و گول ظاهرسازی های کلام را نخوریم. نباید فراموش کرد که درون گفته ها همیشه دنیایی از ناگفته ها وجود دارد و تا نپرسیم و جوابی نگیریم نمیتوانیم از صحت آن مطمئن شویم.
اقتصاد دنیای امروز به خاطر تعدد مصرف کنندگان و شرکت های نوپا از شرایط پیچیده ای برخوردار است و یکی از استراتژی های موفق تبلیغاتی که از دیرباز مورد توجه بوده همین استفاده از ترس بشر است. شرکت های تولید کننده ی چراغ های اضطراری که ما را از تاریکی نجات خواهند داد و یا لابراتوارهای تولید قرص های ویتامینی که احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می دهند همگی از ترس ما برای فروش محصولات خود استفاده می کنند.
ترس یکی از قوه های بقای بشر از دیرباز بوده و اگر قرار بود ما ترسی نداشتیم، بقایمان مدت زیادی نمی پایید. اما اینکه ترس زندگی ما را کنترل کند کاری خطا و دور از عقلانیت است. برای جلوگیری از مورد سواستفاده قرار گرفتن در دنیایی که برای ادامه ی حیات اقتصادی و اجتماعیش بر ترس ما متکی است باید بکوشیم که عاقلانه تر و موشکافانه تر به مسائل نگاه کنیم.
