از آنجایی که بسیاری از دامداران و دامپروران دانش بسیار اندکی در خصوص عملکردهای تولید مثلی گوسفندان دارند، تصمیم گرفتیم تا با ارائه یک مطلب تخصصی تا حدود قابل توجهی این موضوع و اهمیت آن را برای جامعه دامپروری کشور شرح دهیم. امید داریم این نوشته برای این قشر زحمت کش مفید واقع شود و روز به روز شاهد پیشرفت صنعت دامپروری کشور عزیزمان ایران باشیم.
آگاهی از فیزیولوژی و مدیریت تولید مثل در گله های داشتی باعث افزایش درصد بره زایی، کاهش تعداد میش های قصر، افزایش تولید و در نتیجه کسب درآمد بیشتر برای پرورش دهنده گوسفند می شود.
عوامل موثر بر تولیدمثل میش های داشتی شامل تغذیه، نژاد، طول مدت روشنایی، درجه حرارت محیط، رطوبت نسبی هوا و بیماری است.
تغذیه مهم ترین عامل در راندمان تولیدمثل گله است. کاهش سطح انرژی سبب پایین آمدن نرخ باروری و نامنظم شدن فعالیت های جنسی در میش ها خواهد شد. مهیا کردن پروتئین مورد نیاز به اندازه ای مناسب در برنامه تغذیه ای میش ها منجر به بالا رفتن میزان بره زایی و دوقلوزایی می شود. در ضمن مواد معدنی همچون کلسیم و فسفر و ویتامین های D ، E و A بالاترین تاثیرگذاری را بر نرخ تولیدمثل گوسفندان می گذارند.
مدت روشنایی (فتوپریود) فعالیت تخمدان های میش را تحت تأثیر قرار می دهد. رطوبت بالا تولید مثل در گوسفندان را کاهش می دهد. وراثت، بیماری ها و تعداد قوچ در گله از دیگر عوامل مؤثر بر تولید مثل در گوسفند می باشند.
بلوغ جنسی به وزن، سن، نژاد، آب و هوا، فصل تولد و تغذیه بستگی دارد. احتمالا وزن حیوان پیش از سایر عوامل در این امر موثر باشد که تغذیه در این امر دخیل است. معمولا بره های بهاره زودتر از بره های پاییزه و نیز نژادهای درشت جثه دیرتر از نژادهای کوچک جثه به سن بلوغ جنسی می رسند. آب و هوا از نظر درجه حرارت و رطوبت نیز در بلوغ بره ها موثر است.
در ایران بره ها معمولا بین 6 تا 12 ماهگی به سن بلوغ رسیده و قادر به جفت گیری می باشند، ولی بهتر است از 18 ماهگی به بعد مورد بهره برداری قرار گیرند. میش هایی که سن بلوغ پایینی دارند، دوره تولید مثل طولانی تری دارند.
فحلی وضعیتی است که میش ها آمادگی جفت گیری و آبستنی را دارند. علایم فحلی در میش ها با حضور قوچ بهتر مشخص می شود. تمایل به قوچ نر، پرخون و متورم شدن مخاط فرج، خروج مایع شفاف و چسبناک از فرج از نشانه های فحلی در میش است. مدت فحلی در گوسفند ممکن است چند ساعت یا چند روز طول بکشد.
ولی معمولا 1 تا 2 روز است. مدت فحلی در نژادهای سنگین (گوشتی) کوتاه تر از نژادهای سبک می باشد. بر خلاف گاو که در طول سال فحل می شود، میش ها فحلی فصلی داشته و تنها در فصول معینی از سال (بهار و پاییز) فحل می شود. در فصل جفت گیری هر 17 روز یکبار فحلی میش ها تکرار می شود، تخمک گذاری معمولا اواخر فحلی رخ می دهد. ابزار مدیریتی برای کوتاه کردن و تولید بره های همسن همزمان کردن فحلی است.
در مورد مکانیزیم فرایند هضم غذا در دستگاه نشخوارکنندگان این مطلب رو هم بخوانید.
ارتقا سطح تغذیه میش ها دو هفته قبل از جفت گیری تا دو هفته پس از جفت گیری سبب بالارفتن وزن سریع میش ها شده نتیجه آن، تولید 20 درصد بره بیشتر در گله خواهد بود . استفاده از خوراک فلاشینگ، فعالیت اندام های جنسی را تحریک می کند، بنابراین فحلی زودتر رخ داده و ممکن یک تخمک در موقع تخمک گذاری آزاد کند. در طول آماده کردن میش ها، باید گندیدگی سم؛ رشد اضافی شاخ و بافت های پوسیده و همچنین انگل های خارجی باید بررسی و درمان شوند.
برای این منظور از روش های مختلف زیر استفاده می کنیم.
هم زمان سازی فحلی در گوسفند:
روش های مختلفی برای همزمان کردن فحلی در میش وجود دارد. برای این کار می توان از سیدر، اسفنج و تزریق پروستاگلاندین استفاده کرد. استفاده از این روش ها بستگی به شرایط دارد ولی استفاده از سیدر نسبت به سایر روش ها کاربرد گسترده تری دارد.
اصلی ترین هدف از همزمان سازی فحلی در گوسفندان کوتاه نمودن دوره زایش و نیز تولید بره های هم سن می باشد . از مزایای این روش مدیریت تغذیه و نگهداری آسان و دقیق است.
برای انتخاب بره ماده (به عنوان میش داشتی) و یا بره نر (به عنوان قوچ گله) بره ها باید در شرایط وی باشند که با هم زمان سازی فحلی می توان چنین بره هایی را تولید و انتخاب نمود. همچنین با این عمل می توان زایش را در فصل معینی داشت. برای همزمان کردن فحلی با تجویز هورمون، به روش های زیر انجام می گیرد.
1-خوراندن هورمون پروژسترون برای 16 روز و به میزان 50 میلی لیتر در روز به ازاء هر میش. حدود 24 تا 72 ساعت پس از قطع استفاده از هورمون، میش ها به طور گروهی فحل می شوند. این روش خیلی دقیق نیست چون جذب هورمون در تمام میش ها یکسان نبوده و ممکن است برخی از میش ها خیلی دیر فحل شوند.
2- تزریق هورمون پروژسترون به میش ها به صورت یک روز در میان به مدت 15 روز و به میزان 30 میلی گرم. با این روش حدود 95 درصد میش ها 48 ساعت پس از آخرین تزریق فحل می شوند ولی تزریق مرتب میش ها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
3- استفاده از اسفنج آغشته به هورمون پروژسترون در داخل واژن و مقابل گردن رحم در بازه زمانی پانزده روزه و سپس در روز 16 تمام آنها را از مهبل بیرون خارج کرد . به اسفنج ها نخی بسته شده و در بیرون از بدن حیوان قرار دارد و خارج کردن راحت آن را امکان پذیر می کند.
زمان برداشت اسفنج یا سیدر صبح زود ساعت 6 تا 8 است. تا 54 ساعت بعد که ساعت دوازه تا چهارده بعد از ظهر بوده به توان در زمان مناسب تلقیح را در روز پایان داد.
برای گوسفندانی که به عفونت دچار شده اند با ریختن سی تا پنجاه سی سی بتادین پنج درصد در واژن آنها درمان امکان پذیر است .
4-ایجاد فحلی دسته جمعی در گله از طریق شدت نور که در سالن های پوشیده و فاقد پنجره و با اعداد قابل اجراست. چنانچه کار تنظیم روشنایی و نور به درستی صورت گیرد، میش ها کم کم و به صورت یکنواخت فحل خواهند شد.
شدت نور به شرایط جغرافیایی محل بستگی دارد. باید شرایطی که در فصل جفت گیری در هر محل وجود دارد، در سالن رعایت شود. در طول این دوره باید یک رژیم غذایی پر انرژی برای گله فراهم گردد.
