در باره آزادی
معنای آزادی را بایستی در چهار منطقه از وجود مورد تأمل قرارداد : منطقه احساس که از دل برمی خیزد، منطقه اندیشه که از ذهن برمی خیزد، منطقه بیان که از زبان برمی خیزد و منطقه عمل که از تن و غرایز بر می خیزد.
از همین جا می توان چهار نوع آزادی را که در واقع چهار درجه پی در پی از آزادی است درک نمود: آزادی احساس و عاطفه، آزادی اندیشه و اعتقاد، آزادی بیان و ابلاغ و آزادی عمل و انتقال.
آزادی در سرچشمه نخستین خویش همچون یک احساس است احساسی که به مثابه نیروئی است که می خواهد از اعماق دل انسان به بیرون راه یابد و همچون قدرتی میل به بیرون افکنی خویش دارد: میل به ظهور.
همین تعریف و توصیف از احساس سحرانگیز آزادی قلبی، بواسطه ذهن است که ارائه شده است و نه مستقیماً بواسطه خود دل. گوئی که دل، آزادی خود را در ذهن می افکند و ذهن را برای نجات فرا می خواند و ذهن نیز در این راستا فعال می شود و اندیشه و امیال و آرمان می آفریند که جملگی تلاشی در جهت آزادسازی آن نیروی مرموز از دل است.
و اما عرصه نهائی این آزاد سازی همانا وادی عمل است. و در اعمال انسان است که آن نیروی مرموز قلبی بتدریج خروج می کند و آزاد می شود در یک جریان لامتناهی. و اما ذهن که مدیر و مدبر اعمال انسان است در جهت این برون افکنی دست به ابتکارات بسیار متنوعی میزند که از مهمترین و محوری ترینش خلق سخن می باشد.
پس آزادی بیان به خودی خود برای وجود انسان ارزشی ندارد و مقصود نهائی محسوب نمی شود بلکه وسیله ای در خدمت حمایت از عمل است و توسعه بخشیدن به قلمرو اعمال انسان.
پس بطور کلی می توان گفت که آزادی عبارت است از خروج انسان از خویشتن. پس در واقع آزادی به معنای صفتی در نقطه مقابل اسارت، همانا آزاد شدن از اسارت خویشتن است: آزادشدن از تن خویش. و آدمی در جریان عمل است که بتدریج سر از خویشتن بیرون می آورد و از خویش خروج نموده و جاری می گردد: در کجا؟
در جهان و موجودات آن. پس آزادی عبارتست از جریان یافتن انسان در جهان: خارج شدن از خویشتن و جاری شدن در غیر پس آزادی سراسر یک جریان انتقال است از تن خویش به تن غیر خویش . و این جریان انتقال در همه حال متقابل و دو سو می باشد: از خویش به غیر و از غیر به خویش .
از کتاب کند و کاوی در اصول جلد دوم
مولف: استاد علی اکبر خانجانی
