معرفی انواع خوراک دام
الف – علوفه ها
هرگونه خوراک گیاهى و پرحجم که ارزش غذایى داشته باشد و خوش خوراک هم باشد، علوفه نام دارد.
یونجه یابیده: این علوفه ارزش غذایى زیادى دارد. یونجه به عنوان یک غذاى عالى در تغذیه دام به خصوص براى گاو شیرى استفاده مىشود. پروتئین و کلسیم بالاى این علوفه نشانه مرغوببودن آن است. زمان برداشت یونجه وقتى است که یک سوم بوته ها به گل بنشینند. در جیره غذایى گاو شیرى، بین دو تا چهار کیلوگرم یونجه در روز کافى و مناسب است.
علف باغ: این علف در تغذیه گاو شیرى و پروارى استفاده مىشود. به دلیل داشتن رشتههاى بلند، نشخوار دامها را زیاد مىکند. به علاوه در گاوهاى شیرى باعث بیشترشدن چربى شیر مىشود. براى جلوگیرى از خارجشدن سریع خوراکهاى آردى از بدن دامهاى پروارى از این علوفه استفاده مىکنند.
کاه به علت خشک و پُرحجمبودن، ارزش غذایى زیادى براى دامها ندارد. از نظر ارزش غذایى، کاه جو از کاه گندم بهتر است. همچنین کاه گندم از کاه برنج بهتر است. براى دامهاى سنگین بهتر است که کاه به صورت رشتههاى بلند باشد. مصرف کاه باید کم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار این علوفه در جیره غذایى دامها بیشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بیشتر غذا را مىگیرد. بهت راست کاه را همیشه بعد از خوراکهاى دیگر به دامها داد.
اگر کاه و علوفههاى مانند آن به صورت غنى شده به دامها داده شوند. ارزش غذایى بیشتر مىدارند. براى گاوهاى خشک مىتوان مقدار بیشترى از این علوفه در جیره غذایى قرار داد.
سیلوها: براى استفاده بیشتر و بهتر از علوفههاى خشک و هضم بهتر این علوفهها، آنها را سیلو مىکنند.
ب – خوراکهاى فشرده شده یا کنسانتره دامى
علوفه هاى آردى و خوراکهایى که از رشتههاى کمى تشکیل شدهاند رإ؛
خوراکهاى کنسانترهاى مىگویند. وقتى مقدار مشخصى از مادههایى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه را با تکمیلکنندههاى معدنى و ویتامینى مخلوط کنند، خوراک کنسانتره تهیه مىشود.
براى برطرفکردن نیاز غذایى دامهایى که تولید بالایى دارند، علاوه بر علوفه باید مقدار مشخصى از کنسانتره دامى هم استفاده کرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستایى که بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مىکنند، باید مقدار مشخصى کنسانتره دامى داد.
به دامداران عزیز سفارش مىشود اگر خوراک را از کارخانه خریدارى مىکنند، در هنگام تهیه و مخلوط کردن کنسانتره در کارخانه حضور داشته باشند. به این ترتیب، مىتوانند کنترل کنند که از هر مادهاى به مقدار مشخص و لازم در کنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود.
براى تهیه کنسانتره به وسیله خود دامدار، مىتوانید از دستور زیر استفاده کنید. این دستور براى گاو شیرى که بین ده تا پانزده کیلوگرم شیر تولید مىکند، مناسب است.
مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، کنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمک نیم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد باید باشد. به این مادهها مقدارى کربنات کلسیم یا دىکلسیم فسفات هم اضافه مىکنند.
نکتههاى مهم در تغذیه مخلوط علوفه و کنسانتره
براى گاوهاى شیرى روستایى که تولید شیر آنان به هفت تا هشت کیلوگرم مىرسد، لازم نیست که از کنسانتره استفاده کنید. با علوفه هاى مرغوب مىتوان نیاز غذایى این دامها را برطرف کرد. ولى براى گاوهایى که در روز بیشتر از هشت کیلوگرم شیر تولید مىکنند، باید از کنسانتره استفاده کرد.
براى این گاوها در برابر هر یک کیلوگرم شیر تولیدى، نیم کیلوگرم کنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده کیلوگرم شیر تولید مىکند، باید روزانه هفت کیلوگرم کنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.
تغییر جیره غذایى دام باید با احتیاط کمکم انجام شود. تا باعث کمشدن تولید نشود. اگر در غذاى دام از ضایعات استفاده مىشود باید با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار کنسانتره کم کرد.
علوفههاى سبز، رطوبت زیادى دارند. به همین دلیل دو تا سه برابر علوفههاى خشک باید مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و کنسانتره را به طور کامل مخلوط کرد، خیلى مناسب است. اگر این کار انجام نشد، سعى کنید فاصله زمانى بین تغذیه با علوفه و کنسانتره خیلى کم باشد.
براى بیشترشدن مقدار تولیدشیره مىتوان تا حدودى از کنسانتره دامى استفاده کرد. مصرف زیاد کنسانتره باعث کمشدن چربى شیر مىشود. در این حالت باید از علوفههاى مرغوب با رشتههاى بلند و کنجاله تخم پنبه استفاده کرد.
دستور تهیه کسانتره براى گوسالههاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد کنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقدارى کربنات کلسیم مخلوط کنید. سپس در اختیار دامها بگذارید.
فراهمکردن خوراک لازم براى دامهاى مختلف
همه دامها براى تولید باید انرژى و پروتئین کافى مصرف کنند. مقدار مصرف مادههاى غذایى دامها با هم فرق مىکند.
الف – گاوهاى شیرده: این گاوها به دلیل تولید شیر، خوراکهایى لازم دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. مخلوط علوفههایى مانند یونجه خشک با کنسانتره دامى که انرژى کافى داشته باشند، بسیار مناسب است.
مقدار خوراک براى این دامها به نوع دام حک هبومى است یا دورگ و مقدار شیر تولیدى بستگى دارد. مقدار ماده غذایى خشک براى گاوى که دوازه کیلوگرم در روز شیر مىدهد و پانصد کیلوگرم وزن دارد، ده کیلوگرم است. دو کیلوگرم از این مقدار باید کنسانتره باشد.
در ابتداى دوره شیروارى چون دام وزن زیادى را از دست داده و اشتهاى کمترى دارد، باید از علوفههاى مرغوب و کنسانتره خوب استفاده کرد. به علاوه از دادن علوفههایى مانند کاه و سبوس برنج باید خوددارى شود.
ب – گاوهاى خشک آبستن
در آخر دوره شیروارى یعنى سه ماه قبل از زایمان کمکم باید از مقدار کنسانتره دامى و علوفههاى مرغوب کم کرد. به جاى آن مىتوان، خوراکهاى کمارزشتر را در غذاى دام قرار داد. یعنى مىتوان به طور کامل از علوفه استفاده کرد و دیگر به دامها کنسانتره نداد. استفاده زیاد از غذاى آردى در گاوهاى خشک باعث چاقى آنان مىشود. در نتیجه، سختزایى و بیشترشدن هزینهها را به دنبال دارد.
دو هفته قبل از زایمان، کم کم مقدار کنسانتره در غذاى دام را اضافه کنید. همچنین از علوفه هاى مرغوب مانند یونجه باید در خوراک دام استفاده کرد.
ج – گوساله هاى پروارى
سه ماهه اول دوره پروار: در این دوره، استخوانها و اندام گوسالهها رشد مىکند. بنابراین گوسالهها به خوراکهایى نیاز دارند که پروتئین زیادى داشته باشند. براى این کار، علوفههایى مانند یونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط کنسانتره باید از کنجاله تخم پنبه استفاده کرد. همچنین استفاده از کربنات کلسیم یا پودر آهک و خوراکهاى کلسیمدار ضرورى است.
اضافهوزن روزانه در این دوره، با هزینه کمتر و سرعت بیشتر انجام شود. بنابراین، پروار دامهاى جوان از نظر اقتصادى باصرفهتر است.
سه ماهه دوم پروار: در این دوره گوساله ها رشد ابتدایى خود را انجام دادهاند. در نتیجه، استخوانها و اندامها رشد کمترى دارند. بنابراین، براى پروار و چاقشدن گوسالهها باید از خوراکهاى پرانرژى و علوفههایى که تا حدودى مرغوب هستند، استفاده کرد.
آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارى یونجه و کاه براى این دوره مناسب هستند. در این دوره براى اضافهشدن وزن گوسالهها باید هزینه بیشترى کرد. همچنین هفتاددرصد غذاى دام باید از کنسانتره دامى که مواد پرانرژى دارد، تشکیل شود.
استفاده از ضایعات در تغذیه دام
نان خشک
خوراکى است که از آرد گندم به دست مىآید. این خوراک براى دامهاى شیرى و پروارى مناسب است. براى استفاده از این خوراک باید بسیار دقت کرد. زیرا اگر نان خشک کپک زده باشد، باعث مسمومشدن دامها مىشود. به علاوه در درازمدت در گاوهاى شیرى باعث ناراحتىهایى مىشود.
چن نانهاى خشک به طور صحیح جمعآورى نمىشوند، ممکن است لابهلاى آنها چیزهایى مانند تیغ، سوزان و پلاستیک وجود داشته باشد. اگر این چیزها خورده شوند، موجب ناراحتىهاى مختلف براى دام مىشوند.
چیزهایى مانند میخ یا سوزن به طور مسقیم وارد نگارى حیوان مىشوند، کمکم از دیواره نگارى مىگذرند و به قلب مىرسند. در نتیجه باعث مرگ ناگهانى حیوان مىشوند. مادههاى پلاستیکى نیز باعث بستهشدن رودههاى دام مىشوند.
سبوس برنج
نوع درجه یک آن دانههاى برنج دارد و به شکل آردى است، این نوع از سبوس براى دامها مفید است. اما نوعهاى دیگر که زبره زیادى دارند، براى خوراک دام مفید نیستند. از این ماده در مخلوط کنسانتره براى گاو شیرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مىتوان در نظر گرفت. ملاس
این خوراک، خاصیت انرژى زایى و مُلین بودن دارد. مىتوان تا دهدرصد از آن را در جیره غذایى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذیه با این خوراک باید کمکم باشد. ملاس جایگزین خوبى براى غذاتى مانند جو و ذرت است.
استفاده از ضایعات براى کمشدن قیمت جیره غذایى و استفاهد بهتر و بیشتر از محصولات فرعى کارخانهها بسیار مناسب است. ولى مصرف بیشتر از اندازه و ناگهانى این مواد باعث ناراحتىهاى شدید گوارشى براى دام مىشود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراکى، خربزه، هندوانه و صیفىجات دیگر باید کمکم شروع شود. یعنى از روزى دویست گرم شروع شود در پایان هم کمکم قطع شود.
روش غنىسازى کاه :
به دلیل استفاده زیاد کاه در تغذیه دام، غنىسازى این علوفه اهمیت زیادى دارد. براى غنىسازى کاه، ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مىکنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مىکنند. وقتى اوره و ملاس در آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده کاه مىپاشند و کاه را به هم مىزنند. سپس آب را در داخل سیلوى سیمانى مىریزند و فشرده مىکنند. با این کار هواى داخل سیلو خارج مىشود. سپس اب استفاده از پلاستیک روى آن را مىپوشانند. این کاه به مدت بیست و پنج روز به همین صورت باقى مىماند و سپس مصرف مىشود.
مقدار مادههاى لازم براى غنىسازى کاه
لاس ۴ تا ۱۰ کیلوگرم
کاه ۱۰۰ کیلوگرم
آب ۵۰ تا ۸۰ لیتر
اوره ۴کیلوگرم
فایدههاى غنىسازى کاه :
۱- پانزده درصد به ارزش غذایى کاه اضافه مىشود.
۲- پروتئین کاه بیشتر مىشود.
۳- کاه خوش خوراک مىشود.
۴- اگر در غنىسازى کاه از ملاس هم استفاده شود، انرژى آن بیشتر مىشود.
نکتههاى مهم در تغذیه دام :
۱- براى جلوگرى از نفخ دام باید کاه غنىشده را همراه با علوفه هاى خشک دیگر استفاده کرد. مقدار کاه غنىشده را براى گوسفند از دویست گرم و براى گاو از سیصد گرم در روز شروع مىکنند. کمکم این مقدار را بیشترى مىکنند.
۲- سبوس به تنهایى، خوراک کنسانتره به حساب نمىآید. از دادن مقدار زیاد این خوراک به دام خوددارى کنید. زیرا باعث کمشدن چربى شیر مىشود.
۳- آرد گندم براى تغذیه نشخوارکنندگان مناسب نیست. چون پروتئین موجود در گندم باعث نفخ در گاو مىشود. همچنین حرکت شکمبه را کم مىکند و باعث ناراحتىهاى گوارشى در دام مىشود
