اعتیاد به فضای مجازی در نوجوانان و جوانان

بررسی دلیل اعتیاد به فضای مجازی در نوجوانان و جوانان و آسیب هاب ناشی از آن:

اعتیاد به فضای مجازی در زندگی امروز پدیده ای رایج و فراگیر است که شاید خود ما یا حتی نزدیکانمان درگیر آن باشیم و این مسئله اهمیت روز افزونی می یابد زیرا اعتیاد به فضای مجازی به طور چشمگیری باعث کاهش عملکرد (توانایی) فرد در انجام کارهای روزانه می شود و زمان زیادی از شبانه روز بدون متوجه شدن گذر زمان از دست می رود و این امر می تواند آسیب های زیادی در بلند مدت در تمام جوانب زندگی یک فرد وارد کند.

از ضرر های اعتیاد به فضای مجازی و اینترنت می توان به مواردی مثل موارد زیر اشاره کرد:

1. سرقت اطلاعات و یا سرقت مالی
2. مورد تهدید و اخاذی قرار گرفتن
3. مواجهه با محتوای نامناسب (مثل صنعت پورنوگرافی)
4. یادگیری الگوهای نادرست مثل خشونت و عادی سازی خشونت و تبعیض نژادی
5. و...

اعتیاد به فضای مجازی نوعی اعتیاد رفتاری  است که در آن فرد وابستگی شدید به اینترنت و استفاده از فضای مجازی و دستگاه های ارتباط جمعی و شبکه های آنلاین پیدا می کند تا از این طریق بتواند با تنش ها و استرس های زندگی روزمره خود مقابله کند.

متخصصان فعالیت اینترنتی را در شاخه اعتیاد قرار می دهند که از نظر زمانی در طول روز زمان 8 الی 10 ساعت یا بیشتر توسط فرد به این فعالیت اختصاص داده شود. و قابل ذکر است که شیوع این نوع اعتیاد در کودکان و نوجوانان بیشتر است و باعث شده است در کشور های پیشرفته این امر به نگرانی بزرگی تبدیل شود.

لازم به ذکر است که این نوع از اعتیاد تنها با معیار زمانی که برای آن صرف می شود سنجیده نمی­شود بلکه عواملی مثل ایجاد فعالیت های غیر ضروری و بدون کنترل در شبکه های اجتماعی (مجازی) هم جز معیار های سنجش آن محسوب می شود به طور مثال فرد برای رفتن به مرحله بعد بازی مجازی خود به جای صبر کردن تا پر شدن جان از دست رفته اش هزینه ای را

پرداخت می کند تا بتواند به بازی ادامه دهد و این امر علاوه بر زمان از دست رفته روزانه اش حجم زیادی هزینه را برای او به همراه دارد که کاملا غیر ضروری است.

نکته قابل توجهی که باید در نظر داشت این امر است که استفاده از اینترنت در انجام تکالیف مدرسه، وظایف شغلی و کسب و کارو... جز اعتیاد محسوب نمی شود (مخصوصأ با شیوع پندمی هایی مانند کرونا این امر در سراسر دنیا بیشتر رواج داشته است که تمام سازمان ها چه بخش ها علمی و چه مراکز پزشکی و ... میزان فعالیت های مجازی خود را افزایش داده اند. )

دلایل اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی:

هنوز دلایل مشخصی برای این نوع اعتیاد مشخص نشده است اما متخصصان معتقدند که این اعتیاد نیز مانند سایر انواع آن ناشی از مشکلات روان درمانی و ناتوانی در حل و فصل مشکلات است.

به طور مثال در اکثر موارد مورد بررسی قرار گرفته در این زمینه فرد به دلایلی مثل افسردگی و اضطراب و بی قراری یا برای فرار از شرایط ناخوشایند و واقعیت های زندگی که با آن ها به صورت روزانه در زندگی شغلی، تحصیلی، احساسی و خانوادگی و... دست و پنجه نرم می کند به استفاده افراطی از اینترنت و فضای مجازی روی می آورد.

انواع اعتیاد به فضای مجازی:

1. اعتیاد به فضا و شبکه های اجتماعی آنلاین
2. اعتیاد به بازی کامپیوتری
3. اعتیاد به دیدن وبسایت های غیر اخلاقی
4. اعتیاد به قمار آنلاین

بررسی دلایل اعتیاد به فضای مجازی در نوجوانان:

1. رنج بردن از اضطراب و تشویش که به خصوص در افراد نوجوان به دلیل سن بحرانی رو به افزایش است زیرا آنها در این مقطع سنی با اضطراب و تناقض های زیادی دست و پنجه نرم میکنند و فضای مجازی محیط امن تری برای فرار آنها از فشار های روحی است.
2. وجود اختلال افسردگی در نوجوان به دلیل بحران های نوجوانی، اما فرار به فضای مجازی به مرور زمان و در درازمدت این افراد باعث تشدید افسردگی و اضطراب و استرس و همچنین انزوا طلبی می شود.
3. اعتیاد به مواردی دیگر مانند قمار، الکل و ... در این گونه موارد فرد بخاطر احساس گناه و ضعف خود به دنیای مجازی پناه می برد اما باعث بروز مشکلات مالی و شدید اعتیاد می­شود.
4. نداشتن پشتیبانی اجتماعی، این بعد از دلایل اعتیاد نوجوانان شامل دسته ای از افراد می­شود که در برقراری روابط اجتماعی با همسالان خود دچار چالش و مشکلات عمده ای هستند و به دلیل های متنوع در این جوامع پذیرفته نشده یا مسخره و یا نادیده گرفته می شوند آنها به عنوان راه حل اغلب از چت روم ها و شبکه های گفت و گوی دوستانه برای ایجاد رابطه امن و راحت با دیگران بهره می برند.
5. کمبود آرامش، این دلیل نوجوانانی را شامل می شود که در زندگی اجتماعی و خانوادگی خوب ناشاد هستند و اکثرأ با پیدا کردن جایی که در آن احساس آرامش کنند مشکل دارند و احساس راحتی و پذیرفته شدن بیشتری را با دوستان مجازی خود تجربه می کنند تا دوستان مدرسه و دنیای واقعی.
6. استرس بالا، این نوجوانان با روش فرار و پرت کردن حواس خود از مسئله ای که موجب افزایش استرس در آن ها شده است به گردش در شبکه های مجازی می پردازند، اکثرأ مشاهده شده است که در هنگام امتحان دروسی که نوجوانان در آن احساس ضعف بیشتری دارند  زمان اختصاص داده شده به شبکه های مجازی و بازی های آنلاین و... بیشتر بوده است زیرا فرد برای مقابله با استرس بالای خود در رابطه با مسئله پیش رو به این محیط پناه می برد.
7. نیاز ذاتی افراد که دارای دو بعد جنسیتی نوجوانان است که در پسران به صورت نشان دادن و جست وجوی قدرت و مقام و انحرافات اخلاقی اشاره می شود و در دختران نیاز به مورد توجه قرار گرفتن، دیده شدن به نمایش گذاشتن خود (در صورت رضایت از ظاهر) و نمایش موفقیت و ثابت کردن خود و دست یابی به همراه و حامی روحی و عاطفی و نیاز به پنهان کردن مسائلی که در آن اعتماد به نفس کمی دارند اشاره کرد.

آسیب های ناشی از اعتیاد در نوجوانان:

این بخش شامل موازد بسیار متنوعی است که از کم تحرکی تا ضرر های مالی و مورد سواستفاده قرار گرفت فرد را شامل می شود که در اینجا به بررسی مواردی به صورت خلاصه پرداخته می شود که از کارگاه نوجوانان و مسائل مربوط به آنان مهدی صارمی نژاد روانشناس بالینی جمع اوری شده است، به طور کلی این موارد شامل :

1. بازماندن از زندگی روزانه
2. صرف وقت خود برای کارهای بی هدف (چرخیدن در فضای مجازی، بازی و...).
3. تنها شدن و ادامه دارشدن روند تنهایی که منجر به انزوا طلبی در فرد می شود زیرا مهارت های لازم را برای برقراری ارتباط کسب نمی کند.
4. از دست دادن روابط معنا دار خود در زندگی روزانه (دوستان، خانواده)
5. دست و پنجه نرم کردن با مشکلات مالی گسترده تر شدن آنها به جای حل و فصل زیرا نوجوان هنوز به سطح استقلال کافی برای کسب درآمد نرسیده است و از نظر مالی به خانواده وابسته است و اعتیاد به شبکه های مجازی و اینترنت برای او هزینه هایی را به همراه دارد که شاید با اهداف خانواده منافات داشته باشد و این امر باعث مشاجره و درگیری فرد با خانواده برای رسیدگی به خواسته می شود و چالش ها و مشکلات او را بیشتر می کند اما مشکل مالی اش رفع نمی شود.
6. از دست دادن فرصت ها و موقعیت های خود بخاطر اختصاص زمان زیاد برای فعالیت مجازی، به طور مثال می تواند این زمان را صرف یادگیری مهارت هایی مثل زبان، موسیقی و ورزش و یا حتی معاشرت با افراد هم سن سال و مطالعه و.. کند.
7. خرید اینترنتی افراطی یا قمار که مساوی با مشکلات مالی است.
8. بروز افسردگی در فرد به علت مقایسه کردن شرایط فعلی خود با زندگی لوکس و بی عیب افراد در شبکه های اجتماعی بدون در نظر گرفتن این مسئله که انسان ها در فضای مجازی از نقاط قوت ظاهر و زندگی خود ویترین به اشتراک می گذارند.
9. افزایش اضطراب و کاهش اعتماد به نفس مخصوصا در دختران به علت نارضایتی از ظاهر خود نسبت به دیگران و مقایسه کردن خود با مدل ها و افراد معروف، البته این امر در پسران هم رایج است زیرا هر دو جنس در این سن معمولا از ظاهر و اندام خود رضایت کافی ندارند و درگیر چالش بلوغ جنسی هستند و ممکن است از بینی، اندام های جنسی خود و همچنین پوست خود و موهای زائد بدن خجالت زده باشند و با دیدن شرایط ایده آل در شبکه های مجازی احساس کافی نبودن و عدم اعتماد به نفس در شکل ظاهری را تجربه می کنند.
10. افزایش خشونت، هم به دلیل عادی سازی در شبکه های اجتماعی و الگوبرداری نوجوانان و هم به علت ناکامی آنها در مقابل مقایسه خود با زندگی افراد موفق در زندگی لوکس آنها در شبکه های مجازی و اطلاع نداشتن از پشت پرده زندگی افراد.

نحوه درمان اعتیاد به فضای مجازی

درمان اعتیاد به فضای مجازی با اجرای استراتژی‌های سم‌زدایی دیجیتالی امکان پذیر است. هر کاری که باعث شود فرد از اینترنت کمتر استفاده کند و کمتر در فضای مجازی حضور داشته باشد، برای درمان اعتیاد به فضای مجازی مناسب است. نخریدن بسته اینترنت یا به طور کلی استفاده از یک تلفن همراه کاملا ساده و معمولی، بستن صدای نوتیفیکیشن‌ها، محدود کردن خود به چک کردن هر سی دقیقه یا یک ساعت یک بار موبایل، دور ماندن از موبایل هنگام غذا، تفریح، معاشرت با دیگران، تماشای فیلم و … . موفق‌ترین راه درمان اعتیاد به فضای مجازی، رفتار درمانی شناختی است که در واقع از طریق صحبت با بیمار و شناساندن رفتار بد کارکرد و عوارض ناشی از آن به صورت بلند مدت در زندگی فرد و کمک به تغییر طرز تفکر و رفتار او با یاد دادن راهکار های جدید و جایگزین کردن آن با رفتار اشتباه فرد انجام می‌شود.

ارتقای سطح سواد دیجیتالی باعث می‌شود که فرد به اندازه لازم و نیاز خود از فضای مجازی استفاده کند و بیشترین زمان را در زندگی واقعی خود صرف کند. فرد باید به این نتیجه و باور برسد که افسار فضای مجازی باید در دستان او باشد و نه برعکس. فضای مجازی و ابزار اینترنت بستری هوشمند و متناسب با پیشرفت جهان است که باید رفاه و راحتی و آرامش را برای بشر فراهم و تامین کند، نه اینکه زمینه عدم آرامش را در او ایجاد کند.

کلام آخر

اعتیاد به فضای مجازی چیزی نیست که بتوان از کنار آن سرسری عبور کرد و آن را جدی نگرفت. اعتیاد به فضای مجازی در هر کسی و با هر سن و سالی امکانپذیر است. اینکه سواد استفاده از ابزارها و کالاهای هوشمند را داشته باشیم، کمک می‌کند تا از این ابزارها بهتر و بهینه‌تر استفاده کنیم. قرار نیست ما در اختیار فضای مجازی باشیم، بلکه فضای مجازی باید در اختیار ما باشد  و به پیشرفت و رشد ما در جهت مفید کمک کند.

در بسیاری از مواقع به جای استفاده از فضای مجازی می‌توان از سرگرمی‌های مفید دیگری برای پر کردن اوقات فراغت کمک گرفت. پیاده‌روی و معاشرت با دوستان، انجام فعالیت های هنری، بازی‌های جسمانی که در منزل قابل انجام هستند (به خصوص برای کودکان که این روزها تبلت و موبایل را بیشتر از بازی و تحرک انتخاب می کنند)، تنها نمونه‌هایی از کارهایی هستند که می‌توانند جایگزین استفاده از فضای مجازی شوند.

اگر احساس می‌کنید خودتان یا اطرافیانتان به فضای مجازی اعتیاد پیدا کرده‌اید، حتما این موضوع را جدی بگیرید. آسیب‌های جسمانی و روحی-روانی ناشی از اعتیاد به فضای مجازی بسیار جدی هستند و می‌توانند مسبب مشکلات زیادی در خانواده‌ها باشند.