سلام به دنیا! من بومام ...(Man boomam: من اومدم)
از اونجایی که خیلی وقته هیچ پستی نذاشته بودم به رسم Start project ها که با یه Hello world! شروع میکنن یه سلام دنیا بگم و دوباره شروع کنم به نوشتن.
من یه کنار پایتخت نشینم که همون حوالی ها هم متولد شدم اما اصالتا گیلانی هستم و همیشه چه توی مدرسه، چه تو دانشگاه و چه محیط کار از اینکه خودم رو یه گیلانی معرفی کنم ابایی نداشتم. نه تنها گیلانی بودنم رو مخفی نکردم بلکه با اندک توانایی که در گویش گیلکی دارم سعی کردم با تکه کلام ها و شوخی هایی ترویج گویش گیلکی هم بدم. (البته در جمع فامیل و کلا گیلک زبانها بعلت افتضاح بودن نحوه تلفظم سکوت اختیار کرده و فارسی گب زنم [Farsi gab zanam: فارسی صحبت میکنم] که موجبات خنده سایرین را فراهم نکنم ?)
در این پست و به امید خدا پست های آینده سعی میکنم اندکی درباره فرهنگ و گویش گیلکی مطالبی رو ارائه بدم.
در ابتدا می خوام شما رو با یه محصول جذاب آشنا کنم به نام "گمج" (Gamaj)
گَمَج یا (به گیلکی: گٚمٚج |gɵmɵj) یک نوع ظرف یا دیگ است که با خاک رس سرخ ساخته می شود که در آخر به شکل یک دیگ در می آید و در آن انواع غذا های گیلانی مانند باقلاقاتوق میرزاقاسمی پخت می شود. بعضی این دیگ را برعکس کرده و بر روی آن کشتا و نان محلی می پزند. این قابلمه معمولا با لعاب سبزرنگ ساخته میشود. گمج نوعی از ظروف سفالی پرمصرف و پرطرفدار استان گیلان است که همواره به دلیل خواص بی نظیر خود در طبخ و تهیه غذاهای محلی و سنتی نظیر: قیمه، فسنجان، باقلاقاتوق، آبگوشت و… مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. در قدیم، که اشیاء فلزی به ندرت کاربرد داشت، گمج بهترین و اساسی ترین وسیله ی طبخ گیلانیان بوده و هنوز هم مردم گیلان این ظرف را چه برای مصارف آشپزی یا تزیینی مورد استفاده قرار میدهند و معتقدند که طبخ خورشت، در آن راحت تر و مطبوع تر است. (ویکی پدیا)
گمج: دیگ سفالین که در آن خوراک پزند. (فرهنگ معین)
خب توصیفات بالا رو میشه به راحتی از توی اینترنت پیداش کرد. اما این همه تعریف و معرفی من از گمج نیست. این ظرف سفالی از حدود قانونی خودش که محدوده آشپزخانه باشه خیلی فراتر رفته و پا تو کفش ضرب المثل و اصطلاحات کرده و بعضا حتی کاربردی در حد فحش هم داره :/
ضرب المثل گیلکی ,می سر بو بو آستانه گمج. (Mi sar boboo Astane gamaj: سرم شده [مثه] آستانه گمج)
که البته ورژن اورجینال این ضرب المثل اینطوریه؛ می سر بوبو امشل گمج (Mi sar boboo Amshale gamaj: سرم شده امشل گمج)
این ضرب المثل زمانی به کار میره که یکی کنارت مدام حرف میزنه و به اصطلاح پرچونگی میکنه که مترادف "سرم رفت" هست و از این جهت این ضرب المثل رو استفاده میکنن که توی گمج خورشت می پزن و قل قل زدن غذا رو به جوش آوردن مغز تشبیه میکنن.
اما آستانه که توی این ضرب المثل اومده کجاست؟ آستانه اشرفیه شهریه که در 35 کیلومتری رشت و 7 کیلومتری لاهیجان قرار داره و اگر اهل مصرف کردن برنج باشین محاله اسم برنج هاشمی آستانه رو نشنیده باشین. البته علاوه بر برنج یه محصول بسیار مرغوب دیگه داره به نام "بادام زمینی". نام قدیم آستانه کوچان هست که "از آن جا که سید جلال‌الدین اشرف، فرزند امام موسی کاظم پس از نبرد با دشمنان برادر خود، علی بن موسی الرضا علیه السلام در نواحی کوچان و لاهیجان کشته میشود و در کوچان به خاک سپرده میشود، اندک اندک نام کوچان به پیله أسسؤنه (Pile assoone: آستانه بزرگ)، أسسؤنه (Assoone) و سرانجام آستانه اشرفیه تغییر می‌یابد." ویکی پدیا
من از فرهنگ معین اسم بردم و حیفه از دکتر محمد معین گردآورنده فرهنگ معین که در شهر آستانه اشرفیه به خاک سپرده شدن یاد نکنم.
اما ورژن اورجینالش از جای دیگه ای به اسم "امشل" (Amshal) نام برده. امشل روستایی در آستانه اشرفیه است که در جاده کیسم واقع شده و در قدیم این روستا معروف ترین و مرغوب ترین گمج ها رو تولید میکرده که البته الان خبری از گمج سازی در این روستا نیست.
شایان ذکر است که این روستا و روستای کناریش یعنی "سالستان" (Salestan) روستای آبا و اجدادیه منه و اصالتا برای این خطه از ایران زمینم. اینم چند عکس از امی روستا (Ami roosta: روستای ما)
در انتها هم اشاره کنم به کاربرد فحش گونه گمج که به یک شخص کله پوک هم گمج گفته میشه. مثلا میگن "ری، گمج" (Rey gamaj: پسر کله پوک) یا "مردیکه گمج" که بصورت خطابی استفاده میشه.
و این بود سیر و سیاحتی در آستانه اشرفیه همراه با گمج
