سلام، شیمی احوال چطوره؟ خوب ایستید؟ (Shimi Ahval chetore؟: احوال شما چطوره؟ Khoob istid؟ خوب هستید؟)
با یه بخش دیگه از معرفی گیلان در خدمت شما هستم.
تو بخش قبلی یه گردشی داشتیم تو گیلان و آستانه اشرفیه با گمج اما توی این بخش سعی کردم هم از کلمات و اصطلاحاتی که شاید براتون جذاب باشه معنی و ریشه اونها رو بدونید حرف بزنم و هم با گذر از تاریخ یه بحثی رو مطرح کنم که شاید تا حالا نشنیده باشید.
بذارید گذر از تاریخ رو از عهدنامه رشت شروع کنم.
عهدنامه رشت عهدنامه‌ایست که در ۱۲ بهمن ۱۱۱۰ خورشیدی (برابر با ۲۱ ژانویه ۱۷۳۲ تقویم ژولینی و اول فوریه ۱۷۳۲ تقویم گریگوری) میان ایران و امپراتوری روسیه به امضا رسید و طبق آن قرارداد روسیه متعهد شد که از آن پس بر سرزمین‌های ایران در جنوب رود کر ادعای ارضی نداشته باشد. به موجب این پیمان روسیه سرزمین‌های گیلان، مازندران، استرآباد را که در زمان پتر اول فتح کرده بود به ایران بازگرداند. دیگر سرزمین‌های ایران در شمال رود کر همچون دربند، گنجه و غیره نیز سه سال بعد طی پیمان گنجه به ایران بازگشت داده شدند. همچنین در پیمان گنجه بار دیگر بر مفاد این پیمان تأکید شد. ویکی پدیا
بله همونطور که فهمیدید گیلان به مدت 9 سال به اشغال روس ها در اومد و تحت حاکمیت اونها بود که به موجب عهدنامه رشت دوباره به ایران برگشت. اما بعد از عهدنامه رشت و کمی بعدتر عهدنامه گنجه هم باز دست از این منطقه برنداشتن و همیشه چشم به منابع این منطقه و بخصوص انحصاری کردن استخراج نفت دریای خزر دوختند و همین الانم دارن. همین مسئله باعث شد که کنسولگری فعال روسیه از همون زمانها تا همین اواخر دوره پهلوی در رشت دایر باشه و مناطق مختلف گیلان بویژه بندر انزلی و رشت پاتق روسها باشه و هی بین اینور آب و اونور آب تردد کنن. علاوه بر اون تو دوره پهلوی چون فرح همسر محمدرضا شاه لاهیجانی بود این منطقه مورد توجه خاص شاه قرار گرفت تا اونجاییکه به بندرانزلی میگفتن بندر پهلوی و همین قضیه در کانون توجه بیگانگان حاضر در ایران قرار گرفتن گیلان بی تاثیر نبوده.
یه اشاره ای هم کنم به سریال دوست داشتنی درچشم باد که از جریان نهضت جنگل و میرزا کوچک خان شروع میکنه و تا انقلاب و جنگ تحمیلی پیش میره. در بخشهایی از این فیلم که دوران جنگ جهانی رو به تصویر کشیده بود اشاره ای هم به حمله هوایی روسها به بندر انزلی هم شد که بیانگر چشم طمع داشتن همیشگی روسها به منطقه جنوب دریای خزر یا همون منطقه سرسبز شمال ماست.
این رفت و آمدها طبعات بسیاری داشته که تاثیراتش رو میشه از جنبه های مختلف بررسی کرد. مثلا ما به بلم یا همون زورق یا کرجی، یا راحتتر بگم قایق خودمون تو گیلان میگیم "لوتکا: Lootka" که از کلمه روسی "Lodka" به معنی قایق گرفته شده یا به تخمه میگیم "سیبیشکا: Sibishka" که از کلمه "Semichka" که باز کلمه روسی به معنی تخمه (آفتابگردان) هست گرفته شده.
یا اینکه روسها یه واحد اندازه گیری دارن که به روسی Potتلفظ میشه و معادل 16.38 کیلوگرمه که توی گیلان هم کاربرد داره البته پوت (Poot) تلفظ میشه. مثلا وقتی یکی لباساش خیلی کثیفه و کثافت از سر و کله اش میباره بهش میگن: "اینه لباسانه یه پوت گیته" (Ine lebasane ye poot gite: لباساشو یه پوت [کثیفی] گرفته).
یا واژه پومادور "Pomador" یه کلمه با ریشه روسی هست به معنی گوجه فرنگی که گیلک ها هم به گوجه فرنگی میگن "پامادور" (Pamador)
ری (Rey) تو روسی مگه ...!
اما حضور روس ها در گیلان و تعاملات سیاسی و تجاری و بعضا حضور نظامیشون به تاثیر گذاری روی زبان و گویش محلی ختم نمیشه و بخاطر آب و هوای مطبوعی که گیلان داشته و داره فقط پوتین پا کرده ها و سیبیل از بناگوش در رفته های روسی به گیلان رفت و آمد نمی کردن بلکه بانوان شیک پوش و چیتان پیتان کرده روسی هم برای گشت و گذار به گیلان سفر می کردن.
با یک بررسی اجمالی از سیر تاریخی همین دو سه دهه اخیر که گسترش فضای مجازی و سهل الوصول بودن دسترسی به رسانه های به اصطلاح غربی داشتن تاثیرات بسیار زیادی روی جامعه ما بخصوص بانوان گذاشته. از حضور پررنگترشون در جامعه گرفته تا تغییرات گسترده در نوع پوششون (کاری به خوب یا بد بودنش ندارم ولی باید قبول کردن که این تغییرات برگرفته از فرهنگ غربیه که به آزادی طلبی های گوناگون جامعه ما کشیده شده). مثلا میشه به همین ورود واژگانی مثل "اوکی شد" یا "جوین شدن" و از این دست لغات که در حدود 3-4 دهه پیش بعضی ها به جهت کلاس گذاشتن ازش استفاده می کردن و رفته رفته تبدیل به گفت و گوی روزمره ما شده رو اشاره کرد که میشه یکی از جنبه های نفوذ و تاثیر پذیری از فرهنگ غربی دونست.
خب جامعه گیلانی های از حدود قرن 17-18 میلادی به اینور بصورت گسترده ای تحت تاثیر فرهنگ اروپایی قرار گرفته و شاید از این جنبه بشه گیلان رو اولین منطقه ایران دونست که فرهنگ غربی، باعث دگرگونی و تغییر در گویش و فرهنگ ها و تعصباتشون شده. ورود لغات روسی به گویش گیلکی رو هم میشه از همون دسته تغییراتی دونست که بهشون اشاره کردم.
بازی آبخور روسی ÂBXOR-RUSIÁİ از بازی‌های جمعی پسرانه است که به بازی بیسبال شباهت بسیار داره. این بازی همونطور که از اسمش پیداست از روسیه و یحتمل از ناحیه قفقاز به گیلان آمده است.
عبارت "ری، تو روسی مگه" رو به کسی میگن که فاقد یا حداکثر رگه های ضعیفی از شرم و حیا رو میشه تو رفتارش پیدا کرد. این اصطلاح همین الان هم در بین گیلک ها استفاده میشه که نشان دهنده کنشگری گیلانیها در مقابل پوشش ها و فرهنگ متفاوت غربی/اروپایی روس ها هست. این قضیه تا به نوع دست دادن و برخورد با روسها و داد و ستد با اونها بجهت تفکرات قدیمی که تماس فیزیکی با غیرمسلمانها مشکل شرعی داره و پولشون کثیفه و از اونجور حرف ها هم کشیده شده. اما رفته رفته این حساسیت ها کم رنگتر شد و تعاملات فرهنگی و اقتصادی بینشون گسترش پیدا کرد.
پر چونگی کردم ولی امیدوارم "شیمی سر نبوسته باشه امشل گمج" (Shimi sar naboste bashe amshale gamaj: سرتون نشده باشه مثه گمج امشل) :/
در فرهنگ عامیانه ما، مردم یک سری صفات و خصوصات رو به مردمان مناطق مختلف نسبت میدن. مثلا میگن اصفهانیهای مقتصد (همون خسیس خودمون) یا لرهای ساده دل و غیره که از این میون نشانه گرفتن غیرت گیلانیها سهم مردمان این خطه بوده. به قول اون آهنگی که میگفت "رشت نگو هالیووده، جای شما خالی بوده" که جالبه بهتون بگم چندسال پیش پسرخالم تو رشت زمان تمرینات بدنسازی تو باشگاهشون (که مرسومه آهنگ های بیس دار و بعضا اکسیژن استفاده میکنن) با همین آهنگ تمرین بدنسازی میکردن ?
اما همه اینها ربطی به ضعف در غیرت و اینجور چیزا نداشته و نداره بلکه گیلان رو شاید بشه دروازه ورود فرهنگ اروپایی به ایران دونست و تنها جرمش این بوده که کمی زودتر از بسیاری از نقاط ایران تحت تاثیر تهاجم فرهنگی با همه خودنمایی ها و تفاوتهای رفتاری و پوششی مردان و بویژه زنان اروپایی و روسی قرار گرفته بود دونست و این وجه تمایزیه که از دیرباز بسیار مورد توجه سایر اقوام ایرانی قرار گرفته و منجر به این سوء برداشت بی رحمانه شده است. میشه به وجود جنبشهای مردمی مختلفی (که متاسفانه موفقیتهای چشمگیری رو نداشتن) که بسیار قبل تر از نهضت جنگل در این منطقه به پا خواسته بودن اشاره کرد (که فقط ما از میرزاکوچک خان جنگلی شندیدم و بس) که گواه حضور همیشگی غیورمردان و شیر زنان در این سرزمین بوده و هست.
دانی چه فراز و نشیبیانی، چه بلاهانی تا حالا از سر امی گیلان در بوشو، چی شاگودن بلامیسر. فقط تانیم بگیم: گیله مردان، خدا قوت. (میدونی چه فراز و نشیب ها و چه بلاهایی از سر گیلان ما گذشته. چه میشه کرد درد و بلات به سرم. فقط میتونیم بگیم: گیله مردان، خدا قوت) [Dani che farazo nashobani, che balani az sar ami gilan be sar boshoo. chi sha goodan. faghat tanim begim: gile mardan, khoda ghovvat]
امیدوارم خسته نبوسته باشید (Khaste nabooste bashed: خسته نشده باشید)
تا پستهای بعدی، خدا شیمی پشت و پناه ببی (Khoda shimi poshto panah bebi: خدا پشت و پناه شما باشه)
