آیا تا به حال اتفاق افتاده است که نمونه ای از رنگ یا یک کاغذدیواری خاص را در مغازه ببینید، بپسندید و وقتی آنرا روی دیوار خانه تان به کار بردید، دلزده شوید؟ آیا تا به حال این مورد پیش آمده که به همراه دوستی وارد یک مکان دیدنی شوید و هر یک از بخشی از آن خوشتان آمده باشد و حتی آن چیزی که نظر دوستتان را جلب کرده ندیده باشید؟ اینها مثالهایی از «ادراک محیطی» و عوامل تاثیرگذار بر آن هستند. ادراک محیطی در روانشناسی محیطی، از تعامل انسان با محیط طبیعی یا مصنوع پیرامون خود سخن میگوید.این ادراک شامل جمع آوری، سازماندهی، و فهم اطلاعات محیطی است. رواشناسی محیطی میگوید که انسان بر محیط، و محیط بر انسان اثر میگذارد، به قول چرچیل، «انسان محیط فیزیکی را میسازد و سپس این محیط فیزیکی است که انسان را میسازد»
و اما چه عواملی بر ادراک محیطی اثر میگذارند؟
تاثیرات شخصی: توانایی های ادراکی افراد و ویژگیهای شخصیتی آنها مانند سن، جنس، تحصیلات، شغل، تعلیم و تربیت، تجربه محیطی، و علاقه خاص به محیط.
اگر شما به عنوان روانشناس با دوست خود که یک مهندس راه و ساختمان است وارد یک جاده شوید،احتمالا شما مجذوب کوه و رود و درختان میشوید و دوستتان به جاده و سد و تونل توجه بیشتری میکند. در پژوهشی مشخص شده که ادراک زنان و مردان از فاصله و خطر به هنگام رانندگی متفاوت است.
تفاوت های جغرافیایی و فرهنگی: ایرانی ها در زمستان نسبت به سوئدی ها به هنگام رانندگی دچار کم تخمینی در فاصله میشوند. خطای مولر لایر در اقوامی که در چادرهای دایره شکل زندگی میکنند و در فضای زندگی شان گوشه و کنج و زاویه وجود ندارد، کمتر است.
تاثیرات فیزیکی: اگر دو محیط با هم تفاوت بسیاری داشته باشند، تفاوت های فیزیکی شان بر ادراک افراد تاثیر بیشتری میگذارد، تا تفاوت های شخصی خود افراد. اینکه کدام ویژگی محیط بیشتر بر ادراک اثر میگذارد جای بحث دارد، در پژوهشی مشخص شده که ادراک افراد از یک مکان بسته به ترکیب دیوار و سقف و کف آن مکان، باهم بستگی ندارد، بلکه سقف، سه برابر، و دیوار دو برابر کف، بر ادراک بسته بودن آن مکان اثر میگذارد، یعنی اگر مکانی که در آن ایستاده اید سقف نداشته باشد، ادراک شما نسبت به بسته بودن آن فضا، تنها پنجاه درصد خواهد بود.
و اما اینکه شناخت محیطی با ادراک محیطی چه تفاوتی دارد؟
شناخت شامل فرایندهایی است که ادراک را نیز در بر میگیرد، در شناخت محیطی، بحث حافظه نیز پیش می آید.
اینکه آیا عوامل دیگری در ادراک محیطی تاثیر گذارند یا خیر و آیا جنس این ادراک در محیط های طبیعی با محیط های مصنوع متفاوت است یا خیر، محل پژوهش های بیشتر است.
مینا بختیاری
منابع:
کتاب روانشناسی محیط دکتر شمس اسفندآباد
کتاب روانشناسی محیط دکتر حمیدرضا صارمی
کتاب image and environment نوشته Roger Downs
