بنوش این را که تلقین‌های عشق است که سودت کم کند در گور تلقین
مولوی
برای اولین بار بیش از بیست سال پیش بود که با مفهومی به نام «عبارات تأکیدی» آشنا شدم. اینکه ذهن چگونه تحت تأثیر تلقین قرار می‌گیرد و ما را در دستیابی به اهدافمان کمک می‌کند. بعدها فهمیدم که عبارات تأکیدی درواقع شکل مدرن همان ذکرها و مانتراهایی است که در مذاهب و ادیان مختلف همواره وجود داشته است. اما تکرار این عبارات برایم سخت بود. ابتدا علت این دشواری را نمی‌دانستم تا اینکه با مطالعه و بررسی بیشتر تا حدودی دلایل این مسئله برایم روشن شد.
فهمیدم که عبارات تأکیدی‌ای که در کتاب‌های موفقیت نویسندگان غربی به آن‌ها اشاره‌شده است شاید برای همه افراد با فرهنگ‌ها و باورهای مختلف به یکسان مؤثر و مفید نباشد. تکرار عبارات تأکیدی درواقع روشی تلقینی برای تأثیر گذاشتن بر ضمیر ناخودآگاه است و چون ضمیر ناخودآگاه ما از قبل توسط فرهنگ و اعتقادات اجتماعی محل زندگی ما شکل‌گرفته است شاید نوع خاصی از عبارات تأکیدی برای ما مفیدتر باشد.
تکرار عبارات تأکیدی از قبیل آنچه که دکتر امیل کوئه، از پیشگامان روانشناسی تلقین، ابداع کرده که «هر روز از هر لحاظ بهتر و بهتر می‌شوم» برای من همیشه با زحمت و تقلای زیادی همراه بود و تأثیر کمی روی من می‌گذاشت اما وقتی شروع به استفاده از «عبارات تأکیدی شاعرانه» کردم آن را بسیار لذت‌بخش‌تر و مؤثرتر یافتم.
بیش از صدسال پیش در پاریس، فرد بیماری برای دریافت دارویش به داروخانه دکتر امیل کوئه مراجعه کرد. آن دارو در داروخانه موجود نبود و بیمار نیز شدیداً به آن نیاز داشت. احتمال یافتن آن دارو در داروخانه‌های دیگر هم کم بود. فکری به ذهن دکتر کوئه رسید. او به بیمار گفت که داروی مذکور موجود نیست اما داروی جدیدی آمده که تأثیر فوق‌العاده بیشتری از آن دارو دارد و در مورد خواص این داروی شگفت‌انگیز توضیحات مفصلی ارائه کرد. بیمار با شنیدن این توضیحات، اشتیاق خود را برای استفاده از آن اعلام کرد و دکتر کوئه مقداری از آن را به او داد.
چند روز بعد دکتر کوئه جویای حال بیمار شد و در کمال تعجب دید که او کاملاً بهبودیافته است. تعجب او ازاین‌رو بود که او فقط مقداری قرص شکر به بیمار داده بود که درواقع فاقد هرگونه خاصیت درمانی بود. چنین بود که دکتر کوئه به قدرت تلقین پی برد. این یافته باعث علاقه بیشتر او به موضوع تلقین و عبارات تأکیدی شد و تحقیقات بیشتری را در این زمینه انجام داد. او نتیجه این بررسی‌ها را در سال ۱۹۲۰ در کتابش با عنوان «تسلط بر خود با تلقین به نفس آگاهانه» منتشر کرد.
دکتر کوئه به تأثیر داروها باور داشت اما معتقد بود که تلقین بر تأثیر دارو می‌افزاید. او همچنین عبارات تأکیدی را در کتابش معرفی کرد. این کتاب با استقبال زیادی در اروپا و آمریکا روبرو شد و روش تلقینی امیل کوئه طرفداران بسیاری پیدا کرد. از آن زمان عبارات تأکیدی به پای ثابت کتاب‌های موفقیت و رشد شخصی بدل شد.
عبارت تأکیدی اصلی کتاب کوئه چنین بود:
«من هر روز از هر لحاظ بهتر و بهتر می‌شوم.»
این جمله باید صبح بلافاصله پس از بیدار شدن، غروب و شب قبل از خوابیدن و در هر نوبت حداقل بیست بار تکرار می‌شد. افراد بسیاری نتایج خوبی از این تلقین گرفتند. قبل از کوئه روانشناسانی مثل ویلیام جیمز به تأثیر افکار و باورها بر سرنوشت آدم‌ها پی برده بودند و تحقیقاتِ پس‌ازآن نیز تأثیر تلقین آگاهانه را تائید کرد.
همچنین بخوانید: نقش تخیل و دانش در تولید ثروت در هزاره سوم
ذهن خودآگاه ما مسئول فقط ده درصد از اعمال ماست و این ذهن ناخودآگاه است که مسئولیت نود درصد از رفتارهای ما را بر عهده دارد. در ابتدای یادگیری یک مهارت جدید، مثل دوچرخه‌سواری، شما نیازمند تمرکز آگاهانه بر روی تمام جزئیات هستید تا وقتی‌که برنامه آن در ضمیر ناخودآگاه شما تثبیت شود. پس‌ازآن نه‌تنها نیازی به تمرکز آگاهانه برای کنترل دوچرخه ندارید بلکه در حین دوچرخه‌سواری می‌توانید به صحبت کردن و تماشای اطراف یا به هر کار دیگر بپردازید چون ضمیر ناخودآگاه کنترل دوچرخه را به دست گرفته است.
همه این‌ها منطقی و معقول به نظر می‌رسید اما وقتی من سعی می‌کردم به مدت طولانی تلقین کوئه و عبارات تأکیدی مشابه را استفاده کنم برایم بسیار سخت و عذاب‌آور بود. همیشه به دنبال راهکاری برای حل این مشکل بودم تا اینکه جایگزین خوشایندی برای آن یافتم.
من همیشه علاقه زیادی به شعر داشتم اما هرگز به ذهنم نرسیده بود که از آن به‌عنوان عبارات تأکیدی استفاده کنم. یک روز صبح زود از خواب بیدار شدم و پس از صبحانه گفتم که کمی شعر بخوانم. این کار مثل همیشه احساس خوبی به من داد اما آنچه برایم جالب بود تداوم این احساس در طول روز بود. آن ابیات گاهی دوباره به یادم می‌آمد و من آن‌ها را زمزمه می‌کردم.
روز بعد به‌محض اینکه از خواب بیدار شدم خودبه‌خود به زمزمه یکی از آن ابیات پرداختم و آنجا بود که به خود گفتم که چرا نباید از همین ابیات موردعلاقه‌ی خودم، به‌عنوان عبارات تأکیدی استفاده کنم؟
به نظرم ایده‌ی خوشایندی رسید. چون هم شعر را دوست داشتم و هم به تأثیر تلقینی مثبت آن علاقه‌مند بودم. هم فال بود هم تماشا. بنابراین شروع کردم به جمع‌آوری ابیاتی که متناسب با اهدافم بودند. آن‌ها را حفظ کردم و صبح‌ها، در طول روز و شب قبل از خواب آن‌ها را تکرار می‌کردم. بسیاری از اوقات نیز آن‌ها را به آواز می‌خواندم. این نوع تلقین، هم برایم بسیار طبیعی‌تر و لذت‌بخش‌تر بود و هم تأثیر بسیار بیشتری از عبارات تأکیدی معمول روی من داشت.
اوایل فکر می‌کردم که شاید به خاطر علاقه‌ام به شعر این‌قدر روی من مؤثر است اما به‌مرور پی بردم که به دلایلی که توضیح خواهم داد عبارات تأکیدی شاعرانه برای هر فرد ایرانی می‌تواند مؤثرتر و خوشایندتر از عبارات تأکیدی معمولی باشد.
برخلاف تصور عمومی چنین نیست که همه‌ی مردم در همه‌جای دنیا به یک شکل فکر کنند. به‌طورکلی غربی‌ها به منطق، تحلیل و طبقه‌بندی علاقه دارند و شرقی‌ها به کل‌گرایی، شهود و درون‌گرایی تمایل دارند. اخیراً کتابی خواندم به نام «جغرافیای تفکر» که توسط یک روانشناس غربی (ریچارد ای. نیسبت) نوشته‌شده و این موضوع را با تحقیقات علمی ثابت کرده بود. اگر چنین باشد باید ببینیم که وجه غالب فرهنگ ایرانی چیست؟ چه چیزی می‌تواند ویژگی بارز روح ایرانی را بازتاب دهد؟
این عنصر مشترک فرهنگ و روح ایرانی، شعر است. همان‌طور که استاد داریوش آشوری در کتاب «شعر و اندیشه» آورده، شعر همواره «مهم‌ترین عنصرِ هنری و رسانه‌ی فرهنگی در فضای فرهنگِ ایرانی بوده است.» در فرهنگ ایرانی، شعر و شاعران، همواره از جایگاه والایی برخوردار بوده‌اند. روح خیال‌پرداز و شوریدۀ ایرانی، به مدد تأملات و اشراقات درونی، میراثی غنی از زیبایی و حکمت را، در قالب شعر، برای بشریت به ارمغان آورده است. روح ایرانی با شعر تنیده شده است. به همین دلیل است که شاید ما تنها کشوری هستیم که مردمانش با اشعار شاعرانش فال می‌گیرند یا مشاعره برگزار می‌کنند.
ما شاعرانمان را گرامی می‌داریم، شعرشان را حفظ می‌کنیم و در زندگی و گفتگوهای روزمره به طرق مختلف به آن‌ها رجوع می‌کنیم. بسیاری از شاهان ایران شاعران را گرامی می‌داشتند و حتی برخی مثل ناصرالدین‌شاه خود شعر می‌گفتند. با ورود اسلام به ایران، مضامین عرفانی در قالب شعر، میراثی غنی از فرهنگ معنوی و ادبی را برای بشریت به یادگار گذاشت.
شعر آن‌چنان در ناخودآگاه جمعی ما نفوذ دارد که وارد ادبیات و گفتگوهای روزمره ما شده است و بسیاری از ضرب‌المثل‌های رایج ما درواقع برگرفته از اشعار شاعرانمان است. با این اوصاف عجیب نیست اگر عبارات تأکیدی شاعرانه تأثیر بیشتر و عمیق‌تری در وجود یک ایرانی داشته باشد.
همچنین بخوانید: هفت سین معنوی برای غنی‌تر ساختن زندگی
عبارت تأکیدی شاعرانه می‌تواند یک مصرع، بیت یا بخشی از یک شعر باشد که با اهداف شما تناسب دارد. سهراب سپهری در شعر بلند «صدای پای آب» از «فتح یک قرن به دست یک شعر» می‌گوید. تعبیر بسیار زیبایی است و حقیقت هم دارد. آیا شعر حافظ، خیام، مولوی، فردوسی و سعدی برای قرن‌ها روح ما ایرانیان را فتح و تسخیر نکرده است؟ حتی یک بیت هم ممکن است چنین کاری بکند که در آن صورت باید آن را «شاه‌بیت» نامید. بیت زیر از سعدی با من چنین کرد:
به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم ازوست
تکرار صبحگاهی این بیت واقعاً تأثیر معجزه‌آسایی روی من داشته است. اجازه دهید این بیت را با عبارت تأکیدی امیل کوئه مقایسه کنیم:
من هر روز از هر لحاظ بهتر و بهتر می‌شوم
این جمله هیچ دلیلی را بیان نمی‌کند که چرا من باید هر روز بهتر شوم. آیا باوجود این‌همه جنگ و کشتار و بدبختی و فقر و انسان‌های گرسنه در جهان، من می‌توانم هر روز بهتر و بهتر شوم؟ اما بیت سعدی نه‌تنها برای شاد بودن دلیل ارائه می‌کند بلکه راه‌حل تمام مشکلات جهانی را نیز نشان می‌دهد.
اولاً؛ می‌گوید که شادی من به دلیل باور به وجود خالق و آفریدگاری است که تمام جهان آفریده‌ی اوست. بدون باور به قدرتی مطلق، هرگز آرامش عمیق و پایداری را تجربه نخواهیم کرد.
ثانیاً؛ این بیت می‌گوید که تنها کاری که لازم است انجام دهی تا به شادی، آرامش و خوشبختی پایدار برسی این است که عاشق باشی. عاشق تمام موجودات باشی. به خود، دیگران، حیوانات، طبیعت و به خدا عشق بورزی. و این عشق است که می‌تواند تنها مرهم تمام دردها و زخم‌های بشری باشد.
از طرف دیگر وزن، ریتم و زیبایی این شعر تأثیر آرام‌بخش و نشاط‌آور فوری بر روح انسان دارد.
گنجینه و میراث ادبی ما ایرانیان آن‌چنان غنی و پربار است که پیدا کردن عبارات تأکیدی شاعرانه‌ی مناسب اصلاً کار دشواری نیست. شما متناسب با هدف خود و با توجه به علاقه‌تان می‌توانید در دیوان شاعران قدیم یا معاصر جستجو کنید و بیت یا قطعه مناسب را انتخاب کنید. آنچه انتخاب می‌کنید باید برای شما زیبا و الهام‌بخش باشد و معنای مثبت و انگیزاننده‌ای را به شما القاء کند. می‌توانید بیت یا قطعه‌ای را که انتخاب می‌کنید مدتی امتحان کنید تا ببینید که آیا مؤثر است یا نه و در صورت نیاز آن را با شعر دیگری جایگزین کنید.
شخصاً علاوه بر بیتی که ذکر کردم از چندین عبارت تأکیدی شاعرانه استفاده می‌کنم که در مورد برخی از آن‌ها در اینجا توضیح کوتاهی می‌دهم.
حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج فکر معقول بفرما گل بی‌خار کجاست
این بیت به من یادآوری می‌کند که هیچ‌کس کامل نیست و بهتر است که خودم و دیگران را با تمام ضعف‌ها و کاستی‌ها بپذیرم و توقعاتم از خودم و دیگران منطقی‌تر باشد. این بیت همچنین به من کمک می‌کند که بتوانم با اتفاقات ناگوار و ناخوشایند راحت‌تر کنار بیایم.
به عزم مرحله‌ی عشق پیش نِه قدمی که سودها کنی اَر این سفر توانی کرد
این بیت از حافظ مرا به گام نهادن در مسیر عشق و استوار بودن در عاشقی تشویق می‌کند و به یادم می‌آورد که بهترین و پرسودترین کار عشق ورزیدن به تمام موجودات است.
چون خلیلی هیچ از آتش مترس من چو ابراهیم گلستانت کنم
این شعر از مولوی وعده‌ای از طرف خدا را یادآوری می‌کند که «اگر با من دوست باشی و با تمام وجود به من تکیه کنی نباید از هیچ‌چیزی بترسی چون من همیشه حافظ و حامی تو هستم و بدترین شرایط را برای تو به بهترین وضعیت تبدیل خواهم کرد.»
همچنین بخوانید: خانواده ام میگن: نمی‌تونی بهش برسی!
گر یک نفست ز زندگانی گذرد مگذار که جز به شادمانی گذرد
هشدار که سرمایه‌ی سودای جهان عمرست چنان کش گذرانی گذرد
این رباعی خیام ارزش لحظات گذرای عمر را به من گوشزد می‌کند و به یادم می‌آورد که عمر گران‌بهاترین دارایی من است و نباید آن را با سیر کردن در گذشته یا ترس و نگرانی از آینده تلف کنم بلکه باید با زندگی در لحظه حال، در سرور و شادمانی به سر ببرم.
هیچ‌کس در جوی حقیری که به مردابی می‌ریزد مرواریدی صید نخواهد کرد.
این قطعه شعر از فروغ فرخزاد مرا تشویق می‌کند که رؤیاها و آرزوهای بزرگ داشته باشم و خودم را لایق بهترین‌ها بدانم.
مرغ را پر می‌برد تا آشیان پرّ انسان همت است ای مردمان
این بیت مولوی نیز مرا برمی‌انگیزد که برای دستیابی به اهداف و رؤیاهایم همت عالی و عزم راسخ داشته باشم و هرگز از رشد و پیشرفت دست برندارم.
این ابیات فقط مشتی از خروار بود. در اقیانوس بی‌پایان شعر و ادب پارسی هرکس قادر است بیتی متناسب با اهداف و روحیات خود بیابد. ازآنجاکه شعر ذاتاً قابلیت بالایی برای تفسیر و تعبیر دارد مهم در انتخاب ابیات برداشت شخصی خود شما و میزان جذابیت و الهام‌بخشی آن شعر برای شماست.
جستجو برای یافتن عبارات تأکیدی شاعرانه خود سیاحتی است شیرین در گلستان پربار شعر و ادب فارسی. هم فال است و هم تماشا.
وقتی ابیات و قطعات مناسب را انتخاب کردید، بهتر است آن‌ها را در دفترچه‌ای که به این عبارات اختصاص می‌دهید بنویسید تا در هر فرصتی بتوانید آن‌ها را مرور کنید. بهتر است در اثر تکرار، آن‌ها را به حافظه بسپارید. ازآنجاکه این ابیات موردعلاقه‌ی شماست در مدت کوتاهی خودبه‌خود آن‌ها را حفظ خواهید شد.
سعی کنید بیتی را که بیش از همه برای شما برانگیزاننده و معنادار است را صبح به‌محض بیدار شدن تکرار کنید. خودم همان شاه‌بیتی را که گفتم به‌محض بیدار شدن به آواز می‌خوانم و این کار به‌راحتی من را برای یک روز شارژ روحی و احساسی می‌کند. هیچ عدد خاصی برای تکرار وجود ندارد. شما متناسب با شرایط خود هرچند بار که می‌توانید عبارات تأکیدی شاعرانه را در ذهن خود مرور کنید یا زمزمه کنید و یا با صدای بلند یا به آواز بخوانید. در مورد اشعار کلاسیک به آواز خواندن بیش از حالات دیگر تکرار مؤثر است. در کل روش مناسب تکرار این اشعار حالتی است که برایتان راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر باشد چون در این صورت بیشترین تأثیرگذاری را خواهد داشت.
این نوشتار طرح یک ایده بود برای نوعی بازخوانی فرهنگ بومی برای استفاده از آن در مسیر رشد و اعتلای شخصی و شاید بتواند قدم کوچک و آغازینی باشد برای ایجاد یک فرهنگ اصیل موفقیت ایرانی. نباید این سوءبرداشت ایجاد شود که عبارات تأکیدی شاعرانه با برگرفتن فقط بخشی از شعر از ارزش آن‌ها می‌کاهد، اتفاقاً برعکس، این کار به‌منزله‌ی ارج نهادن به این اشعار و نوعی استفاده کاربردی و مدرن از آن‌ها در جهت غنی‌تر ساختن زندگی شخصی است.
این نوشته را با بخشی از شعر «آرش کمانگیر» از سیاوش کسرایی، که می‌تواند عبارت تأکیدی شاعرانه‌ی قدرتمند و تحول‌آفرینی باشد، به پایان می‌بریم:
آری آری زندگی زیباست
زندگی آتشگهی دیرنده پا برجاست
گر بیفروزیش، رقص شعله‌اش در هر کران پیداست
ورنه، خاموش است و خاموشی گناه ماست.
