مهاجرت و پناهندگی جزو مباحثی است که به‌خصوص در چند سال اخیر میان ایرانیان بسیار محبوب شده است. اغلب افراد حداقل یکبار به‌طورجدی به روند مهاجرت و پناهندگی فکر کرده یا برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند. در این متن قصد نداریم به هزار و یک روشی که می‌توانند به خروج از کشور و ادامه زندگی در کشوری جدید منجر شوند بپردازیم؛ بلکه قصد داریم شرایط افراد پس از مهاجرت و مشکلاتی که با آنها روبه‌رو می‌شوند را مورد بررسی قرار دهیم.
در روز جهانی بهداشت روان، سازمان جهانی بهداشت (WHO)، گزارش جدیدی را با عنوان (بهداشت روانی پناهندگان و مهاجران: عوامل خطر و محافظتی و دسترسی به مراقبت) منتشر نمود. در این مقاله عواملی که سلامت روانی مهاجران را دستخوش تغییر کرده و مسائلی که می‌توانند به کاهش آسیب‌های روانی منجر شوند؛ مورد تحقیق قرار گرفته است.
در حقیقت امر فرایند مهاجرت و ساختن زندگی جدید در کشور مقصد به‌قدری دشوار و پرفرازونشیب است که کمتر کسی به فکر مراقبت از سلامت روان خود است. امیدوارم این مقاله بتواند برای تمامی مهاجرانی که در تنهایی، نهایت تلاش خود را برای ساختن رؤیاهایشان می‌کنند، تسلی‌دهنده باشد.
حدوداً از هر 8 نفر در سطح جهان، یک نفر با بیماری روانی زندگی می کند. در این میان مهاجران و پناهندگان به دلیل مواجه بیشتر با عوامل استرس زا و چالش برانگیز، بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به اختلالات افسردگی، اضطراب و استرس پس از سانحه (PTSD) هستند. با توجه به آمار و ارقام اعلام شده در این میان دختران و زنان مهاجر بیش از مردان مهاجر با افسردگی و اضطراب دست و پنجه نرم می کنند.
دکتر سانتینو سورونی - مدیر دپارتمان بهداشت و مهاجرت سازمان جهانی - طی یکی از سخنرانی‌های خود، این‌طور عنوان کرد که بهداشت روانی خوب و رفاه حق همه افراد از جمله پناهندگان و مهاجران است. به همین دلیل این گزارش و تحقیقات مشابه از سوی سیستم‌های بهداشتی، در راستای بهبود حمایت‌های روانی و ارائه مراقبت‌های بهداشت روان به شیوه‌ای قابل‌دسترس و مقرون‌به‌صرفه برای مهاجران و پناهندگان، به کار گرفته می‌شوند.
در گزارش منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، 5 عامل موثر بر کیفیت سلامت روان، به طور خلاصه مورد بررسی قرار گرفته است. این 5 عامل متناسب با مسیری که مهاجران و پناهندگان پشت سر می گذارند، جمع آوری شده اند.
باتوجه‌به شواهد به‌دست‌آمده، عضویت در جامعه‌ای با پس‌زمینه مشترک می‌تواند احتمال ابتلا به اختلالات روانی را کاهش دهد. از سوی دیگر فعالیت به‌عنوان عضوی از جامعه در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های کار نیز می‌تواند به افزایش سلامت روانی کمک کند. نکته‌ای که در این بخش وجود دارد، حمایت جامعه مقصد از اعضای مهاجر و پناهنده است. این حمایت می‌تواند خود را با صبوری، آموزش، دوستی و موارد مشابه خود را نشان دهد.
این مسئله بیشتر موردتوجه پناهندگان غیرقانونی است. ترس از اعمال قانون و مشکلاتی که برای تأمین نیازهای اولیه با آن روبه‌رو می‌شوند به‌طورجدی سلامت روانی آنها را با تهدید روبه‌رو می‌کند. از سوی دیگر نابرابری‌های قانونی که در برخی از کشورها نسبت به مهاجرین و شهروندان بومی وجود دارد می‌تواند افراد را در معرض مشکلات روانی قرار دهد.
همان قدر که حمایت افراد جامعه از مهاجران به‌سلامت بیشتر آنها منجر می‌شود، رفتارهایی مشابه نژادپرستی و تبعیض در افزایش احتمال ابتلا به مشکلات روانی ارتباط دارد. هر چه رویارویی با چنین تجربه‌هایی بیشتر باشد به همان نسبت سلامت روان در خطر بیشتری قرار می‌گیرد.
سختی مسیر مهاجرت و پناهندگی و تجربه مواردی مانند بازداشت‌های طولانی، کمپ‌های غیراستاندارد، استرس‌های رسیدن به مقصد و موارد مشابه با افزایش نرخ افسردگی و PTSD مرتبط است.
به‌واسطه شرایط سختی که مهاجران و پناهندگان پس از ورود به کشور مقصد با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اغلب دیگر اهمیتی به‌سلامت روان خود و بلایی که سر آن می‌آید نمی‌دهند. از همین رو یا متوجه خدمات رایگان بهداشت روان نمی‌شوند و یا به دلایلی مانند مشکلات زبان و احساس عدم امنیت برای دادن اطلاعات، از این خدمات درمانی و کمک‌کننده استفاده نمی‌کنند.
به گفته دوورا کستل – مدیر دپارتمان بهداشت روانی و سوءمصرف مواد سازمان جهانی بهداشت – پناهندگان و مهاجران با استرس‌ها و چالش‌های منحصربه‌فردی مواجه هستند. این گزارش هشداری برای نیاز فوری به سیاست‌ها و قوانین قوی، مبتنی بر سیستم‌های بهداشتی قوی‌تر، برای پاسخگویی به نیازهای بهداشت روانی پناهندگان و مهاجران است.
باتوجه‌به 5 عامل موثر گفته شد، اقدامات و تصمیم گیری های زیر از سوی دولت ها، سیاست گذاران و مدیران برنامه در وزارت خانه های بهداشت و سایر وزارت خانه ها می توانند به بهبود وضعیت بهداشت روان در این گروه از افراد جامعه کمک کنند:
· ترویج مشارکت پناهندگان و مهاجران در جامعه و کاهش تبعیض با اتخاذ سیاست‌های بهداشت روان متناسب با وضعیت این گروه افراد
· اولویت قراردادن رسیدگی به نیازهای اساسی مانند غذا، مسکن، امنیت، آموزش، اشتغال و... که بر روی بهداشت روان تأثیر می‌گذارند
· استفاده از مکان‌هایی به جز بازداشتگاه برای ارزیابی و مدیریت امور پناهندگان و مهاجران
· آموزش کارکنان بهداشت و سایر حرفه‌های مربوطه مانند افسران مهاجرت، مددکاران اجتماعی و معلمان در زمینه شناسایی وضعیت سلامت روان و برخورد سالم با این گروه‌های حساس
· ارائه اطلاعات کامل در مورد نحوه ارائه خدمات بهداشت روانی به‌عنوان‌مثال مکان، شیوه ارجاع، رویکردهای درمان، امنیت اطلاعات، هزینه و...
· حفاظت از حقوق بشر باتوجه‌به سیاست‌ها و اقدامات قضایی ملی و بین‌المللی که از همه پناهندگان بدون توجه به وضعیت قانونی آنها در برابر خشونت محافظت می‌کند
· تقویت ظرفیت جامعه برای تعامل با مهاجران به‌وسیله آموزش و ارائه اطلاعات
این قوانین و دستورالعمل‌ها با همکاری میان دپارتمان بهداشت و مهاجرت سازمان جهانی بهداشت و دپارتمان بهداشت روانی و سوءمصرف مواد تهیه شده است. گفتنی است در آینده با کار و تحقیق بر روی این دستورالعمل‌ها، نقاط ضعف و شکاف‌های آن، کشف شده و در راستای بهبود آن اقدام می‌شود.
شما به‌عنوان یک مهاجر یا پناهنده شرایط سختی را پشت سر خواهید گذاشت. ممکن است نیازهای اولیه به مواد غذایی، سرپناه، درآمد و کمک‌های پزشکی تمام انرژی و توجه شما را بگیرد؛ اما سعی کنید برای سلامت روان خود نیز اقدام کنید. اغلب کشورها برای بهبود بهداشت روان خدمات رایگانی را به مهاجرین و پناهندگان ارائه می‌دهند کافی است برای دریافت آنها درخواست بدهید. اگر در دام افسردگی و اختلالات دیگر بیفتید، فرصتی برای لذت‌بردن از نتیجه تلاش‌های خود و شروع زندگی جدید نخواهید داشت.
