توی قسمت سوم پندارکست با عنوان "نقاب کمال گرایی"، قصد دارم که موضوع کمال گرایی رو از چند زاویه مختلف بررسی کنم. متن بخشی از این قسمت اینجا قرار داده میشه.
برای شنیدن این اپیزود پادکست میتونید از لینک بالا استفاده کنید، یا پندارکست رو توی پلتفرم های کست باکس، شنوتو، گوگل پادکستز یا یوتیوب دنبال کنید.
ممکنه برای ما پیش اومده باشه که بخوایم توی برخی زمینه ها، یا حتی کل موقعیت های زندگی بی نقص عمل کنیم. خیلی افراد هستن که میگن: سعی میکنیم تا آدم های کاملی باشیم. اما سوال اینه که، آیا زندگی بی نقص و انسان کامل وجود داره؟ اصلا چی باعث میشه انسان ها کمال گرا بشن؟ اگر به دنبال جواب این سوال ها هستی بهت پیشنهاد میکنم ادامه این اپیزود رو از دست ندی. من سینا داودی هستم و امروز قصد دارم که با شما همراه بشم.
برای شروع، اول باید پدیده کمال گرایی خوب بفهمیم و تعریف کنیم. پژوهش های اخیر، کمال گرایی را به عنوان "سازه های چند بعدی" معرفی می کنن، یعنی این پدیده رو دارای جنبه های مثبت و منفی در نظر میگیرن. جنبه مثبت، کمال گرایی بهنجار(مثبت) هست و جنبه منفی، کمال گرایی نوروتیک (روان آزرده، منفی یا نابهنجار).
کمال گرایی بهنجار، به جای اضطراب و نگرانی درباره نرسیدن به معیارهای دست نیافتنی، مثبت نگری، خوش بینی و آرمان های قابل دسترس رو در فرد فعال میکنه. فرد دارای این ویژگی شخصیتی، برای خودش اهدافی تعیین میکنه، اما این اهداف متعادل و قابل دسترسی هستن و شخص برای رسیدن به اونها از خودش انعطاف نشون می ده. کمال گرایان بهنجار در صورت مواجهه با شکست، وضعیت کنونی رو تغییر میدن تا به روند سالم تلاش خودشون ادامه بدن و همین انعطاف پذیری هست که باعث می شه در مقایسه با کمال گرایان نوروتیک، کمتر دچار خستگی مزمن بشن. همه اینها، مواردی هستن که باعث می شن کمال گراهای بهنجار دستاورد های مطلوبشون رو به دست بیارن، نسبت به اونها و زندگی احساس رضایت داشته باشن و لذت رو تجربه کنن. اما برعکس،کمال گرایان نوروتیک، به ندرت از زندگی لذت می برن، چون نمی تونن از تلاش های جان فرسای خودشون، حتی در صورت موفقیت، احساس رضایت کنن، اون هم به این خاطر که در بیشتر اوقات موفقیت هاشون رو بی ارزش می دونن.
اما به نظرتون، کمال گرایی منفی چقدر می تونه منفی باشه؟
کمال گرایی نوروتیک میتونه علائم آسیب زایی رو در افراد ایجاد کنه، شخص ممکنه که دچار ترس شدید از اشتباهات بشه، به توجه افراطی درباره اون شکست ها گرایش پیدا کنه،بیش از حد از خودش انتقاد کنه، انتظارات بسیار بالایی رو درباره عملکرد خودش و دیگران داشته باشه، به استانداردهای دست‌نیافتنی تمایل نشون بده و برای رسیدن به این استاندارد ها تلاش کنه. همه اینهایی که گفتم، از ویژگی های بارز این افراد هستن. این بیماری با افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلالات خوردن، خستگی مزمن و مشکلات روانشناختی یا فیزیولوژیکی زیاد دیگه ای هم مرتبط هست. میشه اشاره کرد که کمال گرایی منفی از طریق تحمیل عوامل اضطراب، درماندگی و عواطف منفی، باعث افزایش پاسخ های فیزیولوژیک میشه. منظورم از پاسخ های فیزیولوژیک چیزهایی مثل فشار خون سیستولیک و دیاستولیک, هدایت پوستی, نرخ تنفس و نرخ ضربان قلب هست.
تا این جای کار، آشنایی کلی با کمال گرایی و خطرات اون پیدا کردیم، اما حالا از چند جنبه مختلف و به شکلی دقیق تر، به بررسی اون میپردازیم و سعی میکنیم به این سوال جواب بدیم که اصلا کمال گرایی منفی چطور شکل می گیره؟. توی این اپیزود، این موضوع رو از دیدگاه های اجتماعی، عصب شناختی و شناختی بررسی میکنیم، و مابقی تحلیل ها رو در قسمت بعدی انجام میدیم.
در شکل گیری کمال گرایی منفی، عوامل متعددی نقش دارن، عواملی مثل شرایط محیطی دوران رشد، شیوه فرزند پروری والدین، شرایط زیست نزدیکان اثر گذار و احتمالا عوامل وراثتی و عصب شناختی. جوامع با فرهنگ مبتنی بر موفقیت مداری می تونن بستری برای شکل دهی افراد کمال گرا باشن، در واقع این امکان وجود داره که در این جوامع، مردم بر اثر فشارهای محیطی کمال گرا بار بیان، اون هم بدون توجه به توانایی‌هایی که دارن.
دنیا مجبور شده بپذیره که تجارت و سبک زندگی، همیشه به آسونی سابق نیست. حالا دیگه موقعیت‌هایی وجود دارن که ما به سادگی نمیتونیم روی اون ها کنترل داشته باشیم. ما الان به این شجاعت نیاز داریم تا تمایلمون، برای کنترل همه چیز رو کم کنیم.
در ادامه باید اشاره کنم، تحقیقاتی برای توضیح عصبی شناختی این خصیصه صورت گرفته. تصویر برداری های عصبی انجام شده تایید کردن که چگالی ماده خاکستری در قسمت پشتی قشر آهیانه اي میانی و قسمت تالاموس در مغز با سطح کمال گرایی نوروتیک رابطه مثبت معناداری داره.
پژوهش هایی هم در رابطه با فعالیت بخش پشتی آهیانه ای میانی انجام شده و مشخص کردن که یکی از کارکرد های احتمالی این بخش، تمرکز بر وظایف و تعهدات است که با نتایج یافته های قبلی انطباق دارن. به این معنا که احتمال داره، چگالی و فعالیت بیشتر این بخش از مغز با مشغولیت شدید افراد کمال گرا به وظایف و تعهدات مرتبط باشه. به علاوه، تصویر برداری های عصبی دیگه مشخص کردن که افراد مبتلا به افسردگی در این ناحیه از مغز، فعالیت بیشتری را نسبت به افراد سالم نشون میدن که این خودش میتونه توضیحی برای ارتباط افسردگی با کمال گرایی و شیوع این عارضه در افراد کمال گرا باشه. درباره فعالیت تالاموس هم باید ذکر کرد که بین عملکرد غیر طبیعی این بخش و اختلال وسواس (یکی از انواع اختلال های اضطرابی) و بی اشتهایی عصبی (یکی از انواع اختلال های خوردن) رابطه معناداری وجود داره.
علیرغم همه بررسی های انجام شده، هنوز اطلاعات کمی در مورد مکانیسم های عصبی مرتبط با کمال گرایی وجود داره. نتایج تحقیقات اخیر نشون دادن که دو تا از علائم فرعی کمال گرایی، یعنی نگرانی نسبت به اشتباهات و تردید در مورد عملکرد، هر دو با اضطراب و افسردگی و همچنین حجم ماده خاکستری در قشری از مغز به نام قشر کمربندی قدامی، همبستگی مثبت دارن. جالبه که بدونین این منطقه از مغز، یک منطقه موثر و اساسی در کنترل عملکرد های شناختی، حالات عاطفی و نظم دهی به فعالیت های روزانه هست.
یادگیریِ پذیرش شرایط کنونی زندگی و مقاومت در برابر میل به کامل بودن، ممکن هست برای برخی افراد به دلیل ساختار نسبتا متفاوت مغز دشوارتر باشه. مغز اونها ممکن هست به معنای واقعی کلمه، طوری شکل گرفته باشه که به خاطر یکسری ساختار های خاص، اونها را به افراد کمال گرا تبدیل کنه. برخی از تفاوت ها شامل این موارد میشن که قصد دارم بهشون اشاره کنم:
قشر جلوی مغز مسئولیت برنامه ریزی، تصمیم گیری و کنترل تکانه رو به عهده داره. اینجا منظور از تکانه، میل به اقدام فوری و بدون تفکر هست. مطالعات نشون دادن که مغز افراد کمال گرا، ممکنه فعالیت بیشتری رو در این قسمت داشته باشه. از اونجایی که قشر جلوی مغز با برنامه ریزی سروکار داره، این ممکنه به توضیح اینکه چرا کمال گراها تمایل دارن برای کاری که انجام می دن، برنامه ریزی های خیلی زیادی داشته باشن و چرا اینقدر با دقت بیش از حد رفتار می کنن کمک کنه.
آمیگدال بخشی از مغز هست که احساسات مثبت و منفی ما رو پردازش می کنه و فعالیت اون در زمان مواجهه با بازخورد منفی از سمت دیگران یا احساس اضطراب رابطه مثبت داره. بررسی ها نشون داده که کمال گرا ها، هم فعالیت بیشتری در قسمت آمیگدال مغز دارن و هم نگرانی بیشتری رو از خودشون نشون میدن.
برخی از مطالعات نشون دادن که حجم ماده خاکستری در مناطق خاصی از مغز ، از جمله قشر سینگولار قدامی و اینسولار، در افراد کمال گرا با سایر افراد متفاوت هست. این بخش‌های مغز احساسات رو تنظیم میکنن و خطاها رو تشخیص میدن. همین فعالیت زیاد در این نواحی میتونه به توضیح انتقاد از خود و اضطرابی که کمال گراها در اغلب اوقات تجربه میکنن کمک کنه.
دوپامین یک انتقال دهنده عصبی یا به عبارتی یک نوروترنسمیتر هست، ماده شییمیایی که باعث انتقال پیام از یک سلول عصبی به سلول گیرنده پیام میشه. نوروترنسمیتر دوپامین در انگیزش و پاداش جویی نقش مهمی داره و سطوح بالاتر اون میتونه تمایل به دیده شدن و میل به موفقیت بیشتر رو ایجاد کنه.
بعد از بررسی عصب شناختی، سراغ یک دیدگاه دیگه برای آگاهی بیشتر از موضوع کمال گرایی میریم، و الان نوبت بررسی از بعد شناختی هست. منظور از اصطلاح شناختی، تمومی فرآیندهایی ذهنی هستن که در بستر سیستم عصبی رخ میدن، این فرآیند ها، همه اتفاق ها، از زمان تشخیص محرک بیرونی مثل نور و صدا، تا قبل از انجام یک رفتار در پاسخ به اون محرک رو شامل میشن. برای مثال میتونم بگم موضوعاتی مثل حل مسئله، برنامه ریزی، تصمیم گیری، توجه، حافظه، هشیاری و خیلی از چیز های دیگه به حیطه شناختی مربوط میشن.
از تاثیرات کمال گرایی منفی بر کارکرد های شناختی میشه به باور های تحریف شده و ناسالم اشاره کرد. یکی از این باور ها به نوعی قانون ذهنی مربوط میشه، قانون همه یا هیچ. با این حالت، فرد مبتلا این طور فکر میکنه که "یا نباید کاری را انجام بده، یا اگر انجام می ده به بهترین شکل ممکن باشه." این عقیده برعکس ظاهر فریبنده ای که داره، به مثابه یک تله فکری عمل میکنه و مانع می شه که شخص در زندگی جرات اقدام کردن داشته باشه. نتیجه همچین تله ای، ترس شدید از شکست و درگیری فرساینده بین تلاش های نامتعادل یا انفعال هست. پژوهش ها نشون می دن که رابطه منفی بین جرات ورزی و ابراز وجود با کمال گرایی وجود داره. یعنی کمال گرایی به نوعی مانع جرات ورزی و ابراز وجود میشه. افراد مبتلا، برای اینکه با معیار های سخت گیرانه درونی شدشون هماهنگ باشن، نه تنها از اقدام کردن، بلکه از ابراز صریح خواسته ها، عواطف و نظرات خودشون سر باز می زنن و در موقعیت های مختلف کمتر جرات ورزی میکنن.
باور دیگه ای که میشه به اون اشاره کرد، شامل مجموعه ای از تصورات مربوط به توانایی های شخص هست. فرد درگیر ممکنه فکر کنه که توی مسیر موفق شدن به کمک هیچ فردی نیاز نداره و حتی نباید در این مسیر احساس خستگی یا رنجش کنه.
همچنین براساس تحقیقات، پیش بینی میشه، افرادی که درگیر مواردی مثل: کمال گرایی، عدم انعطاف پذیری روانشناختی و استفاده از راهبردهای نامناسب در مقابله با استرس هستن، توانایی کمی در به کارگیری راهبردهای پیچیده، منظم یا انعطاف پذیر پردازش اطلاعات، برای حل مسئله دارن. به عبارتی دیگه، ممکن هست در حل گروهی از مسائل که به فرآیند های ذهنی متعدد نیاز دارن، با مشکل مواجه بشن.
اولین اپیزود مرتبط با موضوع کمال گرایی به اتمام رسید، در حین ساخت این قسمت تموم تلاش خودم رو کردم تا هرچه ساده تر به بررسی چند بعدی از موضوع بپردازم، در اپیزود بعدی پندار کست به ادامه تحلیل کمال گرایی می پردازم و با هم با انواع مختلف اون آشنا میشیم.
از طریق لینک هایی که اینجا قرار دادم، میتونید از فعالیت های پندارکست حمایت کنید تا برای تولید محتوی با کیفیت تر انگیزه ایجاد بشه :)
حمایت مالی به مبلغ هفت هزار تومن
حمایت مالی به مبلغ دو هزار تومن
در نگارش این متن و ساخت این اپیزود، این منابع استفاده شده اند:
توکلی, ماهگل, & ایرانمنش. (2016). نقش خستگی شناختی بر کمال‌گرایی، انعطاف‌پذیری روانشناختی و راهبردهای مقابله با استرس. پژوهش های علوم شناختی و رفتاری, 5(2), 111-126.
هرمزی‌نژاد, شهنی‌ییلاق, منیجه, & نجاریان. (2000). رابطه ساده و چندگانه ی متغیرهای عزت نفس، اضطراب اجتماعی و کمال گرایی با ابراز وجود دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز. علوم تربیتی, 60(7), 29-50.
شکری, امید, مرادی, دانشورپور, طرخان, & رضاعلی. (2008). نقش تفاوت های جنسیتی در سبک های مقابله با استرس و سلامت روانی. روانشناسی معاصر، دوفصلنامه انجمن روانشناسی ایران, 3(1), 51-61.
مهدوی‌غروی, خسروی, & نجفی. (2012). رابطه اضطراب امتحان، کمال گرایی و انگیزش پیشرفت با پیشرفت تحصیلی. اندیشه های نوین تربیتی, 25(8), 31-50.
غنايي زيبا, فراهاني محمدنقي, عبدالهي محمدحسين, & شكري اميد. اثر خستگي شناختي و هوش هيجاني بر حل مسايل شناختي.
پورسید, متولی, محمدمسعود, پورسید, & براهیمی. (2015). رابطه استرس ادراک‌شده، کمال‌گرایی و حمایت اجتماعی با فرسودگی تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانشجویان. دوماهنامه علمی-پژوهشی راهبــردهای آموزش در علوم پزشکی, 8(3), 187-194.
بشارت, محمدی, کوروش, پورنقاش تهرانی, & حاتمی. (2009). رابطه کمال‌گرایی و سخت‌کوشی با پاسخ‌های فیزیولوژیک ناشی از استرس. روانشناسی معاصر، دوفصلنامه انجمن روانشناسی ایران, 4(1), 41-53.
محموديان, دانك, & آرش. (2021). ارزیابی عوامل تاثیرگذار بر پرورش خلاقیت دردانش آموزان ایران-آنالیز ٥٠ ساله (1400-1350). مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی, 40(4), 123-154.
كريمي زاده آرزو, مهنام امين, يزدچي محمدرضا, & بشارت محمدعلي. رابطه کمال گرايي و ساختار مغز.
صدیق ارفعی, تمنایی فر, & رضایی نیا. (2012). ارتباط کمال گرایی، جرأت ورزی و میزان سازگاری دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان (92-1391). فصلنامه روانشناسی تربیتی, 3(3), 69-81.
Wu D, Wang K, Wei D, et al. Perfectionism mediated the relationship between brain structure variation and negative emotion in a nonclinical sample. Cogn Affect Behav Neurosci 2017; 17: 211–223.
Kim S, Lee D. Prefrontal cortex and impulsive decision making. Biol Psychiatry 2011; 69: 1140–1146.
Aupperle RL, Paulus MP. Neural systems underlying approach and avoidance in anxiety disorders. Dialogues Clin Neurosci 2010; 12: 517–531.
Bromberg-Martin ES, Matsumoto M, Hikosaka O. Dopamine in motivational control: rewarding, aversive, and alerting. Neuron 2010; 68: 815–834.
Paul L Hewitt GLF. When does conscientiousness become perfectionism? (https://cdn.mdedge.com/files/s3fs-public/Document/September-2017/0607CP_Article3.pdf%20(2007)) Current Psychiatry; 6.
Benson E. The Many Faces of Perfectionism. American Psychological Association 2003; 34: 18
صفحه اینستاگرام پندارکست
چنل یوتیوب پندارکست
کانال تلگرام پندارکست
