[سرقیچی‌های تحقیق یادداشت ترازوی محبت]
*- هر آماری در ادامه می‌آید غیر از «بسم الله الرحمن الرحیم»هاست.
۱- استعمال کلمه‌ی «رحمان» جایی در اواخر دوره‌ی مکّی شدت می‌گیرد. ترکیبات پرمعنای «رحمان» در سوره‌های مکّیِ اعراف، یس، فرقان، مریم، طه، زخرف، انبیاء و ملک بارها تکرار شده است. تفسیر قرآن بر محور (۱) ترکیبات «رحمان» و (۲) جایگزینی «الله» با «رحمن» یا عشق جهان‌گستر، در تمام قرآن طبق «قُل ادعُوا اللهَ أوِ ادعُوا الرَّحمان (۱۷:۱۱۰)» یک رویکرد و یک پیشنهاد پژوهشی نه‌چندان تازه اما همواره شیرین است.
۲- کلمه‌ی «رحمان» در طول دوره‌ی مکی ۵۲ بار و در دوره‌ی مدنی تنها ۳ مرتبه به‌کار رفته است! جمله‌ی پیشین بر اساس تقسیم‌بندی رایج از سوره‌های مکی و مدنی است. البته این‌جا سه نکته وجود دارد:
الف) طبق تقسیم‌بندی سبک‌شناسانه‌ی غیرتاریخی مارک دوری، سوره‌ی «الرحمن» بی‌شک یک سوره‌ی پیشا-انتقالی است و بدین‌ترتیب آمار استعمالات مکی و مدنی به ۵۳ و ۲ تغییر می‌کند.
ب) قابل توجه است که ۲ استعمال مدنی نیز چیزی جز عبارت مشهور «الرحمن الرحیم» اما این‌بار در پایان آیاتی از سوره‌های بقره و حشر نیستند. در حالی که استعمالات مکی «رحمن» بسیار رنگارنگ‌اند.
ج) سوره‌ی بقره که یکی از ۲ استعمال مدنی «الرحمن» در آن قرار دارد، در ترتیب نزول تاریخی تئودور نولدکه، مرز سوره‌های مکی و مدنی و در ترتیب نزول سبک‌شناسانه‌ی مارک دوری، دومین سوره‌ی کامل پسا-انتقالی و در واقع باز هم یک سوره‌ی مرزی میان دوران مکی و مدنی است.
۳- گرچه دوره‌ی مدنی تقریبا از نام «رحمان» خالی است، اما استعمالات نام «رحیم» در این دوره تقریبا سه‌دوم (۶۵ به ۴۵) استعمالات مکی همین نام است. یعنی پیام پیامبر(ص) نیز ساختاری همچون «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد؛ در دوره‌ی مکی با «رحمان» و عشق‌ورزی به همگان آغاز می‌شود و در دوره‌ی مدنی با «رحیم» و گذشت و چشم‌پوشی و دل‌جویی پایان می‌یابد.
۴- استعمالات کلمه‌ی «سرکش- شیطان» که متضاد «مهربان- رحمان» است، در طول دوره‌ی مدنی و مکی برابرند اما کلمه‌ی «نا امید- ابلیس» مختص به دوره‌ی مکّی است و در دوره‌ی مدنی تنها یک بار در سوره‌ی بقره که سوره‌ی مرزی است استعمال شده.
۵- کلمه‌ی «رحمان» تا سوره‌ی ۴۱ به ترتیب نزول تنها ۳ بار و در ۳۰ سوره‌ی مدنی طبق تقسیم‌بندی کلاسیک نیز تنها ۳ بار استعمال شده است. در حالی که در ۴۱ سوره‌ی میانی و منتهی به هجرت، ۴۹ بار به کار رفته است. بدین ترتیب پیام‌آور قرآن جایی نه در آغاز بعثت و نه در دوران مدنی، بلکه در میانه، بسیار به این وصف خداوند یعنی عشق‌ورزی به همگان تکیه می‌کرده است. آیات دوقلوی «همه‌ی چیزها گستره‌ی عشق من‌اند- رَحمَتي وَسِعت كلَّ شَیءٍ (۷:۱۵۶)» و «پروردگارا همه‌ی چیزها گستره‌ی عشق و دانش تو اند- ربَّنا وَسِعتَ كلَّ شَئٍ رَحمةً و عِلما (۴۰:۷)» نیز مربوط به همین دوره‌ی میانی‌اند.
