۱- وراثت به ترتیب فراوانی در قرآن برای موارد زیر به کار رفته است: الارض (۱۲)- [مطلق] (۱۱)- الجنة (۶)- الکتاب (۴)- قول (۱)
۲- از آیات دوقلوی «شما تا روز رستاخیز در کتاب خداوند به سر بردید (۳۰:۵۶)» و «شما در زمین خداوند به سر بردید (۲۳:۱۱۲)» نتیجه می‌گیریم «کتاب الله» و «الكتاب» به صورت مطلق عبارت است از همان گستره‌ی خلقت و «ارض الله» و «الارض» به صورت مطلق.
۳- مشخصا در سوره‌ی زمر شاهد هستیم که «الأرض» در معنای اخروی و «الجنة» به کار رفته است. در آیاتی همچون «و أشرَقَت الأرضُ بنورِ ربّها… - و زمين به نور پروردگارش روشن شود و نامه‌هاى اعمال را بنهند و آگاهان و گواهان را بياورند و در ميان مردم به حق داورى شود و بر كسى ستمى نرود. (۳۹:۶۹)» یا به صورت بسیار شفاف در آیه‌ی «…وَ أورَثَنا الأرضَ نَتَبَوَأُ من الجنَّةِ حيثُ نشاء… - سپاس خدايى را كه به وعده‌اش به ما وفا کرد و زمين را ميراث ما گردانید و در هر کجاى بهشت كه بخواهيم جای مى‌گيريم (۳۹:۷۴)».
۴- می‌توانیم میان میراث‌بری «الأرض» و «الكتاب» با میراث‌بری «الجنة» این تفاوت را قائل شویم که دو مورد اول به خودی خود بار ارزشی مثبت ندارند و نشان‌دهنده‌ی فضیلت وارثان نیستند:
الف) درباره‌ی میراث‌بری «الأرض» توسط «بنی اسرائیل[*]» می‌خوانیم:«و شرق و غرب زمین را میراث گروهی گردانیدیم که همواره زبون شمرده می‌شدند… و آنان را از دريا گذرانيديم و به گروهی رسیدند كه پای‌بست بت‌واره‌هاى خویش بودند. گفتند: اى موسى، همان طور كه آن‌ها را خدايانى است براى ما هم خدايى بساز. گفت: شما مردمى بى‌خرد هستيد. (۷:۱۳۷-۱۳۸)».
ب) درباره‌ی میراث‌بری «الكتاب» می‌خوانیم:«كسانى كه بعد از ايشان وارث كتاب خدا شدند درباره‌ی آن سخت در ترديدند (۴۳:۱۴)».
این آیات نشان می‌دهند میراث‌بری «الأرض» و «الكتاب» لغزش‌گاهی مهیب است که می‌تواند سقوط را در پی داشته باشد، در حالی میراث‌بری «الجنة» یا «الأرض» در معنای اخروی آن قرین جاودانگی است (۲۳:۱۱).
۵- جز مواردی که با قرینه‌های پیوسته‌ی متنی از این نتیجه‌گیری استثنا می‌شوند، نتیجه می‌گیریم سخن از وراثت «الأرض»، «الكتاب» و «الجنة» در واقع سخن از یک چیز است، نه سه چیز. سخن از فرآیند آشتی و آرامش و بقا یافتن در گلشن هستی خداوند و میراث‌بری اقیانوس خلقت اوست. وراثتی که نه در «زندگی نزدیک- الحياة الدنيا» و چیرگی کوتاه‌مدت بر ماده و جغرافیا بلکه در «واپسین روز- اليوم الآخِر» و در شادی «روز دیدار- يوم التَّلاقي (۴۰:۱۵)» برای آنان که به چنین ملاقاتی باور داشته‌اند به کمال خواهد رسید (۷:۱۶۹)؛ آنان که خوش‌بین به آفریدگار و آفریدگان و سرشار از مهر به خلقت خداوند و پهنه‌ی زمین و فرد فرد آدمیان و برگ برگ دفتر مخلوقات رنگارنگ او بوده‌اند و سرمایه‌ی خویش را مصروف محبت کرده‌اند.
«بوستان‌هایی جاودان که آن مهربان به مهرپرستان در پنهان مژده داده است (۱۹:۶۱)»
[*] برای مطالعه‌ی بیش‌تر درباره‌ی «بنی اسرائیل - فرزندان یعقوب» ر.ک:
https://t.me/quranicfragments/97
