در گذشته سلامت به دو بخش سلامت جسمی و سلامت روانی یا ذهنی تقسیم می شد. اما تحقیقات اخیر نشان داده است که سلامت روانی و ذهنی جدای از سلامت جسمی نیست. یعنی ضرب المثل قدیمی «عقل سالم در بدن سالم» اکنون با یافته های علمی مجددا تایید شده.
سلامت و تندرستی هم در وجه جسمی و هم در وجه روانی و ذهنی نهایتا معطوف به صحت عملکرد میتوکندری (Mitochondria) در سطح سلولی است.
میتوکندری بر اثر انواع تنش (استرس) دچار استهلاک می شود و بازتاب آن در انواع عوارض جسمی و ذهنی نمایان می گردد. اما بدن انسان مکانیزم هایی برای ترمیم و اصلاح میتوکندری هم دارد. طراحی بدن انسان طوری است که دایما درون ریتم زندگی قرار می گیرد. ریتم زندگی همیشه دو ضرب دارد. مثلا آسیب - ترمیم. یا تخریب - بازسازی. یا مرگ - تولد. یا پیری - جوانی.
به عنوان مثال، هنگامی که دست خود را از مفصل آرنج خم می کنیم، برخی سلول ها در دیواره رگ ها آسیب می بینند و تخریب می شوند. ولی بلافاصله بدن آنها را جایگزین می کند.
وقتی ورزش می کنیم، بافت ماهیچه ای تخریب می شود. ولی همین تخریب به بدن سیگنالی می فرستد که نه تنها آن بافت ماهیچه ای را ترمیم نماید، بلکه اینبار حجم ماهیچه بیشتری بسازد تا تاب آوری بیشتری در برابر فشار و تنش و استرس وجود داشته باشد.
وقتی غذا می خوریم بدن وارد فاز آنابولیک می شود و مواد مغذی را ذخیره می نماید. وقتی مدتی غذا نمی خوریم بدن وارد فاز کاتابولیک می شود و مواد ذخیره شده را مصرف کرده و همچنین سلول های پیر و آسیب دیده را بازیافت می نماید.
وقتی بیدار هستیم بدن زیر فشار و تنش قرار می گیرد و به تدریج پیر و فرسوده می شود. وقتی می خوابیم بدن استراحت می کند و جسم و ذهن بازسازی می شود و دوباره جوان می شویم. تا جایی که گفته شده خواب، درمانی است که طبیعت برای مرگ پدیده آورده. (ُSleep is nature's cure for death) یعنی اگر خواب نبود عمر ما بسیار کوتاه تر می شد.
بنابراین، رمز سلامت و تندرستی در حفظ ریتم طبیعی بدن و زندگی است. خارج شدن از ریتم موجب افزایش تنش و نهایتا بروز عوارض حاد و بیماری های خطرناک می شود.
مهمترین مولفه های ریتم های زندگی به ترتیب اهمیت عبارتند از:
1- رژیم غذایی (اینکه چه چیزهایی می خوریم).
2- روزه داری متناوب (اینکه چه مدت میان دو وعده غذایی فاصله می گذاریم).
3- ورزش و فعالیت بدنی.
4- خواب.
5- روابط اجتماعی فعال و پیوسته و معنادار.
اما از میان این پنج مورد، قطعا مورد اول از همه مهمتر است. چون اگر مورد اول درست نباشد، مسلما موارد بعدی هم نمی توانند درست باشند.
اولا اگر در انتخاب خوراکی ها دقت نظر نداشته باشیم و خوراکی های اشتباهی را در وعده های غذایی خود بگنجانیم، توان روزه داری متناوب می تواند به شدت مختل شود. به طور مشخص، اعتیاد به کربوهیدرات ها موجب وابستگی به خوردن در فواصل زمانی کوتاه می شود که عملا روزه داری متناوب را غیر ممکن یا بسیار دشوار می نماید.
ثانیا اگر خوراکی های درست را مصرف نکنیم توان بدنی برای فعالیت و ورزش به شدت مختل می شود.
ثالثا اگر خوراکی های درست را مصرف نکنیم خواب دچار اختلال می شود و اختلال در خواب یعنی افزایش شدید فشارهای عصبی، anxiety، خستگی مزمن، و بسیاری مشکلات جسمی و ذهنی دیگر. به عنوان مثال افرادی که در طول شب از گرسنگی بیدار می شوند و سراغ یخچال می روند، یا افرادی که بر اثر مصرف الکل ناگهان نصف شب از خواب بیدار می شوند، یا افرادی که بعد از خوردن یک غذای سنگین به تخت خواب می روند و بعد از یکی دو ساعت از خواب بیدار می شوند، همگی مثال هایی از تاثیر شیوه خوردن بر اختلال در خواب هستند.
و رابعا، اختلالات ناشی از شیوه خوردن می تواند در روابط اجتماعی هم اثر بگذارد. به عنوان مثال اختلال در جذابیت ظاهری، یا تغییرات ناگهانی در خلق و خو به دلیل افتادن قند خون و ترشح هورمون گرلین و حس گرسنگی (Mood swings)، یا اولویت یافتن نیاز دایمی به خوردن نسبت به سایر ابعاد معاشرت های اجتماعی، همگی مثال هایی از تاثیر خوردن بر روابط اجتماعی است.
ریتم طبیعی که تضمین کننده سلامتی و تندرستی است شامل چنین خصوصیاتی است:
1- رژیم غذایی مبتنی بر منابع غذایی حیوانی و غیر صنعتی و با کمترین میزان پردازش، همراه با سبزیجات فاقد نشاسته و فاقد سموم گیاهی از قبیل لکتین و غیره.
2- پنج روز در هفته دو وعده غذایی به فاصله 6 ساعت، و سپس 18 ساعت روزه داری متناوت. دو روز در هفته به صورت تک وعده ای و حدود 24 ساعت روزه داری بین دو وعده. سه تا 5 روز در ماه روزه داری گسترش یافته (فاصله بین دو وعده متوالی در یک ماه بین 3 الی 5 روز). پس از سن 40 سالگی، هر سال یک بار روزه داری گسترش یافته به مدت 7 روز.
3- روزانه حداقل یک ساعت فعالیت بدنی از قبیل پیاده روی یا کارهای بدنی در منزل یا محل کار و غیره. و در هفته بین 2 الی 4 روز ورزش با هدف افزایش قدرت بدنی و ساخت بافت های ماهیچه ای.
4- در شبانه روز 7 الی 8 ساعت خواب پیوسته. جالب است که جمعیت انسان ها با یک توزیع تقریبا مساوی بین سه دسته تقسیم می شوند که برخی شب ها تمایل به خوابیدن دارند، برخی صبح ها، و برخی هم بعد از ظهر ها. درست مانند نوبت پاس نگهبانی در پادگان ها.
5- حفظ کردن روابط اجتماعی فعال و معنا دار از قبیل روابط خانوادگی، دوستان صمیمی، یا جمع ها و انجمن های مرتبط با علاقه مندی های بخصوص از قبیل موسیقی یا ورزش یا موضوعات علمی یا مناسبت های مذهبی و غیره.
با رعایت ریتم طبیعی در این پنج مورد، زندگی سالم و لذتبخش و با دوامی تجربه خواهید کرد.
ریتم طبیعی بدن انسان با شبانه روز منطبق است. بنابراین همه پنج مورد باید با ریتم شبانه روز هماهنگ باشند. دو وعده غذا در روز یعنی یک وعده روز و یک وعده شب. و یک وعده قبل از فعالیت بدنی و یکی هم بعد از فعالیت بدنی، که یعنی تحرک بدنی به صورت روزانه. و 7 الی 8 ساعت خواب یعنی بیش از نیمی از ساعات هر شب. و روابط اجتماعی هم به صورت روزانه تجدید شده و استمرار پیدا می کند.
به قول شاعر:
با ریتم همراه شو اگر راحت جهان طلبی
که در نظام طبیعت بی ریتم پامال است
