برای یک مترجم، هیچ چیز لذت‌بخش‌تر از ترجمه روان و سلیس یک عبارت به زبان فارسی نیست. وقتی ترجمه یک متن به پایان می‌رسد و تک‌تک جملات آن، به اندازه نوشته‌های فارسی خوانا و قابل‌فهم هستند، به راستی که خستگی مترجم از بین می‌رود.
ترجمه تحت‌اللفظی، در نقطه مقابل ترجمه روان قرار دارد و مقابله با آن یکی از چالش‌های اصلی پیش‌روی مترجمان است.
کیفیت کار مترجمان تازه‌کار، در ابتدای راه ممکن است تحت تاثیر ترجمه تحت‌اللفظی قرار بگیرد. با این حال، مترجمان کارکشته هم کاملا از این چالش مصون نیستند. از این رو این مقاله را به آشنایی با ترجمه تحت‌اللفظی و راهکارهای مقابله با آن اختصاص دادیم.
مطالب مرتبط:
ترجمه تحت‌اللفظی، یکی از انواع ترجمه است. این نوع ترجمه، ترجمه معنایی یا ترجمه کلمه به کلمه نیز نامیده می‌شود. ترجمه تحت‌اللفظی، همان‌طورکه از نامش پیداست، تنها به بازگردانی معانی کلمات و جملات اکتفا می‌کند.
در واقع می‌توان گفت، مترجمی که ترجمه تحت‌اللفظی انجام می‌دهد، بیشتر از خواننده، نویسنده را مد نظر قرار می‌دهد. بنابراین، فهم و درک متونی که تحت‌اللفظی ترجمه شده‌اند، برای خواننده کاری سختو گاه گیج‌کننده خواهد بود.
وفاداری به متن مبدا، یکی از وظایف مترجم است. با این حال، یک مترجم زمانی موفق‌تر خواهد بود که متنی خوانا و واضح در اختیار خواننده قرار دهد.
به عنوان مثال ممکن است در متن مبدا، عباراتی وجود داشته باشد که در زبان مقصد کاربرد ندارند. همچنین این احتمال وجود دارد که نحوه بیان برخی عبارات در زبان مبدا و مقصد متفاوت باشد. مترجم، با ترجمه تحت‌اللفظی چنین عباراتی، به نویسنده متن وفادار خواهد بود ولی هیچ کمکی به خواننده نمی‌کند.
راه حل این مشکل، در گرو ترجمه ارتباطی یا همان ترجمه روان و آزاد است. در این نوع ترجمه، تفاوت‌های زبان مقصد در نظر گرفته می‌شود. در نتیجه متنی خوانا و روان به خواننده تحویل داده می‌شود.
شاید تصور کنید که ترجمه روان، زحمت زیادی دارد و ترجیح دهید متن را لغت به لغت ترجمه کنید. با این‌حال، اگر با نگاهی متفاوت به این موضوع نگاه کنید، خواهید دید که واقعیت چیز دیگری است.
ترجمه روان، اگرچه قدری زمان‌بر است ولی نتیجه‌ای بهتر و لذت‌بخش‌تر دارد. حتما برای شما هم پیش آمده که از ترجمه متنی خسته شده باشید. اگر دقت کرده باشید، اغلب زمانی که چیزی از متن دست‌گیرتان نشود، از ادامه کار دلسرد می‌شوید. این در حالی است که وقتی مفهوم متن را کاملا متوجه شوید، کارتان را با لذت بیشتری انجام می‌دهید.
بنابراین، در واقع این ترجمه تحت‌اللفظی است که ترجمه متون را خسته‌کننده و سخت می‌کند.
خوشبختانه، با راهکارهای ساده‌ای می‌توان از ترجمه تحت‌اللفظی جلوگیری کرد. این راهکارها علاوه‌بر مترجمان تازه‌کار، برای مترجمان باتجربه نیز سودمند هستند. در این بخش به معرفی این راهکارها می‌پردازیم.
ترجمه روان متون، موفقیتی است که تنها با تمرین و تکرار به دست می‌آید. با این‌حال، حتی مترجمان باتجربه نیز نمی‌توانند ادعا کنند که هیچ چالشی با ترجمه تحت‌اللفظی ندارند.
هر متن جدیدی که ترجمه می‌کنید، ممکن اصطلاحات و عباراتی ناآشنا داشته باشد. بنابراین هر جا دیدید، متن بازگردانی‌شده، عجیب شده و معنای درستی نمی‌دهد، احتمالا گرفتار ترجمه تحت‌اللفظی شده‌اید.
ترجمه متون تخصصی، یکی از موقعیت‌هایی است که ترجمه تحت‌اللفظی خودش را بیشتر نشان می‌دهد.
هر یک از رشته‌های دانشگاهی، واژگان تخصصی خاصی دارند. ترجمه تحت‌اللفظی این واژگان، ممکن است معنا را به‌کلی اشتباه منتقل کند. پس هنگام ترجمه متون تخصصی حساسیت بیشتری به خرج دهید.
ممکن است حالا که با آسیب ترجمه تحت‌اللفظی آشنا شده‌اید، کمی حساس و نگران شده باشید. ولی اگر درست عمل کنید، جای نگرانی نیست!
هر جا که به عبارتی جدید برخورد کردید، در قدم اول جای آن را خالی بگذارید و بقیه متن را ترجمه کنید. در اغلب موارد، وقتی یک متن یا پاراگراف را تا انتها ترجمه می‌کنید، دید جدیدی به موضوع پیدا می‌کنید. حالا ممکن است بتوانید معنی عبارات جدید را حدس بزنید.
پیش هر چیز باید توجه کنید که کمک گرفتن از اینترنت به هیچ وجه به معنی ترجمه ماشینی نیست.
اگر به اصطلاح جدیدی برخورد کردید، معنی آن را به انگلیسی در اینترنت جست‌وجو کنید. به عنوان مثال، من در یکی از متن‌هایی که اخیرا ترجمه کردم، به عبارت That’s the sprite! برخورد کردم. این عبارت، دقیقا همان تله‌ای بود که می‌توانست ترجمه متن را عجیب و غریب کند. چراکه اگر حواسم نبود، احتمالا این عبارت را (آن روح است!) ترجمه می‌کردم!
در عوض این عبارت را در گوگل سرچ کردم: (That’s the sprite meaning)
حالا با اطلاعاتی که راجع‌به مفهوم این عبارت در انگلیسی پیدا کردم، می‌توانم معادل مناسبی را در فارسی انتخاب کنم.
برای پرهیز از ترجمه تحت‌اللفظی، پیشنهاد می‌کنیم سراغ ترجمه متونی که خیلی با رشته تحصیلی‌تان فاصله دارند، نروید. با این‌حال اگر ناگزیر به مطالعه یک متن تخصصی خارجی شدید، اصلا از دیکشنری عمومی استفاده نکنید.
دیکشنری‌های تخصصی معتبری وجود دارند که واژگان تخصصی رشته‌های مختلف را به‌درستی ترجمه می‌کنند. The Free Dictionary یکی از بهترین لغت‌نامه‌های آنلاین، برای ترجمه اصطلاحات تخصصی است.
گفتیم که در نظر گرفتن خواننده، یکی از مهم‌ترین وظایف مترجم است. بنابراین وقتی ترجمه متن را به پایان رساندید، آن را مجددا بازخوانی کنید.
قطعا فهم متنی که خودتان نوشته‌اید، برایتان کار ساده‌ای خواهد بود، حتی اگر برخی جملات آن پیچیده و عجیب باشد. بنابراین پس از اتمام کار، چند ساعت بعد مجددا سراغ متن بروید و آن را بخوانید.
سعی کنید از دید خواننده به متن نگاه کنید و مطمئن شوید که خواننده برای فهم هیچ جمله‌ای دچار مشکل نمی‌شود.
استفاده از جملات طولانی در متون انگلیسی بسیار رایج است. انگار انگلیسی‌زبان‌ها ویرگول را بیشتر از نقطه دوست دارند!
بنابراین به ترجمه تحت‌اللفظی اکتفا نکنید و هر جمله انگلیسی را به چند جمله کوتاه بشکنید. در غیر این‌صورت، مخاطب هنگام خواندن متن، سررشته کلام را گم می‌کند و باید هر جمله را چند بار بخواند.
فراموش نکنید که دانش و اطلاعات بیشتر، می‌تواند یک وجه تمایز اساسی میان شما و مترجمان دیگر باشد. بنابراین اصطلاحات رایج ، ضرب‌المثل‌ها و فرهنگ انگلیسی‌ها را یاد بگیرید.
?
برای این کار می‌توانید فیلم و سریال‌های زبان اصلی ببینید و یا کتاب‌های داستان و رمان مطالعه کنید.
ممکن است هنگام ترجمه، به مواردی برخورد کنید که در فرهنگ و زبان ما اصلا وجود ندارند یا متفاوت هستند. در چنین مواردی، ترجمه تحت‌اللفظی کمکی به خواننده نمی‌کند و تنها ذهنش را درگیر می‌کند.
بنابراین، یا تفاوت‌های فرهنگی را به‌کلی حذف کنید یا طوری بیان کنید که برای یک فرد فارسی‌زبان قابل درک باشد.
البته برای وفاداری بیشتر به متن، بهتر است تفاوت‌های فاحش را حذف نکنید و در پاورقی درباره آن‌ها توضیح بدهید.
ترجمه یک متن، اگر به‌درستی انجام شود، بیش از همه باعث لذت و شادی مترجم می‌شود. حتی اگر یک مترجم تازه‌کار هستید، می‌توانید با استفاده از راهکارهایی که در این مقاله معرفی کردیم، روان و خوانا ترجمه کنید. در این میان، می‌توانید از دیکشنری تخصصی ترجمیک هم کمک بگیرید.
