ام.اس یک بیماری اتوایمیون است بدین معنا که سیستم ایمنی بدن به بافت های خودش حمله می کند. چنین فرایندی میلین را از بین می برد، غشاء چربی که فیبرهای عصبی مغز و نخاع را پوشانده و از آنها محافظت می کند.
میلین را می توان به عایق روی سیم های الکتریکی تشبیه کرد. زمانیکه میلین آسیب می بیند، پیغام صادره در طول آن عصب متوقف شده و یا به کندی منتقل می شود.
پزشکان و محققین نمی دانند که چرا ام.اس برخی افراد را مبتلا می سازد و در بقیه افراد ایجاد نمی گردد. ترکیبی از عوامل از ژنتیک گرفته تا عفونت های دوران کودکی در این امر نقش دارند.
اگرچه ام.اس در هر سنی اتفاق می افتد ولیکن به طور معمول در افراد سنین 20تا40 سال شایع می باشد.
احتمال ابتلا به ام.اس در زنان دوبرابر مردان است.
ریسک ام.اس در افراد دارای سابقه خانوداگی این بیماری بیشتر است. به عنوان مثال چنانچه یکی از والدین یا خواهر و برادرهای شما مبتلا به ام.اس باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در شما 1تا 3 درصد است در حایلکه در جمعیت کلی این میزان 0/1 درصد است. تجربه در دوقلوهای همسان نشان داده است که توارث تنها فاکتور دخیل در ابتلا به ام.اس نمی باشد. چنانچه ابتلا به ام.اس به تنهایی توسط ژنتیک تعیین می شد دوقلوهای همسان ریسک مشابهی داشتند ولیکن این چیزی نیست که در عمل اتفاق می افتد. در حقیقت چنانچه یکی از دوقلوها مبتلا به این بیماری باشد، احتمال ابتلا در قل دیگر تنها 30 % می باشد.
گونه هایی از ویروس ها با ام.اس در ارتباط هستند. درحال حاضر بیشترین تمرکز بر ارتباط بین ام.اس با ویروس Epstein-Barrمی باشد، ویروسی که باعث منونوکلئوز(افزایش منوسیت ها در خون) عفونی می شود. اینکه چگونه ویروس Epstein-Barrباعث افزایش احتمال ابتلا به ام.اس می شود، تحت بررسی است .
سفیدپوستان به ویژه خانواده هایی با نژاد اروپای شمالی، در بیشترین ریسک ابتلا به ام.اس قرار دارند. آسیایی ها ، آفریقایی ها و آمریکایی های بومی کمترین ریسک را دارا هستند .
ام.اس در کشورهایی با آب و هوای معتدل معمول تر است که شامل اروپا ، جنوب کانادا ،شمال ایالات متحده ، نیوزیلند و جنوب استرالیا می شود. به نظر می رسد که ریسک این بیماری با عرض جغرافیایی افزایش می یابد . کودکی که از یک منطقه پرخطر به یک منطقه کم خطر نقل مکان کرده است، ویا برعکس ، میزان ریسک ابتلا به بیماری متناسب با منطقه جدید سکونت وی خواهد بود. ولیکن چنانچه این انتقال بعد از سن بلوغ باشد، میزان ریسک ابتلا مشابه با محل سکونت اول او خواهد بود.
افراد در صورت ابتلا به یکی از بیماری های اتوایمیون زیر ، ریسک افزایش یافته برای ابتلا به ام.اس خواهند داشت:
زمانیکه ابتدا به پزشک خانوادگی خود مراجعه می کنید و علائم خود را برای وی شرح می دهید ، او شما را برای ارزیابی های بیشتر به یک متخصص اعصاب ارجاع خواهد داد
از آنجائی که جلسه ویزیت جلسه کوتاهی است، برای آن برنامه ریزی کرده و لیستی شامل موارد زیر تهیه کنید:
پزشک در کنار یک معاینه جسمانی، با آزمودن عوامل زیر به بررسی سلامت عصبی شما می پردازد:
تست و آزمایش مخصوصی برای تشخیص ام.اس وجود ندارد. نهایتاً تشخیص بر اساس حذف و رد دیگر بیماریها و شرایط ایجاد کننده علائم مشابه صورت می گیرد. غالباً پزشک به دنبال آزمایشات زیر، ام.اس را تشخیص می دهد:
آزمایش خون
آنالیز خون کمک به حذف و رد برخی عفونت ها و بیماریهای التهابی با علائم مشابه ام.اس می کند.
بیرون کشیدن مایع نخاعی (پونکسیون کمر): در این فرایند، پزشک یا پرستار جهت آنالیزهای آزمایشگاهی، نمونه کوچکی مایع مغزی نخاعی را بوسیله ی پاراسنتز از کانال نخاعی فرد بیرون می کشد. این نمونه می تواند نمایانگر شرایط غیرنرمال مرتبط با ام.اس همچون سطوح غیرنرمال سلول های سفید خون و یا پروتئین ها باشد . همچنین این فرایند در رد عفونت های ویروسی و بیماریهای دیگر با علائم عصبی مشابه ام.اس، کمک کننده خواهد بود .
در این تست از جریان های قوی مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از ارگان های بدن استفاده می کنند. MRIآشکارکننده جراحات و آسیب های عصبی است، جراحاتی که نشانگر از دست دهی میلین ناشی از بیماری ام.اس در مغز و طناب نخاعی هستند . به هرحال این نوع جراحات تحت شرایط دیگری همچون لوپوس یا بیماری التهابی لایم (Lyme disease) نیز دیده می شوند بنابراین وجود چنین آسیب ها و ضایعاتی دال بر ابتلای قطعی به بیماری ام.اس نمی باشد . درطول MRI، فرد بر روی میز محرکی خوابیده و این میز وارد دستگاه بزرگ لوله ای شکلی می شود که در حین انجام اسکن، صدای بلندی شبیه به صدای ضربه از خود تولید می کند. اغلب موارد انجام این تست، حداقل 1 ساعت طول می کشد. باوجودیکه این تست کاملاً بدون درد است ولیکن به برخی افراد احساسِ "ترس از درون محفظه بسته قرار گرفتن" دست می دهد و در صورت لزوم پزشک مسکن یا آرام بخش تجویز می کند . همچنین به منظور مشخص شدن ضایعات فعال از تزریق مادۀ رنگی درون ورید استفاده می شود. در این صورت پزشک قادر به تشخیص قرار گیری بیماری در فاز فعال خواهد بود حتی اگر علائمی از بیماری ظاهر نشده باشد. تکنیک های جدید MRI،جزئیات بیشتری را در مورد آسیب فیبرهای عصبی، از بین رفتن دائمی میلین و یا ترمیم آن فراهم می سازند .
این نوع تست سیگنال های الکتریکی ارسال شده از سوی مغز در پاسخ به تحریک را اندازه گیری می کند. در این تست از تحریک دیداری و یا تحریک الکتریکی استفاده می شود بدین شکل که جریان های الکتریکی کوتاهی به بازو یا پاهای فرد داده می شود .
یک کاردرمان یا فیزوتراپ می تواند حرکات کششی و استقامتی را به شما آموزش دهد همچنین نحوه ی استفاده از وسایل و امکانات تسهیل کننده کارهای روزمره را به شما نشان خواهد داد .
پلاسمافرز: این فرایند که شبیه به دیالیز است، و به گرفتن خون و جداکردن پلاسمای آن و تزریق مجدد عناصر شکل دار خون به خود اهداء کننده خون گفته می شود. در این روش معمولاً به جای پلاسمای برداشته شده ، پلاسمای منجمد تازه یا آلبومین جایگزین می کنند. این روش درمانی به منظور مقابله با علائم شدید بیماری ام.اس و عود آن صورت می گیرد. به ویژه در آن دسته از بیمارانی که به استروئید تزریقی پاسخ نداده اند .
همان طور که در دیگر بیماری های مزمن هم دیده می شود، زندگی با ام.اس می تواند فرد را در یک فراز و نشیب احساسی قرار دهد. پیشنهادات زیر می توانند به شما کمک کند که از چنین مسیر پر پیچ و خمی خارج شوید:
چنانچه ام .اس توانایی لازم برای انجام کارهای لذت بخش را از شما سلب کرده است، از پزشک خود در رابطه با ارائه ی راههایی برای غلبه بر موانع کمک بخواهید.
به یاد داشته باشید که سلامت جسمانی شما مستقیماً بر سلامت روحی تان تاثیر می گذارد. مشاورها و درمانگرها میتوانند به شما کمک کننده تا اوضاع را تحت کنترل در آورید؛ همچنین مهارتهای لازم برای حریف شدن با این بیماری و یا تکنیک های آرامش بخش را به شما آموزش می دهند( آموزش هایی که کمک کننده خواهند بود) .
گاهی اوقات پیوستن به یک گروه حمایت کننده، جاییکه بتوانید تجربه ها و احساسات خود را با دیگر افراد سهیم شوید، رویکردی خوبی به شمار می رود. از پزشک خود بخواهید که در صورت امکان ،چنین انجمن یا گروه حمایت کننده ای موجود در شهرتان را معرفی کند . ورزش قدرتی و بدنسازی ویژه مبتلایان به ام اس
کاهش قدرت عضلانی و تحلیل عضلات مختلف بدن یکی از نگرانیها در ام اس است. وجود پلاکها در سیستم اعصاب مرکزی از دلایل این اختلالات به شمار می رود که انتقال پیام های عصبی به عضلات بدن را تحت تأثیر قرار میدهد و به کاهش تولید نیرو منجر میشود.
از طرف دیگر بیماران به دلیل کاهش تولید نیرو، از عضلاتشان کمتر استفاده میکنند که این امر یا استفادۀ نادرست از عضلات بدن به تحلیل بیشتر قدرت عضله و درنتیجه کارآیی کمتر آن منجر میشود.
این دسته از ورزشها فقط روی یک عضله یا گروههای عضلانی مختلف بدن کار میکنند. در این نوع تمرینات عضلات در مقابل مقاومت خارجی مانند وزنه های دستی، دمبل، کشهای ورزشی الاستیک یا تراباندها و ماشین های ورزشی فعالیت میکنند و تمرین داده میشوند. هدف از تمرینات میتواند فقط حفظ یا بهبود قدرت عضلات باشد، اما میتوان با تغییرات در برنامۀ تمرین مثل تغییر در وزن وزنه ها یا افزایش تعداد تکرار تمرینات حجم عضلات بدن را افزایش داد. از این مورد بیشتر به نام بدنسازی یاد میکنیم. در پی این تمرینات عضلات بدن حجیم میشوند و نمای خاصی به خود میگیرند که برای بعضی از افراد بسیار جذاب است.
تجویز این نوع ورزشها و ایمنی آنها در بیماران مبتلا به ام اس نگرانیهای زیادی در پی دارد که بیشتر به تشدید علائم بیمار و به خصوص خستگی و ضعف عضلانی مربوط است، اما خبر خوش این است که تاکنون در مجامع علمی دنیا ثابت نشده که این نوع تمرینها و ورزشها به بدترشدن علائم بیمار منجر شوند، بلکه ثابت شده که به بهبود بسیاری از علائم بیمار منجر میشوند. به عبارت دیگر تاکنون از این نوع تمرینات در بیماران ام اس عارضۀ جانبی دیده نشده است.
البته این بدان معنا نیست که شما مجازید در هر مکانی، هرگونه که خواستید ورزش کنید. مشورت با متخصصان در این زمینه پیش از شروع تمرینات فراموش نشود. خوب است بدانیم با اینکه ورزش در بیشتر دردها و بیماری ها درمان بسیار مؤثر است، اما اگر طبق اصول درست و بدون توصیه های متخصصان در این امر و بدون در نظر داشتن شرایط هر فرد انجام شود، میتواند آسیب رسان هم باشد. پس پیش از شروع هر تمرین ورزشی، مشاوره با متخصصان این امر را فراموش نکنید.
همچنین هشدار پزشکان را دربارۀ مصرف انواع مکمل های ورزشی که ممکن است در باشگاهها توزیع شوند یا افراد ناآشنا و غیرمتخصص برای شما تجویز کنند، جدی بگیرید. مصرف خودسرانۀ این دسته از مواد و به عبارتی نیروزا، میتواند برای شما عواقب جبران ناپذیری داشته باشد. پس فریب تبلیغات را نخورید و پیش از هر اقدامی با پزشکان متخصص ورزش مشورت کنید.
همانطور که از اسم این نوع تمرینات مشخص است، قدرت بدن را افزایش میدهد. بنابراین میتواند از خستگی پذیری بکاهد و توان بدن را افزایش دهد. تقویت عضلات مفاصل نزدیک از آنها، محافظت و راه رفتن را اصلاح میکند.
برای اطمینان از ایمنی این تمرینات بهتر است زیر نظر افراد متبحر انجام شوند.
در فاز ابتدایی شروع این نوع تمرینات، تمرین با ماشین به وزنۀ آزاد ارجحیت دارد.
افرادی که نمیتوانند در بیرون از خانه ورزش کنند، می توانند در منزل از کش های ورزشی برای تمرین استفاده کنند.
شدت وزنه باید بین هشت تا 15تکرار باشد. از 15تکرار شروع میشود و سنگینی وزنه ها در چند
ماه به تدریج افزایش می یابد تا به هشت تکرار برسد.
ابتدا تعداد ست ها یک تا سه ست باشد و در چند ماه به سه تا چهار ست رسانده شود.
دو تا چهار دقیقه استراحت بین ست ها در نظر گرفته شود.
دو تا سه روز تمرین در هفته کافی است.
ورزش ها در هر جلسه باید برای همۀ بدن در نظر گرفته شود. با این حال اولویت با اندام تحتانی است.
بهتر است ورزشهای هوازی و قدرتی با هم ترکیب شوند و به صورت یک درمیان با هم انجام شوند.
ریکاوری بین جلسات ورزشی باید 24 تا 48ساعت باشد.
اگر هنگام ورزش درمانی، حملۀ بیماری رخ داد یا علائم و نشانه های جدیدی بروز کردند، برنامۀ ورزش باید موقتی کاهش یابد و تعدیل شود. در بعضی شرایط ممکن است حتی نیاز باشد تمرینات قطع شوند و پس از مدتی دوباره پس از مشاوره با پزشک مربوطه و کسب دستورات لازم برنامۀ تمرینی از سر گرفته میشود.
برای جلوگیری از خستگی زودرس و داشتن بیشترین کارایی از گرمای زیاد بپرهیزید. سعی کنید در ساعات ابتدایی روز که دما کمتر است، ورزش کنید. لباسی بپوشید که هنگام ورزش، تهویۀ مناسب داشته باشد.
به گزارش پایگاه اینترنتی "وب مد" این پژوهش نشان میدهد که با انجام ورزشهای قدرتی در طول دو ماه ، در هشت بیمار از20 بیمار شرکت کننده در این مطالعه ، بهبود در قدرت عضلانی، بهبود در توانایی انجام فعالیت های روزانه و شغلی، و کاهش احساس خستگی زود هنگام مشاهده شد.
ضعف عضلانی و خستگی زودهنگام یکی از نشانه های بیماری ام اس است . خستگی زودرس در65 درصد از بیماران ام اس مشاهده میشود. خستگی زودرس تواناییهای بیمار را در انجام کارهای روزمره و فعالیت های شغلی تحت تاثیر قرار میدهد.
خستگی زودرس میتواند حتی با وجود محدودیت حرکتی خفیف شکایت عمده بیمار باشد.
افزایش قدرت حرکت در بیماران ام اس خستگی ناشی از انجام فعالیت های روزانه را کاهش میدهد. در این تحقیق که توسط دکتر لزلی وایت از دانشگاه فلوریدا انجام گرفته است در 20 بیمار مبتلا به نوع عودکننده همراه با دوره های بهبودی مورد مطالعه قرار گرفتند.
10 بیمار از این گروه برای مدت 16 هفته به انجام ورزش های قدرتی پرداختند. ام اس بیماری تحلیل برنده ماهیچه و عصب است ، بنابر این به نظر میرسد که ورزش های قدرتی مانند بدن سازی در بیماران مبتلا به ام اس مفید باشد.
اگرچه انجام این دسته از ورزشها در بیماران ام اس عوارضی ندارد ولی تحقیقات بیشتری لازم است تا ورزش قدرتی به عنوان بخشی از درمان تجویز شود.
بیماران مورد مطالعه در این تحقیق درجاتی از ناتوانی های حرکتی از کم تا متوسط را نشان میدادند.
این بیماران دو بار در هفته به الگوی نظارت شده ای از ورزش قدرتی باشدت متوسط برای تقویت عضلات پاها، پایین کمر و شکم می پرداختند.
در پایان 8 هفته ماهیچه های پای این بیماران بسیار قوی تر شده بود وآنها میتوانستند بهتر راه بروند و کمتر از خستگی و ناتوانی شکایت می کردند.
اظهار رضایت بیماران از نتیجه این ورزش های قدرتی در کنترل انقباضات ماهیچه ای و کاهش نیاز به دارو بسیار بیش از آن بود که در نتیجه این مطالعه منعکس شده ا ست .
اینکه آیا سایر انواع ورزشها مانند ورزشهای هوازی هم میتواند در بیماران ام اس مفید باشد هنوز جای سوال است .
به بیماران مبتلا به ام اس توصیه میشود که از ورزش در هوای گرم پرهیز کنند. هم چنین این بیماران باید پیش از آنکه بر اثر ورزش ، به خستگی و ضعف دچار شوند، ورزش را متوقف کنند.
از آنجا که علائم ام اس از بیماری به بیماری دیگر متفاوت است نمیتوان در بیماران مبتلا به این بیماری یک الگوی واحد برای ورزش توصیه کرد.
اگرچه در درمان بیماری ام اس نمیتوان ورزش را جایگزین دارو کرد ولی ورزش کردن در این بیماران سبب بهبود علائم فیزیکی و روانی میشود.
ورزش کردن فرصتی را در اختیار بیماران قرار میدهد که به چیزی غیر از بیماری خود فکر کنند.
مترجم و ویراستار: تیم محتوا سازی زیب اندام
