چند دور داوری برای یک مجله علمی لازم است؟

این مطلب برای سردبیران، دبیران و افراد تصمیم گیرنده در خصوص انتشار یک مجله علمی پژوهشی نوشته شده است.

لطفا اگر سردبیر مجلات علمی پژوهشی را می شناسید، این مطالب را به دست آنها برسانید.

مجلۀ من باید چند دور داوری داشته باشد؟

پیش از هرگونه تصمیم‌گیری دربارۀ سرنوشت یک دست‌نوشته، چند داور باید آن را ارزیابی کنند؟

آیا سردبیر می‌تواند از نویسندگان بخواهد که نوشتۀ خود را بازبینی کرده و دوباره در سیستم مجله ثبت کنند؟

اگر چنین است، داوری چه زمانی باید متوقف شود؟

سردبیر همۀ مجلات زمانی که روند داوری خود را آغاز می‌کنند و پیش می‌برند، باید با این پرسش‌ها روبه‌رو شوند. متأسفانه پاسخ درستی برای این پرسش‌ها وجود ندارد. اینکه چگونه ساختار داوری هم‌تراز خود را بنا می‌کنید، بسته به آن است که هیئت تحریریه با کدام روند بهتر عمل می‌کند و کدام روند با اهداف و انتظارات مجلۀ شما متناسب است. با این حال، اغلب بر این باورند که تعداد داوران کمتر، ترجیح دارد.

یکی از گام‌هایی که به هنگام تفکر دربارۀ روند داوری هم‌تراز و چگونگی مؤثرسازی و کارآمدسازی آن می‌توانید بردارید، در نظر گرفتن داوری دیگر مجلات است. سیستم داوری هم‌تراز سه مجله و مزایای هر کدام را در زیر توضیح داده‌ایم.

دست‌نوشته‌ها را پیش از ارسال برای داوری غربال کنید

بدون توجه به اینکه چند داور مقالات ثبت‌شده در سیستم شما را ارزیابی می‌کنند، اعضای هیئت تحریریۀ شما باید تصمیم بگیرند که آیا یک مقاله اساساً از لحاظ فنی برای چاپ مناسب است یا خیر. پس به جای آنکه تمامی دست‌نوشته‌ها را پیش از آنکه به وسیلۀ هیئت تحریریه ارزیابی شوند، به داوران خارج از مجله بسپارید، چرا آن‌ها را در سیستم داخلی مجله غربال نمی‌کنید؟

هنک فرادلا، سردبیر مجلۀ Criminology, Criminal Justice, Law & Society (CCJLS) ، تجربۀ خود را از روند غربالگری مقالات در مجلۀ خویش در بهترین دستورالعمل‌ها برای مدیریت مجله: داستان‌هایی از سنگر مجلات به اشتراک گذاشته است.

در این مجله همۀ دست‌نوشته‌ها از چهار مرحلۀ غربالگری می‌گذرند:

1. مدیر داخلی (Managing Editor) همۀ دست‌نوشته‌ها را چک می‌کند تا اشتباه فاحشی نداشته باشند؛ سپس آن‌ها را با ذکر توضیحاتی برای دبیران علمی مجله می‌فرستد.

2. دبیر علمی با توجه به توضیحات مدیر داخلی نگاهی اجمالی به دست‌نوشته می‌اندازد.

3. دبیر علمی یا دست‌نوشته را برمی‌گرداند و خواستار بازبینی و اصلاحات می‌شود، یا اینکه دست‌نوشته را برای داوری ارسال می‌کند.

4. دست‌نوشته‌هایی که برای داوری ارسال می‌شوند، برای بازبینی یا انجام اصلاحات نیاز به نظر و اجازۀ سردبیر دارند.

روند غربالگری این مجله موجب می‌شود از تعداد داوری‌هایی که بیشتر مقالات طی می‌کنند، کاسته شود؛ چراکه دبیران مجله این امکان را می‌یابند که مقالاتی را که مناسب نیستند از همان ابتدا از چرخه خارج کنند تا اینکه همۀ دست‌نوشته‌ها را برای دو داور بفرستند. وجود مدیر داخلی که کار غربالگری را پیش از دبیران انجام می‌دهد و مقاله‌های ضعیفی که ارزش صرف وقت سردبیر و دبیران را ندارند مشخص می‌کند، موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود.

اگر داوران شما از کیفیت پایین مقالاتی که برایشان ارسال می‌شود شکایت دارند، شاید باید این نکته را در نظر بگیرید که غربالگری اولیه می‌تواند کیفیت نوشته‌هایی را که از داوران می‌خواهید ارزیابی کنند، بالاتر ببرد.

روند بازبینی و ثبت مجدد مقاله در سیستم را ارزیابی کنید

بدون در نظر گرفتن اینکه آیا مجلۀ شما بنا دارد غربالگری اولیه را اعمال کند یا نه، می‌توانید از نظرات جرمی فاکس، دانشیار رشتۀ بوم‌شناسی جمعیتی در دانشگاه کالگری و سردبیر سابق Oikos’، دربارۀ رویکرد به بازبینی و ثبت مجدد استفاده کنید. مشکلی که در زمینۀ بازبینی و ثبت مجدد وجود دارد و موجب آزردگی نویسندگان می‌شود، این است که روند بازبینی ممکن است بسیار طولانی شود، به‌ویژه زمانی که داوران درخصوص بازبینی‌ها و نحوۀ انجام آن‌ها توافق ندارند.

تبادل نظرات سالم بخش مهمی از روند داوری است، با این حال فاکس یادآور می‌شود که سردبیران باید به یاد داشته باشند که داوران گاه ممکن است در مباحث حاشیه‌ای متوقف شوند. فاکس به سردبیران و دبیران توصیه می‌کند نظرات داوران را پیش از آنکه برای نویسنده بفرستند، چک کنند و به این ترتیب از گیج شدن احتمالی نویسنده و درگیر شدن با آن دسته از نظرات داور که مورد توجه مجله نیست، جلوگیری شود. فاکس به نویسندگان کمک کرد تا نظرات داوران را در قالب مورد نظر مجله‌اش اعمال کنند و به این ترتیب موفق شد از دفعات داوری بکاهد.

از بازبینی و ثبت مجدد دوری کنید و کار کمتری به داوران بدهید

البته ممکن است بازبینی و ثبت مجدد مقاله را به طور کلی انجام ندهید. هیئت تحریریۀ مجلۀ Sociological Science تصمیم گرفتند این کار را با محدود کردن روند داوری در دو مرحله انجام دهند. ابتدا دبیران مجله متن را ارزیابی می‌کنند، سپس مقاله‌هایی که بلافاصله رد نمی‌شوند، برای داوری به داوران خارج از مجله سپرده می‌شوند. برخلاف باقی مجلات، Sociological Science برای ارزیابی مقالات بیشتر به دبیران خود تکیه دارد تا داوران خارج از هیئت تحریریه. مجله تعداد زیادی دبیر خبره دارد که ارزیابی دست‌نوشته‌ها را به آنان می‌سپارد، سپس از داوران می‌خواهد که بگویند آیا دست‌نوشته خوب است یا بد؟ یا اینکه آیا خطای فاحشی در آن مشاهده می‌شود یا خیر، بی‌آنکه از آنان بخواهد نظرات بنیادی و مبسوط درخصوص آن‌ها ارائه دهند. پس از اینکه یک دست‌نوشته دوبار داوری (داخلی و خارجی) شد، سردبیر تصمیم نهایی را می‌گیرد. البته مجله در صورت نیاز از نویسندگان می‌خواهد ایرادهای عنوان‌شده را پیش از چاپ برطرف سازند، اما از تعداد دفعات زیاد داوری جلوگیری می‌کند.

جسپر سورنسون، سردبیر مجلۀ Sociological Science، توضیح می‌دهد که مجله این‌ گونۀ داوری را برگزید تا اطمینان حاصل کند چرخۀ ارزیابی دست‌نوشته‌ها سریع است و از پخش این مطلب که دست‌نوشته‌ها در طول داوری کامل خواهند شد اجتناب شود. مجله می‌تواند بر روی این موضوع تمرکز کند که دست‌نوشته‌هایش ایرادهایی از قبیل ازقلم‌افتادگی را نداشته باشند و پس از انتشار مقاله بر روی سایت پذیرای نظرها و انتقادهای بیشتری باشد.

امیدواریم توضیح الگوی داوری این مجلات به شما کمک کند تا روند داوری هم‌تراز مجلۀ خود را بازبینی کنید. به نظر شما چند دور داوری می‌تواند کافی باشد؟