کدهای رفتاری گردشگران در تجربه گاوبانگی کاریفان

انسان همیشه با کشف محیط اطراف خود روبرو بوده است. یکی از مهمترین اجزای این محیط، حیات وحش است. حیات وحش بطور کلی شامل انواع گونه‌های جانوری از جمله گیاهان، پستانداران، پرندگان، حشرات و … می‌شود. زمان‌های دور شناخت این ساکنین پرشمار و قدرتمند طبیعت باعث دور ماندن از خط‌رها و حفظ بقای انسان میشد. اما با غلبه نسبی انسان بر محیط، این تقابل و موازنه تغییر شکل داده و حالا نسل بشر است که می‌تواند تا حد زیادی در مورد سرنوشت طبیعت و خودش تصمیم گیری کند.

بعد از شناخت دقیق گونه‌ها در 3 قرن اخیر و البته ارائه و بسط و گسترش نظریه تکامل، انسان متقاعد شده است که سرنوشتی جدا از سرنوشت محیط اطراف خود ندارد.

حیات وحش با توجه به دارا بودن تنوع بسیار یکی از مهمترین دلایل کنجکاوی انسان در طبیعت است. مشاهده حیوانات در محیط زیست طبیعی خودشان در حالی که آزاد و رها هستند و به دلیل ترس و شرایط مصنوعی دچار تغییر رفتار نشده‌اند، می‌تواند تجربه‌ای ماندگار برای انسان باشد.

کشور ایران از تنوع فوق‌العاده میراث طبیعی برخوردار است. تنوع بسیار زیاد شرایط اقلیمی و زیستگاه‌ها باعث شده تا حیوانات گوناگونی در مرزهای جغرافیایی کشور ما زندگی کنند. یکی از مهمترین حیواناتی که در ایران زندگی می کند، گوزن قرمز یا مرال است. بزرگترین گوزن ایران و یکی از بزرگترین گوزن‌های جهان. ساکن یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های زنده دنیا، یعنی جنگل‌های هیرکانی.

اهمیت این گونه به عنوان علف خوار غالب جنگل‌های شمال ایران، بدلیل آن است که شکاری مناسب برای گوشتخواران راس هرم مانند پلنگ محسوب شده و اتفاقاً بطور فزاینده‌ای در معرض خطر شکار شدن توسط انسان نیز قرار دارد.

میتوان گفت که این گوزن در تمام دنیا دچار مشکلات حفاظتی و جمعیتی است. یعنی یا آن رو به کاهش است یا در اکثر مناطق جمعیت محدودی دارد.

این گوزن‌های زیبا هر ساله در ابتدای فصل پاییز و به مدت یک ماه، رفتارهای جفت‌گیری قابل توجهی از خود نشان می‌دهند. سطوح ترشح هورمونی مرال‌ها در فصل جفت یابی (گاوبانگی) بسیار بالاست و در نتیجه این حیوانات روزهای بسیار حساسی را سپری میکنند. رفتارهای خاص مرال نر در فصل گاوبانگی باعث شده تا در اغلب زیستگاه های این حیوان، تورهایی برای مشاهده این حیوانات یا شنیدن صدای گاوبانگ برگزار شود. از آنجایی که حضور انسان در زیستگاه حیات وحش همیشه با تعارض و مخاطره برای حیوانات و انسان همراه بوده، لازم است تا مطالبی را در مورد کدهای رفتاری در تورها و سفر_تجربه های گاوبانگی عنوان کنیم.

کدهای رفتاری به مجموعه ملاحظاتی گفته می شود که باعث حفظ آرامش زیستگاه و کاهش شدید تعارض انسان و حیات وحش می‌شود.

در ادامه به مهمترین کدهای رفتاری که گردشگران باید در برنامه‌های گاوبانگی که توسط کاریفان برگزار می شود رعایت کنند، اشاره می‌کنیم.

1- هماهنگی با سازمان محیط زیست استان و منطقه مورد نظر

هماهنگی با سازمان محیط زیست مربوطه میتواند چند فایده ایجاد کند. اول اینکه با این هماهنگی ظرفیت تحمل (محدودیت تعداد بازدیدکنندگان) زیستگاه مدیریت می‌شود. دوم اینکه ساز و کار و امکانات لازم برای مدیریت افراد و جلوگیری از تعارضات توسط سازمان مربوطه برنامه ریزی و اجرا می‌شود.

2- همراهی با متخصص تنوع زیستی یا محیط‌بان با تجربه

ورود به زیستگاه مرال در فصل گاوبانگی با توجه به حساسیتی که گفتیم، باید همراه با متخصص حیات وحش یا محیط‌بانی با تجربه که با منطقه مورد نظر به خوبی آشنا باشد انجام شود. این افراد رفتارهای متعارض با مرال را شناخته و تجربه را طوری طراحی می کنند تا از آسیب‌هایی که متوجه زیستگاه و آرامش این گونه هست، جلوگیری شود.

3- عدم خروج از مسیر تعیین شده

معمولاً در سفرهای گاوبانگی، اگر متخصص یا محیط‌بانی همراه تیم باشد، قبل از شروع برنامه مسیرهایی را تعیین می‌کند که در این مسیرها کمترین میزان تعارض با مرال‌ها وجود داشته و در عین حال امکان مشاهده آن ها با استفاده از دوربین وجود دارد. رعایت حرکت در این مسیرها باعث حفظ نظم برنامه و رعایت ملاحظات حفاظتی خواهد شد.

4- عدم استفاده از لباس‌هایی با رنگ نامناسب، عطر و لوازم آرایشی

مرال‌ها بطور کلی حس بویایی، شنوایی و بینایی بسیار خوبی دارند. استفاده از لباس‌هایی با رنگ مشخص میتواند این حیوانات را ترسانده و از محل‌های امن دور کند. این حیوانات در فصل گاوبانگی برای پیدا کردن جفت مناسب خود از حس بویایی کمک می‌گیرند. استفاده از عطر و لوازم آرایشی می‌تواند این قابلیت مهم را مختل کند.

5- عدم ایجاد سروصدا، همهمه و تقلید صدای مرال

مرال‌های ماده بطور معمول، نرهایی را انتخاب می‌کنند که تعداد بیشتری گاوبانگ کرده و صدای بلندتری دارند. ایجاد سر و صدا و همهمه علاوه بر اینکه باعث جا به جایی مرال‌ها از مناطق امن می‌شود، می‌تواند نظم حاکم بر زیستگاه و روند انتخاب جفت را نیز مختل کند.

6- عدم اتراق در نقاط حساس و محل استراحت و تغذیه مرال

مرال‌ها معمولا عصر و شب خود را در محل‌هایی امن که برای استراحت و تغذیه مناسب هستند میگذرانند. ورود، استراحت و شب‌مانی در این مکان‌ها میتواند مرال‌ها را به نقاطی ناامن یا نامناسب کشانده و در دسترس شکارچیان قرار دهد.

7- اطلاع‌رسانی در صورت مشاهده افراد مشکوک

فصل گاوبانگی معمولا فرصتی مناسب برای شکار مرال‌هاست. اگر در حین اجرای برنامه با افراد مشکوک مواجه شدید، حتماً به راهنمای برنامه یا سازمان محیط زیست مربوطه اطلاع دهید.

8- جلوگیری از ریختن انواع زباله

ریختن زباله اعم از مواد پلاستیکی یا حتی مواد غذایی می‌تواند باعث برهم زدن نظم اکولوژیک منطقه و ایجاد مشکلات گوارشی در حیوانات شود.

9- جوامع محلی

حفاظت بدون همکاری و همیاری جوامع محلی هیچ معنایی ندارد. رعایت موازین فرهنگی مردم منطقه و منتفع‌سازی آن‌ها با استفاده از خدمات اقامتی رفاهی منطقه و راهنمایان محلی میتواند باعث ایجاد درآمد، تغییر نگاه به موضوع حیات وحش و نهایتاً حفاظت شود.

مطالب بالا خلاصه‌ای بود از کدهای رفتاری گردشگران در برنامه‌های گاوبانگی کاریفان. هر چند که توصیه می کنیم همه گردشگران این کدهای رفتاری را در دیگر برنامه های گاوبانگی نیز رعایت کنند. رعایت این نکات باعث می‌شود تا فرزندان آینده ایران نیز سهمی از زیبایی‌های کشورمان داشته باشند.

شما چه تجربه‌هایی از رعایت کدهای رفتاری در برنامه‌های گاوبانگی و یا در تورهای حیات وحش دارید؟ تجربه‌های خودتون رو با ما به اشتراک بگذارید تا بقیه دوستان کاریفانی هم از این تجربه‌ها بهره‌مند بشن.

توجه: این نوشته توسط علی موسوی؛ راهنمای تخصصی پرنده نگری تهیه و تنظیم و توسط من ویرایش و در این صفحه منتشر شد.