تفکیک رنج‌های زندگی: روشی برای رهایی از آشفتگی عاطفی

من در چند بخش در مورد رنج صحبت کردم. مراحل روبرو شدن با رنج را گفتم و چند مثال زدم که چطور هنرمندان رنج‌شان را پذیرفته‌اند. برای تکمیل بحث تکنیک تفکیک را معرفی کنم. این تکنیک برای مرحله بازسازی و معنا دادن به زندگی مفید است.

این تکنیک از تلاش‌های کسی می‌آید که اصلا روان‌شناس نیست اما یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روان‌شناسی را توسعه داده است. ابتدا مرور مختصری بر زندگی‌اش دارم، بعد تکنیک و تمرین عملی را توضیح می‌دهم.

رنج یعنی زندگی

کسی می‌تواند در مورد رنج حرف بزند که آن را زندگی کرده باشد. کسی می‌فهمد افسردگی چیست که ۷ صبح از خواب بیدار شود و تا ۱۲ ظهر نتواند از رختخواب بیرون بیاید. نظریه و باور از دل کتاب و کتابخانه بیرون نمی‌آید. نظریه دادن نیاز به تجربه زیسته دارد. رنج کشیدن این سرمایه را به ما می‌دهد که دنیا را بهتر بفهمیم.

کسی حرف‌ش آتش زندگی دارد که رنج چشیده باشد.

مرد را دردی اگر باشد خوش است .. درد بی‌دردی علاجش آتش است.

با این مقدمه کوتاه آماده شدید برای خواندن زندگی آقای راس هریس.

بی‌معنایی زندگی آقای هریس

آقای هریس پزشک اطفال ساکن استرالیا بود. باوجودی که با مردم گرم می‌گرفت و گه گاه کمدی‌های سرپایی اجرا می‌کرد، باز هم از درون احساس تهی بودن داشت. احساس می‌کرد زندگی احمقانه، پوچ و بی‌معناست. او حتی نیت خودکشی هم داشته اما با کسی حرفی نمی‌زند. بعد از آن با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) آشنا می‌شود و از آن خوشش می‌آید.

زندگی خانوادگی هریس

نخستین استفاده جدی آقای هریس از درمان پذیرش و تعهد به درمان فرزندش برمی‌گردد.

راس و همسرش پس از ماجراهایی بچه‌دار می‌شوند. در دوسالگی می‌فهمند بچه اوتیسم دارد از نوع شدید. اوتیسم یعنی درخودماندگی. یعنی این آدم‌ها درون‌شان کلاف پیچ هستند. البته خیلی از هنرمندان بزرگ اوتیسم داشته‌اند.

بچه خانواده هریس نمی‌توانست با دیگران ارتباط بگیرد. گاهی گریه‌های شدید، جیغ، فرار و بی‌قراری. خشن می‌شود. هل می‌دهد. و بدتر از همه واکنش جامعه.

خانم هریس نمی‌تواند با شرایط کنار بیاید. به جای حل کردن، مساله را منحل می‌کند. فهم این مطلب سخت نیست که زندگی در چنین شرایطی چقدر جانکاه است. وقتی ببینی بچه‌ات تحقیر می‌شود، اذیت می‌کند و توام راهی به دنیای او نداری. انگار یک آدم دیگر است! خانم هریس از خانواده جدا می‌شود.

شاید جدا شدن خانم هریس از محبت بیش از حد باشد. ترجیح می‌دهد دلتنگی تکه پاره‌اش کند اما تکه پاره شدن بچه‌اش را نبیند. خود راس هریس می‌گوید: «همسرم بیش از من عاشق بچه‌مان بود. من کمتر؛ برای همین توانستم بمانم.»

شروع سفر

جدایی همسر، راس هریس را به یک شرایط معنوی جدید می‌برد. او خانه و زندگی‌اش را می‌فروشد تا بهترین پزشک و درمان را برای بچه پیدا کند. تمام زندگی‌اش را فدای پیدا کردن درمان می‌کند. او به ایالت‌های مختلف آمریکا سفر می‌کند. با هزینه‌های گران و بدون بیمه.

می‌رود کلورادو، شنیده بوده کسی با وصل کردن برق درمان می‌کند. شش ماه آنجا بدون نتیجه می‌گذرد. بعد می‌رود نیویورک به دیدن روان‌شناسی که گویا روش تازه‌ای کشف کرده است.

او شغلش را از دست می‌دهد. زنش را، خانه، ماشین، در این مرحله تمام پس‌اندازش را از دست می‌دهد و بچه اندکی پیشرفت نمی‌کند. کسی را تصور کنید که فشار زندگی چنان است که از درون می‌پاشد. او مقابل مطب پزشک‌ها و داخل ماشین برای این که حال خودش را بهتر کند شروع می‌کند به خواندن کتاب‌های روان‌پزشکی. اینجا یکی از درخشان‌ترین نظریه‌های روان‌شناسی توسعه پیدا کرد.

درمان مبتنی پذیرش و تعهد

دکتر هریس می‌گوید: «زندگی شامل درد و بدبختی است، برای بعضی بیشتر برای بعضی کمتر. بعضی از کودکان زندگی آسوده‌تری دارند، دیگری توام با درد. متاسفانه بسیاری از نظریه‌های شادی شما را بدبخت‌تر می‌کند. درد قابل نفی نیست. در عوض ما باید یاد بگیریم چطور سینه خود را به روی آن بگشاییم و آن را بپذیریم.» این مدل درمانی به ذهن‌آگاهی اتکا دارد.

ACT: acceptance and commitment therapy

درمان مبتنی پذیرش و تعهد هدفش آرامش درون است. زندگی را آن طور که هست می‌پذیریم؛ یعنی چیزهای را که می‌شود تغییر داد و آنچه از کنترل ما خارج است. یکی از تکنیک‌های این درمان تفکیک رنج‌هاست.

تفکیک رنج‌های زندگی

دکتر راس هریس می‌گوید: من فهمیده‌ام در دنیا ما سه دسته رنج داریم: جنگجو، اندوهگین و ....

• یک رنج‌هایی که می‌توانیم عوض کنیم. مثلا می‌رویم در یک جلسه کاری زبان‌مان ضعیف است تحقیر می‌شویم. اما می‌توانیم برای جلسه بعد سال بعد تمرین کنیم و همه را لوله کنیم! این ماهیت جنگجویی دراد.
• دسته دیگر رنج‌های اندوهگین هستند. رنج‌هایی که ما نمی‌توانیم عوض‌ش کنیم. مثل سوگ، دیگر عزیز از دست رفته برنمی‌گردد. دیگر مادر زنده نمی‌شود.

این دو دسته رنج زیاد انرژی عاطفی نمی‌سوزاند چون ما می‌دانیم که می‌توانیم عوض کنیم یا نه. با گذشت در ما پذیرش حاصل می‌شود. دسته سوم رنج‌ها ما را بیچاره می‌کنند؛ آن‌ها رنج‌های بلاتکلیف هستند. رنج‌هایی که نه می‌دانی باید بجنگی تغییرش بدی نه می‌دانی باید بپذیری‌اش. برزخ ما همین جاست. بزرخ از جهنم بدتر است چون پر از بلاتکلیفی است.

اگه به رنج‌هایم فکر نکنم، رنج‌هایم به من فکر می‌کنند.

پایان زندگی دکتر هریس

داستان آقای راس کاملا هندی تمام می‌شود. فرزندش با یک روش روانشناختی درمان شد و علائم اوتیسم برطرف شد. آقای راس هم اکنون به عنوان یکی از راهبران زندگی (coach) و مربیان (trainer) معتبر و پیشرو ذهن‌آگاهی در جهان مشغول فعالیت است.

تمرین عملی

وقتی تنها شدی این تکنیک را انجام بده. روی کاغذ خطی بکش: یک طرف جنگجو و آن طرف اندوهگین. یکی یکی بنویسید و جای رنج‌هایت را مشخص کن.

• از چیزهایی که اذیتت می‌کند چه چیزی را می‌توانی عوض کنی؟
• چه رنج‌هایی را نمی‌توانی؟ باید بپذیری
• رنج‌های دسته سوم را یک طرفی بگنجان.

یک نفر ممکن است بگوید من در ارتباط با خانمم یا با کسی که در رابطه‌‌ام مشکل دارم اما من نمی‌دانم باید بجنگم درستش کنم یا همین جور که هست بپذیرمش. راس هریس می‌گوید: «مهم نیست؛ فعلا یک جایی بنویس، بعد قدم به قدم درستش می‌کنی.» مثلا در جنگجو می‌نویسی که اخلاقش را بهتر کنی. شروع می‌کنی در موردش خواندن، فکر کردن، راه‌های مختلف را امتحان کردن، مشاور رفتن. اگر نشد می‌رود اندوهگین.

دردی را آن وسط رها نکن؛ اول طبقه‌بندی‌اش کن، ذهنت آزاد می‌شود. به محض این که رنج‌های دسته سوم تعیین تکلیف می‌شوند، انرژی عاطفی عظیمی از ما آزاد می‌شود چون بعد نقشه‌ای داریم که چطور بهتر شویم. قرار است به کجا برسیم.

من دیده‌ام وقتی این کار را می‌کنم، این کار برای من امید هم تولید می‌کند. وقتی دست به قلم می‌شوم، رنج‌هایم را می‌نویسم، تازه می‌بینم که ستون جنگجو چقدر طولانی‌تر از ستون اندوهگین است. این خیلی امیدوارانه است.

ما گاهی اینقدر به در بسته نگاه می‌کنیم، که درهای باز را نمی‌بینیم و آن‌ها را هم از دست می‌دهیم.

گاهی اینقدر به چیزی که ما را اندوهگین کرده نگاه می‌کنیم، اینقدر به آن فکر می‌کنیم که فرصت‌های دیگر را نمی‌بینیم.

از حالا شروع کنید

این تکنیک که در موردش حرف زدم خوش‌بینی نیست؛ واقع‌بینی است. دیدن نیمه پر و خالی لیوان با هم هست. دیدن لیوان هست. حالا که انرژی عاطفی‌تان آزاد شده تازه داستان شروع می‌شود. سفر رشد یک شبه نیست؛ بعضی از زخم‌ها طول می‌کشد تا درمان شوند.

برای مطالعه بیشتر

من این روش درمانی را ساده و عملی توضیح دادم. برای مطالعه بیشتر می‌توانید دو کتاب راس هریس به نام سیلی واقعیت و تله شادمانی را بخوانید. من قبلا در مورد مراقبه و ذهن‌آگاهی نوشته‌ام. ذهن‌آگاهی ارتباط عمیقی با تکنیک بالا دارد.

کتاب‌های مرجع تکنیک:

• ACT Made Simple, Getting Unstuck in ACT, ACT Questions & Answers

کتاب‌های خودمراقبتی:

• The Happiness Trap, The Reality Slap, The Confidence Gap and ACT with Love

نسخه الکترونیک بعضی از کتاب‌ها را دارم. اگر خواستید بگوئید.

دوستان عزیزم بازخوردهایی که می‌دهید مرا مشتاق و باانگیزه نگه می‌دارد. خوشحالم که احساس راحتی می‌کنید و نظرتان را می‌گویید. ممنون که هستید.