فرم و ساختار در قطعه‌ی Black and Tan Fantasy

در سال 1929 تصویر دوک الینگتون برای اولین بار در یک فیلم موزیکال کوتاه بر روی پرده‌های سینما پدیدار شد. فیلم 19 دقیقه‌ای Black and Tan به کارگردانی دادلی مرفی، داستان یک زوج هنرمند را در محله‌ی هارلم نیویورک روایت می‌کرد. هارلم واقع در منهتن نیویورک در دورانی که به "رنسانس هارلم" شهرت پیدا کرد (در طول دهه‌ی 1920 میلادی)، میزبان محافل هنری سیاهان نیویورکی، از موسیقی گرفته تا رقص و نمایش، بود. فیلم مرفی نیز داستان یک موزیسین (با بازی دوک الینگتون) و همسر رقصنده‌اش (با بازی فردی واشنگتن) را در یکی از خانه‌های محله‌ی هارلم روایت می‌کند. صحنه‌ی آغازین فیلم الینگتون را به همراه بابر مایلی (نوازنده‌ی ترومپت) در حال ساختن قطعه‌ی جدیدش، فانتزی بلک و تن نشان می‌دهد. قطعه‌ای که اجرای کامل آن به صحنه‌ی پایانی فیلم محول می‌شود: وقتی فردی به دلیل مشکلات قلبی روی تختی خوابیده و در حال احتضار است و تمام ارکستر کاتن و همسرش دوک الینگتون بر بالین او به اجرای فانتزی بلک و تن می‌پردازند. در صحنه‌ی واپسین وقتی چهره‌ی الینگتون را می‌بینیم و چشم‌های اشک‌بارش را، موسیقی ادای دینی به "مارش عزا"ی فردریک شوپن می‌کند و فردی آخرین نفس خود را می‌کشد.

[فیلم را در یوتیوب تماشا کنید]

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به قطعه‌ی محوری این فیلم یعنی فانتزی بلک و تن که الینگتون آن را 2 سال پیش از ساخته‌شدن این فیلم نوشته و نسخه‌هایی از آن را هم ضبط کرده بود. این قطعه به یکی از محبوب‌ترین آهنگ‌های دوران خود بدل شد و یکی از نخستین مظاهر سبکی شد که بعدتر الینگتون را با آن شناختند: استیل جنگلی (Jungle Style). در دیاگرامی که در ادامه خواهد آمد نگاه ریزبینانه‌ای به این آهنگ و فرم آن خواهیم داشت:

عنوان قطعه: Black and Tan Fantasy

سال انتشار: 1927

استیل: بیگ‌بند اولیه‌ی نیویورکی

فرم: بلوز 12 میزانی (به همراه یک اینترلود 16 میزانی)

اعضای گروه: دوک الینگتون (پیانو)، بابر مایلی و لوییس متکلف (ترومپت)، جو "تریکی سم" نن-تون (ترومبون)، اونو هاردویک، رودی جکسن و هری کارنی (ساکسفون)، فرد گای (بانجو) ولمن براود (باس)، سانی گریر (درامز)

[همراه با گوش کردن موسیقی در یوتیوب متن زیر را بخوانید]

کورس اول (بلوز 12 میزانی)

0:00

مایلی (ترومپت) و ننتون (ترومبون) ملودی‌ بلوزی‌ای را با سازهایی که صداخفه‌کن دارند، در مد مینور می‌غرّند (همراه با واریاسیون در رنگ‌آمیزی (Timbre)). بخش ریتم (باس، درامز و بانجو) سر هر ضرب را می‌نوازد و الینگتون در پایان هر جمله روی پیانو ضرب‌های غیرموکد (Off-beat)ـی اضافه می‌کند (0:07, 0:15, 0:19).

00:24

صدای سیمبال درامز نوید آغاز چیزی تازه را می‌دهد.

اینترلود (16 میزان)

00:25

توالی هارمونیک آهنگ به یکباره و با یک آکورد غیرمنتظره به سمت مد ماژور حرکت می‌کند. هاردویک (ساکسفون آلتو) ملودی را با استیلی ملیح می‌نوازد: همراه با ویبراتوهای سنگین، لحنی آتشین و گلیساندوهای اغراق‌آمیز.

00:37

در طول یک وقفه‌ی دو میزانی، گروه یک Turn-around را اجرا می‌کنند (بخش کوتاهی از یک هارمونی پیچیده‌ی کروماتیک که برای اتصال یک بخش به بخش بعدی طراحی می‌شود.)

00:40

ملودی آغازین تکرار می‌شود.

00:52

سازهای بادی توالی‌ای از آکوردها را اجرا کرده و سپس متوقف می‌شوند. بلافاصله پس از آن درامر چندین ضربه روی سیمبال زده و با دست دیگرش جلوی لرزش و طنین بعدی آن را می‌گیرد.

کورس دوم

00:56

مایلی (ترومپت) روی یک مد ماژور بلوز سولو می‌نوازد. 4 میزان اول این سولو او محدود به یک نت زیر با صدای به شدت خفه است (نت تونیک)

1:04

باقی زمان کورس دوم را مایلی به نواختن جملات احساسی بلوز می‌نوازد و صدای تازه‌ای را با عوض کردن مدام جای ساردین (صداخفه‌کن) خود تولید می‌کند. نتیجه چیزی مثل صدای Wah-Wah است.

کورس سوم

1:21

مایلی این کورس را با جفت-جملاتی شروع می‌کند که به تدریج بالا رفته و تبدیل به نت‌های بلوز می‌شوند.

1:23

سیمبال گویی برای همدردی پاسخ می‌دهد.

1:43

الینگتون سولوی پیانوی خود را آغاز می‌کند.

کورس چهارم

1:45

وقتی الینگتون شروع به نواختن سولوی خود به سبک و سیاق استراید (Stride) می‌کند، باقی گروه از صحنه خارج می‌شوند.

1:49

دست چپ الینگتون در اکتاوهای شکسته اجرا می‌کند: دو نت از اکتاو که بطور جداگانه نواخته می‌شود و یک نت زیرین که ضرب قطعه را پیش بینی می‌کند.

1:55

الینگتون یک جایگزین هارمونیک بی‌نظیر را اجرا می‌کند.

کورس پنجم

2:08

ننتون (ترومبون) سولوی خود را با صدای به شدت خفه‌ی ساز آغاز می‌کند.

2:12

ننتون صداخفه‌کن ساز را شل‌تر می‌کند و صدای ساز را بالا می‌برد و شدت رنگ غیرمعمول سولوی خود را به اوج می‌رساند.

2:23

پیش از آخرین میزان، ننتون صدای عجیبی از ساز خود درمی‌آورد. چیزی شبیه به یک خنده‌ی جنون‌آمیز یا تقلید صدای الاغی در یک نمایش واریته.

کورس ششم

2:32

مایلی (ترومپت) برای یک اعلام تم بلوزی بصورت انفجاری باز می‌گردد.

2:36

این جمله (و بعدی) با آکسان‌های مشخصی از سوی بخش ریتم گروه پاسخ داده می‌شود.

2:46

گروه به تقویت ناله‌ی ترومپت مایلی برمی‌خیزد.

کُدا

2:52

گروه با جلوداری ترومپت مایلی، قطعه را با تضمین بخشی از "مارش عزا"ی فردریک شوپن به پایان می‌برد و با این کار موسیقی کاملا به مد مینور آغازین بازمی‌گردد.

[منبع: سایت دانشگاه ویرجینیا]

• از دوک الینگتون بیشتر بخوانید:

چطور ملکه را فراموش کنیم و از موسیقی لذت ببریم