معرفی رمان | کمیته

مصر، کشور عجیبی است. چه در پیشینه‌ و دورانهای تاریخی که پشت سر گذاشته و چه در دوران معاصر.

نویسندگان سرشناسی دارد که انصافا قلم‌شان مسحورکننده است. قوت هنری در یک کشور به پیشینه‌ی تمدنی آن کشور هم ربط دارد. مصر جزء چند کشوری است که انتخاب من برای دیدن و سفرکردن است.

از صنع‌الله ابراهیم اولین رمانی است که خواندم. ابراهیم کمونیست بوده و در دوران جمال عبدالناصر زندان را هم تجربه کرده است. خواندم که رمانی از او در دوران عبدالناصر ممنوع شده است.

تاریخ معاصر مصر با داستان اسرائیل درهم تنیده است. به خاطر موقعیتی که این کشور با فلسطین دارد. جمال عبدالناصر با اسرائیلی‌ها جنگید. اما انورسادات که بعد از او افسار سیاست به دست گرفت بعد از پیروزی بزرگ در جنگ اکتبر در مقابل اسرائیل اما روش خود را تغییر داد و اعلام کرد که حاضر است به اسرائیل سفر کند. این تغییر را به خاطر نزدیکی انور سادات به غرب و بالاخص آمریکا می‌دانند. عبدالناصر به شوروی نزدیک‌تر بود اما انور سادات آن سیاست را تعدیل کرد و به ایالات متحده نزدیک‌تر شد. این تغییر در سیاست به توافق‌نامه‌ی معروف کمپ‌دیوید انجامید که با مخالفت شدید اسلام‌گرایان روبرو شد و انورسادات آن اعتراضات را سرکوب کرد.

این تغییر و چرخش به سمتِ غرب در فرهنگ مصر هم تأثير فراوانی گذاشت. سرمایه‌های آمریکایی و اروپایی به مصر سرازیر شد و شرکت‌ها و بانک‌های مختلف در مصر نمایندگی احداث کردند؛ حضور شرکت‌های اقتصادی که فرهنگ غربی را به مصر تحمیل کردند. این سیاست بعد از انور سادات ادامه پیدا کرد.

رمانِ "کمیته" دقیقا نقد صریح این تغییر است‌. صنع‌الله ابراهیم کوشیده تا با رمانی سوررئال از جنس رمان‌های کافکا، فضای به وجود آمده توسط شرکت‌های غربی در مصر را آسیب‌شناسی کند. مثلا یکی از این شرکت‌ها شرکتِ کوکاکولا است که او مفصل در جلسه با اعضای کمیته درباره‌اش توضیح می‌دهد. از ممنوع بودن در زمان عبدالناصر و آزادشدن‌ش در این زمان؛ او در کمیته تاثیر کوکاکولا در فرهنگ و اقتصاد مصر را نقد می‌کند.

زبانِ طنز در جاهایی از این رمان هم در فضاسازی نقادانه‌ی آن نقش درستی ایفا می‌کند.

اما آنچه برای من در این رمان جالبِ توجه بود نگاه صنع‌الله ابراهیم به موضوع اسرائیل و فلسطین و تغییر رویه مصر در این باره است. هرچند او خیلی به این مساله نمی‌پردازد اما این سوالات مهمی را می‌پرسد که چرا این تغییر اتفاق افتاده و پشت صحنه‌ی آن چه کسانی هستند؟ او معتقد است همان‌ها که در اقتصاد و سیاست تغییر ایجاد کردند، همان‌ها برای نفع بیشتر در دلالی، تغییر در این مساله را هم رقم زدند‌. "دکتر" شخصیتی ناشناس که سوژه‌ی اصلی رمان درباره‌ی او تحقیق می‌کند تا به کمیته گزارش دهد، همان دلالی است که در پشت صحنه این تغییرات است. اعضای کمیته وقتی می‌بینند که او درباره‌ی "دکتر" تحقیق گسترده‌ای کرده است سعی بر آن دارند تا او را از این پژوهش منصرف کنند.

این رمان هم اولین بار در بیروت به چاپ رسیده و معلوم است که ابراهیم نتوانسته در مصر آن را چاپ کند. وقتی این رمان را بخوانید متوجه می‌شوید که چرا نتوانسته در فضای تغییر سیاست‌ها در مصر اجازه‌ی انتشار بگیرد. انتشار این رمان اما در جهان سروصدایی برپا کرد.