«یادداشت» چیست و چطور یادداشت بنویسیم؟

یادداشت نوشته‌ای کوتاه با هدف ارائه پیام به موجزترین و سرراست‌ترین شکل ممکن است. یادداشت برخلاف جستار و مقاله فرمی برای فلسفیدن، ادب‌ورزی و نظریه‌پردازی نیست. یادداشت سرِ اصلِ مطلب رفتن است. نویسنده یادداشت به ریشه‌های موضوع و واکاوی آن‌ها نمی‌پردازد، اگرچه که برای رفتن سر اصل مطلب و رساندنِ لب کلام در یادداشت، باید به این ریشه‌ها و سبقه و عقبه موضوع اشراف داشته باشد.

نوشتن یادداشت کاری سهل و ممتنع است، نوشتن یک یادداشت استاندارد و ساده چندان سخت نیست اگرچه که به تجربه‌ی بالای نویسنده نیاز دارد. پرگویی و دور افتادن از موضوع مهم‌ترین آفت یادداشت است. از آنجایی که یک یادداشت مجموعه‌ای از نکات است که از طریق پیوند منطقی و روایی با هم، انسجام می‌یابند، پراکنده‌گویی، از شاخه‌ای به شاخه دیگر پریدن و زیاده‌گویی در یادداشت، انسجام آن، موجز بودن، متمرکز بودن و بنابراین موثر بودن آن را مخدوش کرده و ارتباط نکات اصلی در یادداشت را که لازمه نیل به مقصود یادداشت است کمرنگ می‌کند.

رضا بابایی فقید در رابطه با یادداشت‌نویسی می‌گوید: «یادداشت همچون رباعی است. در یادداشت، نویسنده باید در زمینی کوچک، خانه‌ای بسازد که همۀ بخش‌های یک سازۀ مسکونی را دارا است. در کتاب یا مقاله، زمین بیشتری در اختیار نویسنده است. بنابراین در نقشه‌کشی برای پيشبرد مطالب دستش بازتر است و هر کاری می‌تواند بکند؛ اما یادداشت‌نویس مانند معماری است که باید در زمینی به مساحت 40 متر مربع، خانه‌ای بسازد که اتاق خواب و پذيرایی و آشپزخانه و سرویس بهداشتی و اندرونی و بیرونی داشته باشد.»

نوشتن یک یادداشت ساده و استاندارد چند رکن اساسی دارد:

• هر یادداشت مجموعه‌ای از نکات است، هر نکته ارزشی مستقل در رابطه با موضوع یادداشت دارد، اگرچه که در کنار دیگر نکات، یک کلیت برای یادداشت می‌سازند.
• نکاتِ اصلی یادداشت به ترتیب و توالی ( نکته یک، نکته دو، نکته سه...) در پی هم می‌آیند. از این جهت ساختار کلی یک یادداشت استاندارد شبیه دستورالعل پخت غذا است: اول آب را درقابلمه جوش می‌آورید، دوم برنج اضافه می‌شود، یک ربع بعد نمک اضافه می‌شود...
• هر نکته در یادداشت یک رابطه علت و معلولی را حلاجی می‌کند و یا به پیامدهای یک علت می‌پردازد، از این جهت یک یادداشت زنجیره‌ای از خورده علت‌ و معلول‌های مرتبط با موضوع (معلولی با یک زنجیره علت) را بررسی می‌کند. از این جهت هر نکته در یادداشت می‌تواند علتی باشد که خود، معلولِ نکته‌ی پیشین در یادداشت است.
• یادداشت‌نویس در نگارش هر نکته از یادداشت می‌تواند هم ابتدا به علت و بعد معلول آن و یا ابتدا به معلول و بعد علت آن اشاره کند. این بسته به سلیقه یادداشت‌نویس است.
• هر نکته از یادداشت معمولا از ۲ خط تجاوز نمی‌کند.
• اولین نکته در نقش مقدمه و آخرین نکته در حکم نتیجه‌گیری یادداشت است.
• تعداد واژگان مناسب برای یک یادداشت ۵۰۰ کلمه است.
• نکته‌های هر یادداشت به وسیله عبارت‌های ربطی به یکدیگر مرتبط می‌شوند. (اگر، ولی، اگرچه، بلکه، سپس، از این گذشته، همچنین، چون‌ که، چندان ‌که، زیرا که، همان‌ که، چنانچه) به مثال زیر توجه کنید:

یادداشتی فرضی درباره مشکل کم‌آبی خوزستان

• نکته اول: خوزستان جان ندارد از بس که آب ندارد. (اول معلول و بعد علت)
• نکته دوم: گاومیش‌ها یکی یکی تلف می‌شوند و مرگ هر گاومیش بخشی از وجود صاحبش را نابود می‌کند. (اول علت و بعد معلول)
• نکته سوم: مردم در ایذه، شوشتر، سوسنگرد و دزفول فقط حق حیات می‌خواهند، حیاتی که البته وابسته به آب است و آبی که نبود آن این حیات را به ممات تبدیل کرده است! (اول معلول، بعد علت و باز معلول!)
• نکته چهارم: چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است! مسئولین باید توضیح دهند چه بلایی به سر منابع آبی خوزستان با چهار رودخانه آورده‌اند که لب‌های این استان از تشنگی، تَرَک تَرَک شده است؟
• نکته پنجم: هر چند اگر سکوت هم اختیار کنند، حالا دیگر همه می‌دانیم که دستکاری نابخردانه در طبیعت، سدسازی‌های بی‌رویه، پروژه‌های انتقال آب و دیدگاه نادرست به کشاورزی و خودکفایی این بلا را برسر خوزستان تشنه لب آورده است. ( چند علت و بعد یک معلول)

نهایتا برای یکپارچه کردن این یادداشت می‌توان کلمات نکته اول، نکته دوم... یا بولت‌ها (در صورت استفاده) را حذف کرد و از عبارات ربطی براى ایجاد پیوند بین نکات و یکپارچه کردن آن‌ها استفاده کرد. مثلا برای دو نکته اول:

خوزستان جان ندارد از بس که آب ندارد. چنانچه گاومیش‌ها یکی یکی تلف می‌شوند و مرگ هر گاومیش بخشی از وجود صاحبش را نابود می‌کند.

شاید این مطالب را هم بپسندید:

پیش به سوی نوشتن به زبان انگلیسی با اعتماد به نفس بالا! + (۴ مزیت و ۶ راهکار)

جستار چیست و چطور جستار بنویسیم؟ + معرفی ۲ کتاب