اقتصاد آموزشی: افزایش استاندارد آموزشی با افزایش درآمد دانشگاه ها

یکی از مشکلاتی اصلی در دانشگاه های کشور وابستگی آنها به تنها یک منبع درآمدی است. اگرچه طی سالهای اخیر دانشگاه های دولتی موظف شده اند قسمتی از هزینه های خود را تامین کنند اما همچنان دانشگاه های دولتی وابستگی شدیدی به بودجه ی دولت دارند. این وابستگی باعث مشکلات زیادی شده است به عنوان مثال دانشگاه ها توان چندانی برای صرف هزینه های دلاری ندارند. در دانشگاه فردوسی چندین دستگاه گران قیمت به دلایل نبود بعضی مواد مثل هلیوم مایع و... غیرقابل استفاده شده بودند. مشکل دیگر کاهش استانداردهای آموزشی است و مشکلاتی از این دست که اگر دانشگاه توان بیشتری برای تامین منابع بود قطعا مطرح نبود.

اما دانشگاه های دنیا چگونه کار می کنند؟ چطور هاروارد و انستیتو تکنولوژی ماساچوست توانسته اند به این سطح از استاندارد آموزشی برسند؟

شهریه ی دانشگاهی:

معمولا در دانشگاه های مطرح دنیا آموزش رایگان وجود ندارد و دانشجو موظف است مقداری از هزینه ی آموزش، مانند هزینه ی خوابگاه، تغذیه، کلاس ها، برنامه های فوق برنامه و... را خودش پرداخت کند. معمولا بین 16 تا 27 درصد هزینه های کلی دانشگاه ها از طریق شهریه ی دانشجویان تامین می شود. هرچند در ایران نیز دانشگاه رایگان نیست و در قانون تصریح شده است که آموزش فقط تا مدرک دیپلم رایگان است و بعد از آن دانشجو موظف است به ازای یارانه ای کشور در اختیارش می گذارد به کشور خدمت کند. هرچند این طرح خوب است اما دو مشکل عمده دارد. اول آنکه پولی مستقیما به جیب دانشگاه نمی رود و در نتیجه در افزایش استانداردهای آموزشی دانشگاه تاثیری نمی گذارد. دوم آنکه قوانین زیادی برای دور زدن این قانون وجود دارد به عنوان مثال اگر کشور نتواند برای شما به مدت شش ماه کاری پیدا کند شما دیگر تعهدی ندارید و مدرک آزاد می شود.

البته کشورهایی مانند آلمان نیز هستند که تحصیل در دانشگاه برای آنها رایگان است ولی آنها نیز تنها از طریق بودجه ی دولتی اداره نمی شوند.

وقف علمی:

یکی از زیباترین وجوه تمدن اسلامی وقف است. وقف علمی از گذشته های دور در کشور وجود داشته است که معمولا توسط حاکمان علم دوست انجام می گرفته اما تجار نیز همواره در انجام وقف علمی پیشتاز بوده اند. در دوران طلایی اسلام حاکمان برای جذب دانشمندان از یکدیگر سبقت می گرفتند اگرچه همیشه این تمایل به علت خود علم نبوده اما به هرحال باعث پیشرفت علم می شده است. متاسفانه طی سیصد سال گذشته، وقف علمی در کشور کم رنگ شده است اما طی سی سال گذشته خوشبختانه تمایل مردم به وقف های علمی بیش از پیش شده است. اما مشکلی که وجود دارد این است که برخلاف کشورهای پیشرفته این وقف ها نه به دانشگاه ها که به نهادهای خاص تعلق می گیرد. دلیل این اتفاق هم این است که نحوه ی صحیح وقف علمی در کشور نهادینه نشده است بعلاوه به علت عدم شفافیت مردم نمی دانند که هزینه ای که کرده اند صرف کارهای تحقیقاتی می شود یا خیر. به عبارت دیگر مردم می خواهند به طور ملموس ببینند که هزینه ای که کرده اند صرف تولید فلان دارو یا فلان ترکیب شیمیایی شده است. امری که فعلا در دانشگاه های کشور انجام نمی شود.

خدمات آموزشی-پژوهشی:

یکی از مهم ترین محل های درآمدی دانشگاه های بزرگ، فروش خدمات آموزشی و پژوهشی است. این مهم از چندین طریق قابل انجام است.برگزاری کلاس های آموزشی در داخل دانشگاه و اخذ شهریه، انجام پروژه های صنعتی برای شرکت های مهم صنعتی و دریافت حق الزحمه، حمایت های شرکت های صنعتی بزرگ از پتنت های دانشگاه و استفاده از آنها، برگزاری مسابقات ورزشی درآمدزایی از طریق بلیت فروشی، کسب عناوین قهرمانی و... موفقیت در المپیادهای علمی و کسب اعتبار، قبول بورسیه های علمی از سایر کشورها و... از جمله راه هایی است که دانشگاه های بزرگ دنیا از طریق آنها اقدام به درآمدزایی می کنند.

سرمایه گذاری روی طرح های کارآفرینی:

طبق تحقیقات پژوهشگران دانشگاه "ام‌ای‌تی" در سال 2011 اگر فارغ التحصیلان این دانشگاه، یک کشور را تشکیل می دادند، این دانشگاه اقتصاد یازدهم دنیا می بود. (ایران در سال 2011 اقتصاد بیست و دوم بود) حجم درآمد این فارغ التحصیلان چیزی حدود 2 تریلیون دلار بود. (عدد تخمینی است و برای تقریب به ذهن آمده است)

این پژوهش نشان می دهد که تمرکز روی پروژه های کارآفرینی و سرمایه گذاری روی آنها می تواند یکی از بزرگترین منابع درآمدی دانشگاه ها باشد. وقتی این ارقام معنی دار می شوند که بدانیم کل هزینه های عملیاتی دانشگاه MIT در سال 2018 کمتر از 4 میلیارد دلار بوده است یعنی نیم درصد از رقمی که بالا گفته شد. دانشگاه ها می توانند در ازای کمک های مادی و معنوی که به شرکت های دانش بنیان و نوپا می دهند مقدار کوچکی از سهام کل را طلب کنند تا در آینده از آن در جهت تامین بخشی از هزینه های خود استفاده کنند.

این روش ها از معمول ترین روشهای کسب درآمد در دانشگاه های مطرح دنیاست. البته این دانشگاه ها هرروز در حال کشف و ارتقای روش های نوین کسب درآمد هستند تا بتوانند خدمات آموزشی بهتری را به دانشجویان خود ارائه دهند. هرچند بعضی از این روش ها غیر اخلاقی هستند (مانند جذب دانشجویان بی استعداد ولی ثروتمند و تبلیغات با استفاده از نام علمی دانشگاه) اما نمی توان این حقیقت را کتمان کرد که اگر منابع درآمدی ثابت و متنوعی در دانشگاه وجود نداشته باشد دیر یا زود مجبور خواهند بود بعضی هزینه های خود را کاهش دهند. اگرچه در ایران، بعضی دانشگاه های بزرگ مانند شریف، تهران، فردوسی و... به سمت افزایش تنوع درآمدی رفته اند اما به نظر می رسد این حرکت بسیار کندتر و بی اثرتر از آن است که انتظار می رود باشد.

به نظر شما چه پیشنهادهایی می توان برای افزایش درآمد دانشگاه های دولتی و مطرح کشور ارائه داد؟

مطالب پیشین:

اگر نقد فیلم پایان بازی را قبلا خوانده بودید دوباره به آن سر بزنید یک مطلب جالب دیگر به آن اضافه کرده ام.