نقد و بررسی کامل فیلم جوکر ( Joker ) - جنایت‌کاری دوست‌داشتنی!

سلام خدمت همراهان ویرگولی عزیز؛ امیدوارم حال‌تان خوب باشد.

امروز با اولین نقد و بررسی اردیبهشت ماه 99 همراهتان هستم و قصد دارم یکی از فیلم‌های منتخب شما، یعنی Joker را بررسی کنم.

معرفی فیلم:

سال انتشار: 2019

موضوع: درام / جنایی

کارگردان: تاد فیلیپس

بازیگر سرشناس: خواکین فینیکس

مدت: 2:00

رده سنی: (17+) R

خلاصه داستان: آرتور فلک (خواکین فینیکس) بیماری روانی هست که با مادرش در محله فقیر نشین گاتهام زندگی می‌کند. او در یک شرکت سرگرمی مشغول به کار است و در حین کار، با مشکلات بسیاری از جانب مردم و همکاران مواجه می‌شود. اما یک روز...

*توجه: این نوشته، داستان فیلم را لو نمی‌دهد؛ با خیال راحت مطالعه کنید...

نقد و بررسی فیلم:

فیلم جوکر، یکی از مشهورترین و پرحاشیه‌ترین فیلم‌های سال 2019 بود و موفق شد جوایز بسیاری کسب کند. در ادامه سعی دارم به دور از این حواشی، به بررسی و نقد کامل این اثر بپردازم؛ شما هم لطفا به حواشی کار نداشته باشین و بنده را همراهی کنید.

فیلمنامه:

این فیلم، فیلمی مستقل از دنیای ابرقهرمانی پیش از خود هست و جهان جدیدی را به ما معرفی می‌کند؛ درنتیجه از فیلمنامه‌ای با فضایی جدید برخورددار می‌باشد. در Joker 2019 برخلاف داستان‌های قبلی که یا پیشینه‌ای از جوکر ارائه نمی‌کردند و یا دلیل تبدیل شدن او به شرورترین فرد گاتهام را افتادن در مخزن اسید می‌دانستند(!)، ما با داستانی واقع گرایانه و چندین مرتبه قابل‌باورتر از موارد قبلی، مواجه‌ایم.

لازم می‌دانم موضوعی را همین جا بیان کنم: برخلاف تصور اکثر افراد، این فیلم، فیلمی ابرقهرمانی نیست و قرار هم نبوده که باشد! بلکه از موضوعات ابرقهرمانی و شخصیت‌هایش برای بیان داستانی نو و انتقال پیامش استفاده می‌کند و بیشتر یک درام اجتماعی محسوب می‌شود. پس بهتر هست که با انتظار درستی به تماشای فیلم بنشینیم.

در فیلم، استفاده از نمادها در همه جا به چشم می‌خورد و برای فهمیدن‌شان باید کمی دقت کنیم. مثلا آرتور نماد بیماران روانی که جامعه آنها را طرد کرده، هست (البته خیلی‌ها با بنده مخالف هستند و فکر می‌کنند او نماینده قشر فقیر بود؛ اما اگر کمی در نشانه‌هایی که فیلم به ما می‌دهد دقت کنیم، متوجه اصل قضیه می‌شویم). یا مثلا مردم فقیر گاتهام که دست به شورش می‌زنند، نماد قشر وسیعی از جوامع این روزها هستند که با مشاهده فقر و تبعیض، تبدیل به بشکه باروتی شده‌اند که حتی با کبریتی اشتباه و نامرتبط (مثل یک بیمار روانی) منفجر می‌شود!

فیلم Joker از دیالوگ نویسی خوبی برخورددار هست و در این زمینه موفق بوده؛ اما در برخی صحنه‌ها همین اتکای بیش از حد بر روی دیالوگ‌ها کار دست فیلم می‌دهد و دچار شعار زدگی می‌گردد؛ مانند قسمت صحبت‌های آرتور در شوی تلوزیونی.

همچنین، شاهد شخصیت پردازی بسیار خوبی بر روی کاراکتر آرتور هستیم؛ به شکلی که می‌توانیم با یکی از مخوف‌ترین خلاف‌کاران جهان سینما، احساس همذات پنداری کنیم و او را دوست داشته باشیم(توجه کنید که احساس دلسوزی نسبت به جوکر، الزاما نقطه ضعف نیست؛ حتی از نظر من نقطه قوت فیلم به حساب می‌آید). این شخصیت‌پردازی فوق‌العاده به کمک بازیگری و فیلمبرداری کم‌نظیر فیلم صورت می‌گیرد. در ادامه مفصل‌تر به بررسی این مورد می‌پردازیم.

در مجموع فیلمنامه Joker، ایده‌های جدیدی دارد و نقطه قوت فیلم محسوب می‌شود.

کارگردانی:

تاد فیلیپس با کارگردانی Joker نشان داد که توانایی بالایی دارد و خود را چند پله از آثار قبلی که ساخته بود، بالاتر کشید. او به شکلی واضح از فیلم‌های «راننده تاکسی» و «سلطان کمدی» الهام گرفته و حتی در برخی صحنه‌ها، میزانسن‌های فیلم را تا حد زیادی شبیه به این دو فیلم چیده. البته این الهام‌گیری نقص به حساب نمی‌آید، چون الهام‌گیری با کپی برداری تفاوت بسیار دارد. درضمن، به‌نظر من در برخی زمینه‌ها Joker بهتر از این دو فیلم عمل کرده.

تاد فیلیپس در کارگردانی فیلم، به جزئیات توجه خوبی داشته و توانسته با رعایت جزئیات، پیام‌های خود را به شکلی جالب به بیننده برساند. در این باره چند مثال می‌زنم:

• 1-وقتی آرتور توسط بچه‌ها کتک می‌خورد، پس از رفتن آنها، به شکل ناخودآگاه با دستانش از اندام جنسی خود حفاظت می‌کند. در همین حال از گل روی سینه‌اش آب می‌چکد. کارگردان در این پلان، به زیباترین شکل ممکن، به موضوع آزارجنسی دیدن آرتور در کودکی اشاره می‌کند:

• 2- باز هم در همان صحنه قبلی، هنگامی که آرتور به شکلی ناجوانمردانه کتک خورده و در حالی که از درد به خود می‌پیچد، صدای آژیر پلیس را می‌شنویم. کارگردان می‌خواهد به ما بگوید قانون بی‌مصرف و به درد نخور (صدای آژیر استعاره‌ای از سیستم قانونی هست)، آنجایی نیست که باید باشد و فقط بلد هست شعار بدهد و با روشن کردن آژیر، بگوید: «من هم وجود دارم!». اما این قانون، واقعا کار خاصی انجام نمی‌دهد.
  
• 3- هنگامی که توماس وین (نماد قشر پولدار و پرنفوذ؛ مثل ترامپ) به تلوزیون می‌آید و قشر ضعیف جامعه را محکوم کرده و «دلقک» خطاب می‌کند، تاد فیلیپس، توجه ما را به دنده‌های بیرون زده آرتور از گرسنگی و فقر جلب می‌کند:

• 4- در اواخر فیلم، باری دیگر به ناکارآمدی قانون و شکننده بودن آن اشاره می‌شود. هنگامی که جوکر بر روی کاپوت ماشین پلیس (نماد قانون) - که تصادف هم کرده و از دور خارج شده- می‌ایستد و همانجا به شکل خاص خود می‌رقصد، کارگردان به ما می‌گوید: اگر دولت‌ها به همین شکل پیش بروند، سرانجام، مردم به دنبال دیوانه‌ای می‌افتند و سیستم ناکارآمدشان را از دور خارج می‌کنند!

در چهار مثال قبل، دیدیم که تاد فیلیپس، در اکثر مواقع، با ظرافتی ستودنی و با استفاده مناسب از نمادها، به دور از فریاد زدن شعارهایش، پیام را منتقل می‌کند. او آنقدر این کار را تمیز و زیرپوستی انجام می‌دهد که شاید خیلی‌ها اصلا متوجه‌ این جزئیات نشوند!

فیلیپس به طور کلی در چیدن میزانسن‌ها و به خصوص نورپردازی، به خوبی عمل کرده. مثلا در صحنه‌های مترو و رقص دست‌شویی با ایجاد نورپردازی فوق العاده و قطع و وصل شدن نور، فضای متلاطم و هماهنگ با جریان فیلم ایجاد می‌کند.

البته چند ایراد جزئی نه‌چندان مهم در کارگردانی وجود دارند؛ از جمله:

• در صحنه‌ای، آرتور با ماشین تصادف می‌کند و آخ هم نمی‌گوید! (مگه فیلم هندیه؟!)
• آرتور خیلی راحت به توماس وین و پسرش دسترسی پیدا می‌کند (شما فرض کن راحت بری سراغ ترامپ و پسرش! نمیشه دیگه!)
• شاید متوجه این یکی نشده باشید؛ اما در قسمت مشهور رقصِ پله، جوکر ته سیگارش را دور می‌اندازد اما چند لحظه دیگر باز هم آن را در دست دارد! این عدم حفظ راکورد، اذیت کننده هست.

در انتها، کارگردانی فیلم جوکر در سطحی بسیار خوب قرار دارد و شاهد عملکرد مناسبی از تاد فیلیپس هستیم.

فیلمبرداری و تدوین:

در فیلم Joker شاهد فیلمبرداری و تدوینی فنی و بسیار خوب هستیم که همین موضوع باعث افزایش جذابیت‌های بصری و همراه شدن ما با فیلم، شده است.

در طی فیلم، دوربین دائما درحال حرکت هست و کم پیش می‌آید ساکن باشد. علاوه بر این، به شکلی به‌جا از فیلمبرداری روی دست استفاده شده که این دو مورد در کنار هم، ما را به بینند‌ای پویا و غیرمنفعل تبدیل می‌کند تا با اشتیاق بیشتری در داستان غرق می‌شویم.

درضمن، فیلمبرداری، تاثیر بسیاری در شخصیت پردازی آرتور دارد و در این زمینه فوق‌العاده عمل کرده. دوربین با حرکات و زاویه‌بندی مناسب خود و نزدیک و دور شدن‌اش، باعث ایجاد ارتباطی عمیق بین ما و جوکر می‌شود. در این باره دو مثال می‌زنم:

همچنین در طی فیلم ، شاهد چند قاب‌بندی خلاقانه و تحسین برانگیز هستیم که فیلم را دیدنی‌تر می‌کنند. مثلا:

• در صحنه‌ای که آرتور بین تماشاچیان برنامه تلوزیونی نشسته، به کمک عملکرد خلاقانه کارگردان و بدون کات خوردن قاب اصلی، عمق فوکوس از روی آرتور به تلوزیون استودیو تغییر می‌کند و ادامه ماجرا را از روی آن صفحه نمایش می‌بینیم :

• یا در صحنه‌ای دیگر، فیلمبردار، به زیبایی از دید آیینه استفاده می‌کند. چنین مواردی جذابیت بصری فیلم را شدیدا افزایش می‌دهند:

علاوه بر قاب‌بندی‌های مبتکرانه، در فیلمبرداری جوکر، به شکلی مناسب به زاویه‌بندی دوربین توجه شده و باعث القای به موقع حس تحقیر و یا قدرت، می‌شود.

مثلا هنگامی که آرتور در تلوزیون تحقیر می‌شود، با زاویه low angel (دید بالا به پایین) آرتور را می‌بینیم و تحقیر شدن‌اش را حس می‌کنیم.

یا هنگامی که او به خانه دوست دخترش می‌رود، دوربین در وضعیت high angel (دید پایین به بالا) قرار می‌گیرد و آرتور، فردی قدرتمند و ترسناک به تصویر کشیده می‌شود که کاملا با فضای آن لحظات، هماهنگ هست و بر اثرگذاری فیلم، می‌افزاید:

این فیلم در تدوین هم بسیار قوی ظاهر شده و با تدوین خوب خود، باعث ایجاد تجربه‌ای بهتر در تماشایش می‌شود. دو مثال برای اشاره به تدوین قابل ستایش این اثر می‌آورم:

• در Joker، شاهد چند انتقال پلان خلاقانه هستیم که نشان‌دهنده عملکرد خوب و هماهنگ کارگردان و گروه تدوین هست. مثل انتقال پلان زیبای بین صحنه دستشویی و یخچال! :

• یکی از بهترین نمونه‌های تدوین در فیلم‌های 2019، تدوین صحنه آمبولانس در فیلم جوکر بود. در این صحنه، به زیبایی تمام، پلان‌هایی نسبتا کوتاه کات می‌خورند و با تدوین مناسب، تمرکز نگاه مخاطب حفظ می‌شود (برای دوستانی که درباره «حفظ تمرکز نگاه» نمی‌دانند: پیشنهاد میکنم این صفحه را مطالعه کنید):

علاوه بر اینها، شاهد صداگذاری و افکت‌های صوتی به جایی در فیلم هستیم. مانند صدای زنگ ممتد و گوش‌خراش، پس از اولین شلیک‌های جوکر یا شنیدن صدای تق تق در صحنه لبخند تدریجی آرتور در دفتر رئیس.

البته جلوه‌های ویژه در برخی صحنه‌ها چنگی به دل نمی‌زنند؛ مثلا خون‌هایی که آخر فیلم به دیوار می‌پاشند، کمی مصنوعی به نمایش درآمدند.

جوکر از فیلمبرداری و تدوین فوق‌العاده و تحسین برانگیزی بهره می‌برد

بازیگری:

به جرات می‌توانم بگویم بازی خواکین فینیکس در این فیلم، بی‌نقص و کم‌نظیر بود! او کاملا در نقش فرو رفته و به بهترین نحو ممکن بازی کرده. احتمالا می‌دانید که برای این نقش 23 کیلوگرم وزن کم کرد تا بتوانیم استخوان‌های بیرون زده‌اش را ببینیم! کار فینیکس آنقدر خوب بود که تمام جوایز معتبر سال سینمایی 2019 برای بازیگری نقش اول مرد را بدست بیاورد و به رقبای قدرش مثل «آدام درایور» حتی کوچکترین فرصتی نرسد!

قصد دارم با آوردن چند مثال، گوشه‌ای از نبوغ وی را به شما نشان دهم:

• خنده‌های خواکین به معنای واقعی کلمه دیوانه کننده هستند. قطعا تمرین و فکر بسیاری پشت تک تک آن خنده‌های مرموز بوده:

• او چند بار نگاه‌هایی عمیق و اثرگذار را نشان می‌دهد که در اعماق وجودمان اثر می‌گذارند. مثلا هنگامی که تحقیر شدن خود را در تلوزیون می‌بیند، یکی از این نگاه‌ها را می‌بینیم:

• و بالاخره نوبت به یکی از بهترین پلان‌های فیلم می‌رسد؛ یعنی صحنه لبخند تدریجی آرتور. در این صحنه می‌بینیم که فینیکس، به زیبایی تمام و در عرض 29 ثانیه، از صورتی بی احساس، به لبخندی کامل و ترسناک می‌رسد! او آنقدر تدریجی و هنرمندانه این لبخند را اجرا کرد که به سختی می‌توان متوجه تغییرات چهره‌اش شد. علاوه بر بازی بی‌نظیر، موسیقی و حرکت دوربین و صداگذاری زیبا (صدای لگدهای خشمگین از صحنه بعد) اثرگذاری این 29 ثانیه را چند برابر کرده‌اند. حتما چندین بار این قسمت را تماشا کنید:

بازیگران فرعی هم درمجموع عملکرد خوبی داشتند، مخصوصا رابرت دنیرو که به خوبی در نقش موری فرنکلین قرار گرفت.

در نهایت باید بگویم بزرگترین نقطه قوت Joker 2019 بازیگری نقش اول آن هست.

موسیقی متن:

مگر می‌توان از Joker 2019 صحبت کرد و به موسیقی متن بی‌نظیرش اشاره نکرد؟!

تنها توضیح من در مورد موسیقی فیلم جوکر این هست که: اگر این موسیقی بر روی فیلم نبود، ارزش و اثرگذاری اکثر صحنه‌های فیلم، نصف می‌شد؛ از جمله صحنه‌های رقص دستشویی، لبخند تدریجی، آمبولانس، رقص روی ماشین پلیس و... .

پیشنهاد می‌کنم از آلبوم این فیلم، حتما به این سه آهنگ گوش بدید:

1- Penny taken to hospital

2-Bathroom dance

3- Call me Joker

در فصل جوایز هم تمام جوایز معتبر برای موسیقی متن، نصیب فیلم جوکر و هیلدی گاناگوتیر (آهنگساز) شد.

جمع بندی:

فیلم جوکر 2019، یکی از بهترین و البته پرحاشیه‌ترین فیلم‌های سال‌های اخیر هالیوود، در عوامل فنی و بازیگری، حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. فیلمنامه آن متفاوت از دیگر آثار کلیشه‌ای و کم ارزش ابرقهرمانی هست و ما را به خوبی، همراه خود می‌کند. در زمینه پیام و مفهوم هم بسیار قوی ظاهرشده و می‌توان چند ده برداشت مختلف از آن داشت؛ به همین دلیل، خیلی وارد بررسی معنا و مفهوم‌اش نشدم و برداشت پیام فیلم را به خودتان می‌سپارم.

نقاط قوت:

• فیلمنامه نوآورانه در دنیای ابرقهرمانی
• انتقال زیبا و غیر کلیشه‌ای پیام
• فیلمبرداری، تدوین و صداگذاری فوق‌العاده
• بازیگری شاهکار
• موسیقی متن شاهکار

نقاط ضعف:

• روی آوردن به شعار زدگی در برخی صحنه‌ها
• چند ایراد جزئی کارگردانی
• ضعیف بودن جلوه‌های ویژه در برخی لحظات

در نهایت با درنظر گرفتن نقاط قوت و ضعف فیلم جوکر، به آن نمره 8/7 از 10 می‌دهم و بین 50 فیلم مورد علاقه من قرار دارد و تماشای آن را حتما توصیه می‌کنم.

پ.ن 1: در مورد قضیه‌ای که می‌گویند همه ساعت‌های فیلم 1:11 را نشان می‌دهند و... بعدا و به شکل مفصل صحبت می‌کنم. فعلا در همین حد بدانید که اینطور نیست و ساعت سمت چپ در برنامه تلوزیونی، 10:40 را نشان می‌دهد

پ.ن 2: نمی‌دانم چرا برخی علاقه بسیاری به مقایسه دارند! یعنی نهایت تلاش‌شان را می‌کنند تا بازی فینیکس را با لجر فقید مقایسه کنند و بعد هم نتیجه بگیرند یکی از آنها، بهتر هست. اصلا دلیلی برای مقایسه وجود ندارد. چون یکی نقش اصلی هست و آن یکی نقش فرعی؛ یکی بیماری روانی و ترد شده از جامعه هست و دیگری خلافکاری بالفطره؛ یکی سیر جوکر شدن را به شکلی منطقی نشان می‌دهد و دیگری جوکر بودن را به شکلی فانتزی به نمایش می‌کشد. تنها اشتراک این دو، نام کاراکتر هست و تمام! هر دو عالی و افسانه‌ای و غیرقابل مقایسه هستند.

این نقد و بررسی را همینجا تمام می‌کنم. قبول دارم که طولانی شد اما نمی‌توانستم موارد ضروری را نگویم و به جایش خلاصه داستان را تعریف کنم و به عنون نقد و بررسی منتشر کنم! بعضا هم مشاهده شده برخی از عزیزان منتقد، چند برابر مقاله بنده نوشتند و در آن فقط به مدح و ستایش فیلم و یا توپیدن به آن مشغول شدند! اما باید بگویم که این‌جور مطالب، نقد و بررسی محسوب نمی‌شوند؛ بلکه صرفا نظر شخصی نویسنده هستند.

ممنون که وقت گذاشتید و تا اینجا همراهم بودید. لطفا با ارسال نظرتان درباره این مقاله، بنده را در راه بهتر نوشتن و بهتر شدن یاری کنید. پس خواهشا اگر نقدی بر نوشته بنده دارید، در کامنت‌ها بیان کنید.

راستی نظر شما درباره این فیلم چه بود؟ آیا فکر می‌کنید باید بازی فینیکس و لجر را مقایسه کنیم؟ خیلی خوشحال می‌شوم اگر نظرتان را در این باره با بنده و بقیه عزیزان، به اشتراک بگذارید.

- مراقب جوکر درون‌تان باشید :) -

عنوان نوشته بعدی: مستر آجو جواب می‌دهد: کسی نمیخواد جمع کنه بره!

اگر به سینما علاقه‌مندید، پیشنهاد می‌کنم مطالب و نقد‌هایی دیگر را به قلم بنده مطالعه کنید: