مسعود هستم، در زمینه بازاریابی محتوایی و سئو فعالیت میکنم. حتما در ویرگول انتشارات کارآفرینان و زودنویس من رو دنبال کنید. آشنایی بیشتر با من در: moaveni.ir
تکنیکهای خلاقیت کارآفرینانه| چگونه ایدههای میلیاردی پیدا کنیم؟
خلاقیت قلب تپندۀ کارآفرینی است، چون بدون آن چیزی برای شروع وجود ندارد. از همینرو آشنایی با تکنیکهای خلاقیت کارآفرینانه کمک زیادی به یافتن ایدههای میلیاردی میکند. کارآفرینی یعنی دیدن فرصتهایی که دیگران نمیبینند و ساختن راهحلهایی که پیش از این وجود نداشتهاند و این همان کاری است که یک ذهن خلاق انجام میدهد:
خلاقیت، بذر ایدههای نوآورانه است؛
خلاقیت، راه نجات در بحرانهاست؛
خلاقیت، موتور نوآوری و تمایز است؛
خلاقیت، پیوند دهنده فناوری و بازار است؛
خلاقیت، فرهنگ سازمانی مبتکر میسازد.
خلاقیت کارآفرینانه چیست؟
خلاقیت کارآفرینانه، فقط خیالپردازی یا داشتن ایدههای عجیب و غریب نیست؛ بلکه توانایی دیدن فرصت در دل مشکل، ساختن راهحلهای جدید و تبدیل آنها به کسبوکار ارزشآفرین است.
در واقع، خلاقیت کارآفرینانه یعنی استفاده از ذهن باز و نوآور برای ساختن چیزی نو و سودآور در دنیای واقعی. این نوع خلاقیت به دنبال ساختن محصول و خدمتی جدید یا حل یک مسئله با روشی متفاوت است. روشی که از قبل امتحان نشده یا کسی جرات انجام آن را نداشته است.
تفاوت خلاقیت هنری با خلاقیت کارآفرینانه
ویژگیهای خلاقیت کارآفرینانه
افراد کارآفرین، خلاقیت خاص و منحصربهفردی دارند. افراد کارآفرین خلاق، سعی میکنند خلاقیت خود را براساس ویژگیهای زیر اجرا کنند:
کارآفرینان خلاق به دنبال حل مسائل هستند: خلاقیت کارآفرینانه همیشه کمک میکند تا به یک نیاز واقعی یا یک مشکل مشخص در بازار پاسخ دهد؛
دارای دید فرصتمحور است: کارآفرین خلاق، چیزی را میبیند که دیگران نمیبینند، یک شکاف، یک نیاز بیپاسخ یا یک روند در حال شکلگیری؛
قابلیت تبدیل به ارزش اقتصادی را دارد: خلاقیت کارآفرینانه باید قابل اجرا، پیادهسازی و سودآور باشد؛
خلاقیت کارآفرینانه با ریسکپذیری همراه است: خلق چیز جدید، همیشه با ریسک شکست همراه است و ذعن خلاق کارآفرینانه از این ریسک نمیترسد؛
تکرارپذیر و رشدپذیر است: بهطور معمول یک ایده خلاقانه و کارآفرینانه، قابلیت توسعه و مقیاسپذیری دارد.
چرا برخی از افراد، همیشه ایدههای جدید و ناب دارند؟
حتما تا حالا افرادی را دیدهاید که انگار ذهنشان مثل چشمهای جوشان است: مدام ایدههایی جدید، متفاوت و میلیاردی ایجاد میکنند.
سوال اینجاست: آیا این افراد بهطور ذاتی خاص و نابغهاند؟ یا مهارتی را یاد گرفتهاند که دیگران به سراغ آن نرفتهاند؟
پاسخ روشن است: داشتن ایدههای ناب، نتیجه ترکیب بینش، تمرین، ذهنیت کارآفرینانه و سبک زندگی خاصی است، نه فقط ژن یا نبوغ ذاتی!
افرادی که ایدههای بکر و دست اول ارائه میدهند، خصوصیات خاصی دارند:
آنها ناظرهای دقیق دنیای اطرافاند؛
آنها ذهنیتی "حلکننده" دارند، نه منتقد؛
آنها با ایدهها بازی میکنند؛
آنها زیاد میخوانند، میپرسند و میبینند؛
آنها از شکست نمیترسند؛
آنها محیطهای مناسبی را برای ایدهپردازی میسازند.
در نهایت، افراد با خلاقیت کارآفرینانه از آسمان الهام نمیگیرند، بلکه ذهنی آماده برای تمرین ایدهپروری دارند که مدام "میبینند، تحلیل میکنند، سوال میپرسند، میسازند، از اشتباهات درس میگیرند و بازآفرینی میکنند."
5 منبع عالی برای شکار ایدههای میلیاردی
ایدههای بزرگ، برخلاف تصورات رایج، در خواب یا لحظهای جادویی ظاهر نمیشوند. بیشتر آنها از مشاهدۀ دقیق، نیازسنجی هوشمندانه و ترکیب چیزهای موجود با نگاهی متفاوت، زاده میشوند. منابع زیادی در شکار ایدههای میلیاردی نقشآفرینی میکنند:
مشکلات و دردهای روزمره: همه کسبوکارهای موفق از حل یک مشکل واقعی شروع شدهاند. به جای فرار از مشکلات باید با ذهنی خلاق به مسائل نگاه کنید؛
توجه به نیازهای پنهان یا پاسخ داده نشده بازار: در خلاقیت کارآفرینانه گاهی بازار پر از کالا و خدمات مختلف است، اما نیاز خاصی از گروههای مشتریان همچنان بیپاسخ مانده است. خلاقیت کارآفرینانه اینجا خود را نشان میدهد، جایی که کارآفرینان برتر به سراغ این نیازهای پنهان میروند؛
روندهای جهانی یا ترندز: اگر قصد دارید تا ایدههای میلیاردی بسازید که به آینده متصل باشند باید توجه ویژهای به روندها (ترندهای) جهانی داشته باشید. مباحثی مانند هوش مصنوعی، سالمندی جمعیت، دورکاری، پایداری محیط زیست، سلامت روان، اینترنت اشیا، ذخیرهسازی و محاسبات ابری و.. ابزارهایی هستند که آینده خلاقیت کارآفرینانه و اکوسیستم نوآوری را میسازند؛
تجربههای شخصی و زیسته: یکی از قابل اعتمادترین منابع ایدهپروری، خود افراد هستند. هر نیازی که خودتان احساس میکنید به احتمال زیاد، میلیونها نفر دیگر نیز به آن نیاز دارند. تنها لازم است تا فهرستی از تجربههای سخت و ناراحتکننده خود را بنویسید و کنار هر کدام این سوال را بپرسید که چطور میتوانم این تجربه را بهبود داده و مسئله را حل کنم؟؛
تقلید هوشمندانه راهکاری برای ایجاد خلاقیت کارآفرینانه: ایدههای جدید جذاب هستند، اما لازم نیست همیشه ایدههای جدیدی را از پایه خلق کنیم. گاهی کافی است، نگاهی به کسبوکارهای موفق جهانی بیندازیم و بررسی کنیم که آیا میشود مدل آن کسبوکار را بهبود داده و براساس شرایط خودمان و مشتریانمان ایدهایی را بومیسازی کنیم. البته در این مسیر نباید به دنبال تقلید کورکورانه باشیم؛ بلکه باید با نوآوری به بومیسازی و ایانیزه کردن هوشمندانه بپردازیم.
تکنیکهای طلایی برای تقویت خلاقیت کارآفرینانه
اگرچه بخشی از خلاقیت کارآفرینانه، ذاتی است؛ اما میتوان با انجام تکنیکهایی آن را تقویت کرد.
بله، خلاقیت در کارآفرینان با تمرین، تقویت میشود درست مانند ورزش دادن به یک عضله. در ادامه به معرفی تکنیکهای مهم در زمینه تقویت خلاقیت کارآفرینانه میپردازیم، پس همچنان با ما همراه باشید:
1- تقویت کارآفرینی با تکنیک اسکمپر (SCAMPER): خلاقیت کارآفرینانه با کمک 7 سوال جادویی
این تکنیک مخفف 7 رویکردی است که به افراد کمک میکند تا ایدههای جدیدی بسازند و هر چیزی را بازطراحی کنند:
S-Substitute جایگزین کن: چه چیزی را میتوانم جایگزین کنم؟ مثال: تحویل حضوری غذا را با تحویل رباتیک جایگزین کنیم؛
C-Combine ترکیب کن: چه چیزهایی را میتوانم با هم ترکیب کنم؟ مثال: آپ فروش بلیط سینما+ فروش پاپ کورن+ تخفیف تاکسی؛
A-Adapt سازگار کن: چه چیزی را میتوانم با بازار یا مخاطبانی خاص سازگار کنم؟ مثال: طراحی نسخه کودکانه از اپلیکیشن مدتیشن؛
M-Modify تغییر بده: چه طور میتوانم محصولی را بهتر یا جذابتر کنم؟ مثال: طراحی جعبه خلاقانهتر برای یک محصول تکراری؛
P-Put to another user کاربرد جدید بده: آیا میشود از این چیز در جای دیگر استفاده کرد؟ مثال: استفاده از حسگرهای باشگاههای ورزشی در صنعت سلامت خانگی؛
E-Eliminate حذف کن: چه چیزی غیر ضروری است؟ مثال: حذف نیاز به ثبتنام در فروشگاه اینترنتی برای افزایش سرعت استفاده؛
R-Rearrange/Reverse جابهجا یا معکوس کن: اگر ترکیب مراحل را برعکس کنیم چه میشود؟ مثال: دریافت هزینه بعد از رضایت مشتری.
2- تقویت خلاقیت کارآفرینانه با کمک تکنیک طوفان فکری
یک روش کلاسیک، اما فوقالعاده موثر:
یک سوال یا مشکل را بنویسید؛
7 تا 10 دقیقه هر ایدهای به ذهنت میرسد را یادداشت کنید (بدون سانسور و بدون قضاوت)؛
سپس ایدهها را دستهبندی و تحلیل کنید.
قانون مهم: در مرحله اول، هیچایدهای احمقانه یا خندهدار نیست و نباید مورد قضاوت بیمورد قرار گیرد.
3- تکنیک تفکر معکوس (Reverse Thinking)
بهجای اینکه دنبال راهحل باشید از خودتان بپرسید "چطور میتوانم این مشکل را بدتر کنم؟" بعد، برعکس آن کار را انجام دهید. بهعنوان مثال مشکلی تجربه بد کاربران از اپلیکیشن است. سوالات معکوس:
چطور میتوانم بدترین اپلیکیشن دنیا باشم؟ زمان لود طولانی، فرمهای ثبتنام گیج کننده، خدمات نامتناسب و...
حالا همۀ مواردی که شناسایی کردهاید را به صورت برعکس بهبود دهید.
4- تکنیک نقشه ذهنی (Mind Mapping)
برای تقویت خلاقیت کارآفرینانه و ساختار دادن به افکار:
در وسط صفحه، مشکل یا موضوع مدنظرتان را بنویسید؛
شاخههایی از آن را به بیرون بکشید و ایدهها، تداعیها، مثالها و سوالات را به هر شاخه اضافه کنید.
این روش باعث کشف ارتباطات پنهان بین مفاهیم میشود. ابزارهای مفید برای اجرای نقشه ذهنی Xmind، Mind Meister یا حتی کاغذ A3 است.
5- قانون 20 ایده/ The 20 idea Rule
روزانه از خودتان بخواهید برای یک مشکل مشخص، 20 ایده بنویسید. حتی اگر به نظرتان ایدهها تکراری یا مسخره باشند، باز هم بنویسید. بعد از 18 تا 20 روز جرقههای واقعی از خلاقیت کارآفرینانه زده میشود و به ایدههای جذاب و جدیدی میرسید.
6- تکنیک " چه میشد اگر..." یا همان "what if..."
سوالهایی از این جنس بپرسید:
چه میشد اگر همه چیز رایگان بود؟
چه میشد اگر مردم فقط 30 ثانیه وقت بیشتری برای تصمیمگیری داشتند؟
چه میشد اگر همه چیز با صدا کنترل میشد؟
و...
این تکنیک، مرزهای ذهنی را میشکند و با استفاده از خلاقیت کارآفرینانه، فرد را به ایدههای آیندهنگرانه میرساند.
7- الهام گرفتن از دنیای خارج از صنعت خودتان
به سراغ حوزههایی بروید که به کارتان ارتباطی ندارند. مثل هنر، طبیعت، ورزش یا علم. ببینید آنها چه مدلها یا راهحلهایی دارند و چطور میتوانند آنها را در کسبوکارشان پیادهسازی کنند.
مثال: الهام از "رفتار مورچهها" برای بهینهسازی ارسال سفارشات اینترنتی!
چگونه از مشکل دیگران یک فرصت پولساز بسازیم؟
در دنیای کارآفرینی، هر مشکلی یعنی فرصتی که هنوز کسی برای آن راهحل مناسبی پیدا نکرده است. به همین دلیل، ذهنهای ثروتساز به جای شکایت از مشکلات، دنبال راهحلهایی هستند که میتوانند آنها را به ارزش (و درآمد) تبدیل کنند. با کمک خلاقیت کارآفرینانه میتوان از مشکلات دیگران به یک ایدۀ نوآورانه پولساز رسید:
با دقت به درد مردم گوش دهید؛
با پرسیدن سوالات درست، مشکل را ریشهای حل کنید؛
بازارسنجی دقیق انجام دهید؛
راهحل ساده، مشخص و قابل اجرا ارائه دهید؛
با ساخت نسخه اولیه (MVP) شروع کنید؛
با حل یک مشکل خاص به مرور بازار خود را گسترش دهید.
مطالعه موردی: از ایده تا میلیاردی شدن (مثالهایی واقعی از کارآفرینان موفق)
ایدههای میلیاردی فقط در کتابها یا دره سیلیکون اتفاق نمیافتند. بسیاری از کارآفرینان موفق با دیدن یک مشکل ساده و ارائه راهحلی خلاقانه، توانستهاند کسبوکاری بسازند که زندگی خودشان و هزران نفر دیگر را متحول کند:
1- Airbnb: تبدیل خانه خالی به کسبوکاری جهانی
مشکل: در سال 2007 برایان چسکی و جو گبیا در سانفرانسیسکو زندگی میکردند و با مشکل پرداخت اجاره خانه روبهرو بودند، همزمان در شهر کنفرانسی برگزارز میشد و تمام هتلها پر شده بودند.
ایده: آنها تصمیم گرفتند چند تشک بادی در اتاق پذیرایی بگذارند و وبسایتی را طراحی کنند که افراد بتوانند برای چند شب، جای خواب اجاره کنند.
راهحل اولیه (MVP): یک سایت ساده برای رزرو و اقامت کوتاه مدت در خانهها.
نتیجه: Airbnb حالا در بیش از 220 کشور جهان فعال است، میلیونها میزبان و مهمان دارد و ارزشی بیش از 100 میلیارد دلار پیدا کرده است. آنها از مشکل کمبود محل اقامت، یک صنعت جدید خلق کردند. جاجیگا، اتاقک و شب نیز نمونههای ایرانیزه شده همین ایده هستند.
2- دیجی کالا: خلاقیت کارآفرینانه با ابزار بررسی تخصصی کالاها برای خرید آنلاین
مشکل: براردران محموی (سعید و حمید) در سال 1385 برای خرید یک دوربین دیجیتال با تجربه بدی روبهرو شدند. کالایی که تحویل گرفتند با اطلاعات فروشنده تفاوت داشت و از پشتیبانی هم خبری نبود.
ایده: ساخت یک فروشگاه اینترنتی با بررسی تخصصی، شفافیت اطلاعات و اعتمادسازی.
راهحل اولیه (MVP): طراحی سایتی برای نقد و بررسی دقیق، همراه با امکان فروش آنلاین چند کالای محدود (دوربین، موبایل، لپتاپ).
نتیجه: حالا دیجیکالا یکی از بزرگترین شرکتهای تجارت الکترونیک در خاورمیانه است، با بیش از 80 هزار فروشنده و میلیاردها تومان گردش مالی روزانه است.
3- زرینپال: درگاه پرداخت آنلاین برای کسبوکارهای کوچک
مشکل: زرین پال یک شرکت پرداختیار (درگاه واسط پرداخت الکترونیک) است که به کسبوکارهای کوچک درگاه پرداخت میدهد. در اوایل دهه 90، بسیاری از فریلنسرها و فروشگاههای کوچک آنلاین برای دریافت وجه از مشتریان مشکل داشتند و گرفتن درگاه بانکی سخت و زمانبر بود.
ایده: علیرضا هاشمی و مصطفی امیری، تصمیم گرفتند بستری ساده و امن برای ایجاد درگاه پرداخت اینترنتی برای همه ایجاد کنند.
راهحل اولیه (MVP): پلتفرمی که کسبوکارهای خُرد بدون نیاز به مجوزهای پیچیده، بتوانند درگاه پرداخت داشته باشند.
نتیجه: امروزه زرینپال یکی از ستونهای اقتصاد دیجیتال در ایران است که هزاران کسبوکار از خدماتش استفاده میکنند و رشد گستردهای در صنعت فینتک ایجاد کرده است.
وجه مشترک همۀ ایدههای استارتاپی
اشتباهات رایج در مسیر ایدهپردازی کارآفرینانه
خلاقیت کارآفرینانه، همیشه بهسادگی اتفاق نمیافتد، برخی از اشتباهات موجب میشوند تا ایدۀ جذابی شکل نگیرد یا ایده در همان مراحل اولیه دچار شکست شود. واقعیت این است که اکثر ایدههایی که شکست میخورند، نه به دلیل کمبود خلاقیت کارآفرینانه است، بلکه شکستهای کارآفرینی به دلیل خطاهای فکری و اجرایی در فرایند ایدهپردازی اتفاق میافتند. در ادامه به 7 اشتباه رایج در مسیر ایدهپردازی میپردازیم:
عاشق ایده شدن، بهطوری که به دنبال حل مشکل نیستیم: در این وضعیت محصولی میسازیم که نیاز مشتری را حل نمیکند و کسی آن را نمیخواهد؛
مشتری واقعی را نادیده میگیریم: ایده باید از ذهن طراح خارج شود و در محیط واقعی اعتبارسنجی شده و مورد ارزیابی قرار گیرد؛
دنبال ایدهای بدون رقیب میرویم: اگر ایدهای دارید که بدون رقیب است، احتمال عدم وجود بازار و مزیت رقابتی را در نظر بگیرید؛
به جای محصول بر روی مدل کسبوکار تمرکز کنید: ایده خوب بدون مدل درآمدی مثل ماشین بدون بنزین است. بنابراین باید مدل درآمدی، کانالهای جذب مشتری و هزینهها را از همان ابتدا مشخص کنید؛
از ابتدای کار دچار کمالگرایی کُشنده نشوید: برخی از کارآفرینان، ماهها یا حتی سالها زمان خود را صرف ساختن نسخۀ کامل محصولشان میکنند. این در حالی است که بازار تغییر میکند، سرمایه تمام میشود و رقبا جلو میزنند. استفاده از چرخه استارتاپ ناب (Lean Startup) که ساخت، بررسی و بهبود را شامل میشود، کمک زیادی به حل این مشکل میکند؛
تقلید کورکورانه از مدلهای خارجی نکنید: دیدن موفقیت استارتاپهایی مانند آمازون یا اوبر وسوسهبرانگیز و انگیزهبخش است. اما کپیبرداری مستقیم، بدون توجه به فرهنگ، نیاز و رفتار بازار محلی اشتباه بزرگی است؛
به تیم و روش اجرا تمرکز کنید: ایدۀ خوب فقط 10 درصد از مسیر موفقیت را شکل میدهد و 90 درصد باقیمانده مربوط به تیم، اجرا، انعطافپذیری و پشتکار میشود. بنابراین بر روی مهارتهای کار تیمی، جذب هم بنیانگذار و یادگیری مستمر سرمایهگذاری کنید.
در نهایت باید توجه کنیم که خلاقیت کارآفرینانه، نه فقط را ایده را میسازد، بلکه ایدهها را با واقعیات بازار، نیاز مشتری و منابع اجرایی تنظیم میکند.
چگونه ایدههای خود را تست کنیم و به مرحله اجرا برسانیم؟
خلاقیت کارآفرینانه در کنار مفاهیمی مانند اعتبارسنجی، بوم کسبوکار، طرح توجیهی و MVP شکل میگیرد. داشتن ایده خوب مهم است، اما کافی نیست. کارآفرین موفق کسی است که میتواند ایده خود را به سرعت و با کمترین هزینه، تست کند و آن را به مرحلۀ اجرا در آورد. از همینرو باید برای تبدیل ایده به محصول یا خدمتی پرطرفدار، اقدامات زیر را انجام داد:
ایده را به یک فرضیه قابل آزمون تبدیل کنید؛
یک نسخه ساده (MVP) از محصول بسازید؛
ایده را با مشتریان واقعی تست کنید؛
دادهها را تحلیل کنید؛
ایده را اصلاح کرده و آن را بهصورت مستمر بهبود دهید؛
ساختار کسبوکارتان را در حین ایدهپردازی طراحی کنید.
سخن پایانی
خلاقیت کارآفرینانه یک استعداد ذاتی و نادر نیست، بلکه مهارتی قابل یادگیری و تقویتشونده است. همۀ کارآفرینان موفق از جایی شروع کردهاند، نقطهای که فقط یک مشکل ساده، یک دغدغه واقعی یا یک سوال کنجکاوانه در ذهنشان جرقه زده است. هیچ ذهن جادویی آنها را از دیگران متمایز نکرده؛ بلکه "آمادگی برای دیدن فرصت در دل مشکل"، "تمرین مداوم در ایدهپردازی" و "شجاعت اجرا" بوده است.
"خلاقیت کارآفرینانه" مانند یک بذر است، اگر آن را با بینش درست، تمرین و جرات اجرا، آبیاری و بهبود دهید، میتواند به درختی تنومند تبدیل شود، حتی به یک کسبوکار میلیاردی!
از انتشارات کارآفرینان بیشتر بخوانید:
مطلبی دیگر از این انتشارات
مزیت رقابتی چیست؟
مطلبی دیگر از این انتشارات
کارآفرینی چیست؟ نگاهی به مسیر خلق ارزش
مطلبی دیگر از این انتشارات
ذهنیت کارآفرینانه؛ چگونه مانند یک کارآفرین موفق فکر کنیم؟