اشعه ماورای بنفش (UV) در صنعت شیلات

در نيمه ي دوم سده ي بيستم، جمعيت جهان از 2/5 ميليارد نفر در سال 1950 به 6 ميليارد نفر در سال 2000 رسيد ( بيش از دو برابر ) و تقاضا براي محصولات كشاورزي، ناشي از رشد جمعيت و افزايش درآمد به بيش از سه برابر افزايش يافت. افزايش مصرف آبزيان نيز به همراه افزايش جمعيت و تقاضا براي محصولات كشاورزي افزايش يافت. تا سال 1980 افزايش مصرف آبزيان در نتيجه ي افزايش صيد بوده است ولی در سالهای اخیر افزايش در مصرف با پرورش آبزياني مانند ماهي قزل آلا جبران شده است. سهم آبزيان در تامين غذاي بشر تا سال 2025 بايد به 164 ميليون تن برسد كه 64 ميليون تن آن مربوط به پرورش آبزيان و بقيه ناشي از صيد درياهاست. در حالي كه اكنون 15 ميليون تن آبزي توليد شده در جهان نتيجه ي تكثير و پرورش آبزيان است. در اين ميان ايران با داشتن 1000 كيلومتر مرز دريايي در شمال و 1600 كيلومتر مرز دريايي در جنوب، يكي از معدود كشورهايي است كه استعداد بالقوه ي آبزي پروري دريايي را داراست. در ميان فعاليت هاي گوناگون بخش شيلات در سال هاي اخير، صنعت پرورش ماهي قزل آلا در نقاط مساعد كشور رشد و توسعه يافته است. نمودار زیر رشد جهانی آبزی پروری در محدوده 1990 تا 2030 را نشان می دهد.

میزان پرورش وصید آبزیان ازسال 1990 تا 2030: آمارنامه فائو 2018؛ واحد: میلیون تن.

شیلات و پرورش آبزیان در سال های اخیر در ایران رشد چشمگیری داشته است، اما به موازات این توسعه با مشکلاتی نیز مواجه شده است. یکی از چالش های موجود در این زمینه بروز بیماری های عفونی به ویژه با منشا ویروسی و باکتریایی می باشد. بروز و شیوع بیماری های مذکور در برخی مناطق کشور به ویژه در صنعت قزل آلا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است بطوری که تاکنون بیماری هایی نظیر ویروس های نکروز عفونی بافت های خون ساز (IHN)، نکروز عفونی پانکراس (IPN)، سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی (VHS) و باکتری های استرپتوکوکوزیس، لاکتوکوکوزیس، یرسینیوزیس، سپتیسمی های ناشی از آئروموناس های متحرک در بسیاری از مزارع قزل آلای کشور شناسایی و تایید شده است. بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که در اغلب موارد انتقال این بیماری ها از طریق آب صورت می پذیرد. هر چند تولید آبزی پروری به عنوان غذا، صنعتی رو به گسترش است لیکن بیماری ها یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده و خسارت زا بر این صنعت هستند. بیماری های ماهیان شامل بیماری های غیرعفونی (محیطی، تغذیه ای و ژنتیکی) و بیماری های عفونی هستند که مورد اخیر به علت مسری بودن دارای جایگاه ویژه ای بوده و در صورتی که خسارت ماهیان تلف شده، هزینه درمان و کاهش میزان رشد ماهیانی که بعد از بیماری بهبود می یابند محاسبه شود منجر به افزایش قیمت تولید و سود کم آبزی پروری می گردد.

مقایسه میزان تولید ماهیان پرواری و بچه ماهی قزل آلای رنگین کمان در ایران در فاصله زمانی 1380-1396

حفظ امنیت زیستی در آبزی پروری مشکل است ولی غیر ممکن نیست. توجه به شناسایی دقیق وقایع پیش آمده در سیستم پرورش، توجه درست به تجزیه و تحلیل چگونگی بروز بیماری ها و راه های انتقال آنها و نیز جنبه هایی که احتمال توسعه بیماری را میسر می سازند بخشی از رهیافت های اپیدمیولوژی است که در سیستم های تولید و پرورش آبزیان قابل استفاده است. با توجه به این مسایل، کاربرد روش هایی از گندزدایی که بتواند به طور موثری بیماری های ذکر شده را کنترل نماید می تواند به همراه یک بینش سازمان یافته در درک فرآیند بیماری و برنامه ریزی موثر در کنترل بیماری، در نهایت منجر به کاهش تلفات شود. یکی از این روش های گندزدایی استفاده از اشعه فرابنفش (UV) است که در شکل زیر نیز مشاهده می شود.

کاربرد این روش طی چند سال گذشته متداول شده است و ضمن تاثیر مناسب بر ماهی ها نیز تاثیر نمی گذارد زیرا خارج از محل تولید و پرورش ماهی انجام می شود. بعبارت دیگر آب پیش از رسیدن به ماهی یا تخم آنها تحت تابش قرار می گیرد و در نهایت پس از سالم سازی برای پرورش و تکثیر استفاده می شود.

اینکه چه دزی از اشعه UV برای مزارع تکثیر و پرورش ماهی کافی است سئوالی است که پاسخ آن بستگی ب پارامترهای کیفی و کمی آب شیلات و همچنین نوع آلودگی ها و خطرات احتمالی دارد.

انواع دستگاه های UV در شیلات و جانمائی

در آبزی پروری باکتری های بیماری زا و موجودات تک سلولی به عنوان هدف هستند. کاربرد این روش چندین دهه است که با عنوان روش تصفیه بکار می رود و بر ماهی ها تاثیر نمی گذارد زیرا در محل ورودی آب و بدور از ماهی یا تخم آنها انجام می شود.

دستگاه ها و سیستم های کانال باز و بسته دارای لامپ UV برای گندزدایی و ضدعفونی در پرورش آبزیان

توصیه می شود که سیستم گندزدایی حفاظتی UV بعد از درام فیلتر نصب شود تا آب دارای کیفیت مناسب برای گندزدایی با UV گردد. اشعه و دستگاه های دارای لامپ UV در مزارع پرورش ماهی به سه شکل مورد استفاده قرار می گیرند:

1. برای جریان های ورودی (Inflow Waters)

2. برای سیستم های گردشی (Recirculation Systems)

3. برای پساب خروجی (Effluent Discharges)

اشکال مختلف استقرار سیستم گندزدایی UV در مزارع پرورش ماهی

سیستم های UV باعث کاهش قابل توجهی در تعداد پاتوژن ها در تأسیسات پروش تخم ماهی و تولید آبزیان گردیده اند و ثابت کرده اند که اقتصادی ترین تکنولوژی گندزدایی موثر برای غیر فعال کردن انواع مختلف باکتری ها، ویروس ها و انگل های مضر برای بسیاری از گونه های ماهی ها هستند. سیستم UV باید طوری طراحی شود که بتواند جریان پمپاژ شده را در کلیه شرایط کنترل کند و با حداکثر جریان مورد انتظار تطابق داشته باشد.

?مزاياي كاربرد اشعهUV در شیلات:

?رفع موثر آلودگي ميكروبي آب بدون باقی مانده شيميايي

?ضدعفوني فوري آب استخرها تنها در چند ثانیه

?ضدعفوني موثرميكروارگانيسم هاي مقاوم به كلر و ازن

?عدم ايجاد تركيبات جانبي مضر و بيماري زاي شيميايي در آب

?عدم تغییر طعم و بوی آب

?عدم تغيير كيفيت فيزيكي و شيميايي آب

?کارکرد 24 ساعته و دائمی

?عدم نیاز به تجهیزات ثانویه

?هزینه های عملیاتی پائین

منبع : تکثیر و پرورش ماهی