سورنایِ اسبق - حالا میگم بهتون.
آشنایی با انواع ژانرهای سینما | معرفی اصطلاحات سینمایی
دنیای سینما پُر است از جذابیت. جذابیتهایی که به لطف حس بینایی و شنوایی ما احساس میشوند و گاه این دو، حواس دیگر ما را هم درگیر میکنند. بخشی از دنیای سینما و جذابیتش، خارج از پرده نقرهای و تلوزیون و مانیتور شماست. روزانه بسیاری از فیلمدوستان، بعد از تماشای فیلم به گوگل مراجعه میکنند و امتیازهایش را میبینند، نقدهایش را میخوانند و یا اخبار و حواشی آن فیلم را از طریق سایت ها و مجلات اینترنتی دنبال میکنند. یکی از مشکلاتی که ممکن است برای این افراد پیش بیاید، عدم آشنایی دقیق با اصطلاحات سینماست. این مورد علاوه بر این که از لذت خواندن نقد میکاهد، باعث میشود افراد خیلی نتوانند با یکدیگر، بحث باکیفیتی داشته باشند. در این مجموعه، من شما را با اصطلاحات پرکاربرد سینما آشنا میکنم.
ژانرهای فیلم برای دستهبندی فیلمها بر اساس شباهتهای موضوعی و داستانی که فیلم بر آنها بنا شدهاست، به کار میروند. مفهوم ژانر، برگرفته از کلمهای فرانسوی به معنای «نوع»، «دسته» و برگرفته از واژهٔ لاتین genus است. باید گفت که ژانرهای سینمایی رابطهی به شدت تنگاتنگی دارند و نمیتوان هر فیلم را کاملاً در یک گروه قرار داد. اما میتوان به شناخت بهتری از خصوصیات هر ژانر دست یافت و بر اساس غلظت آن مولفهها، فیلمها را گروهبندی کرد.
درام - Drama
گستردهترین ژانر سینما درام است و وابستگی نزدیکی با احساس دارد. این احساس باید تبدیل به گره داستانی شود یا مشکلی که کاراکترهای فیلم را درگیر خودش میکند. از این رو، درام رابطه ی تنگاتنگی با ژانرهای دیگر دارد. بعضی از افراد، درام را با درام رمانتیک اشتباه میگیرند. هرچند که درگیرکنندهترین حس، عشق به نظر میرسد، در درام، احساسات محدود به عشق نمیشوند. به طور مثال در فیلم Fight Club اثر دیوید فینچر، حس اصلی، توهم و سپس خشم است. توهمی که پایه و اساس اصلی داستان میشود و با خشم روایت میشود. این فیلم یک درام روانشناختی است. بد نیست حال که کمی با درام آشنا شدیم به بعضی زیرژانرهای درام نیز نگاهی بیندازیم :
درام تراژیک (تراژدی کشمکش میان خدا ویا شاهان و شاهزادگان است. تم غالب در اینگونهٔ نمایشی تقدیر و ناتوانی انسان در مقابل ارادهٔ خدایان بوده و پایان تراژدی کلاسیک به مرگ قهرمان یا پایان ناخوشایند دیگری ختم میشود. مانند نمایشنامه هملت)
درام جنایی
درام جنگی
درام روانشناختی
درام اجتماعی
ملودرام
کمدی دراماتیک
درام پزشکی
درام مذهبی
درام اکشن
درام حقوقی
درام رمانتیک (عاشقانه)
درام تاریخی
درام سانتیمانتال (احساساتی به شکلی اغراق آمیز)
ملودرام - Melodrama : شاید بتوان ملودرام را گونهای اغراق شده از درام دانست. پیرنگ (ساختار، چارچوب و نظم و ترتیب منطقی حوادث در یک اثر ادبی یا هنری مانند داستان، نمایشنامه و شعر) ملودرام، احساسی و متقدم بر شخصیتپردازی آن است. در ملودرام، کاراکترها اغلب یا خیر و یا شر هستند و شخصیت خاکستری به ندرت یافت میشود. دیالوگ ها نیز مثل کاراکترها کلیشهای و ساده هستند. ملودرام اما دیگر به آن صورت در سینما یافت نمیشود و اگر بخواهیم به آخرین فیلم های این ژانر اشاره کنیم، باید از Closer اثر مایک نیکلاس و Sweeney Todd: The Demon Barber of Fleet Street اثر تیم برتون یاد کنیم.
رمانتیک (عاشقانه) - Romance
شاید بتوان گفت رمانتیک در قرن گذشته، و قبل از ورود ابرقهرمان های مارول و فانتزیهای خیره کننده با پرده سبز، از پرطرفدارترین ژانرهای سینما بود. به طوری که فیلم بر باد رفته اثر ویکتور فلِمینگ، با احتساب نرخ تورم، هنوز هم پرفروشترین فیلم تاریخ است. اما رمانتیک دقیقاً چیست؟ فیلم رمانتیک یا فیلم عاشقانه فیلمی است که در آن مرکزیت فیلم بر روی جنبه عاشقانهی آن است. این جا واژهی «مرکزیت» است که بین رمانتیک و فیلمهای دیگر که در آن جنبه های عاشقانه وجود دارد تفاوت قائل میشود. در این ژانر، کیفیت، دستِ شخصیت پردازی درست و روابط بین آنهاست. رمانتیکها اغلب با پایانی خوش به پایان میرسند. از فیلمهای معروف دیگر این ژانر میتوان به تایتانیک از جیمزکامرون، کازابلانکا از مایکل کورتیز و درخشش ابدی یک ذهن پاک از میشل گوندری اشاره کرد.
موزیکال - Musical
در فیلم موزیکال شخصیتها در طول فیلم از خواندن ترانه استفاده میکنند. در این فیلمها از ترانهها و آوازها برای پیشبرد داستان فیلم و معرفی شخصیتها استفاده میشود. در بیشتر موارد همراه با خواندن ترانه از عناصر طنز، موسیقی و رقص نیز استفاده میشود. با اینکه احساس میشود ژانر موزیکال مخصوص گروه سنی کودکان است، سینمای بالیوود به خوبی از این ژانر در رمانتیک های خود استفاده میکند. هالیوود نیز از این موضوع بیبهره نیست و فیلم La La Land اثر دیمن شزل، از موفق ترین فیلم های چند سال اخیر، اثری رمانتیک و موزیکال بود.
معمایی - Mystery
در این فیلمها معمولاً مجموعهای از تلاشهای کارآگاهی شخصیتها به نمایش درمیآید که برای روشن شدن و حل معمای یک ماجرای مرموز در حال تحقیق و به دنبال سرنخ هستند. ژانر معمایی قابلیت ترکیب شدن با فانتزی و علمی - تخیلی را دارد. از معمایی های سینما میتوان به Knives out و Brick اثر رایان جانسون اشاره کرد.
جنایی - Crime
فیلم جنایی، فیلمی که در آن جستجوی شخصیت اصلی فیلم، که معمولاً کارآگاه یا مأمور پلیس یا روزنامهنگار یا وکیل است، به افشای اسرار یک جنایت منتهی میشود. این فیلمها به تاریخچههای واقعی جنایتها، یا اقتباس از داستانهای جنایی تبهکاران و جنایتکاران مافیا و… میپردازند. جنایی زیرژانرهایی دارد که به آن می پردازیم :
- جنایی دلهرهآور : این فیلم ها با ژانر اکشن درآمیخته هستند و درجه خشونت بالایی دارند. اکثر فیلمهای دیوید فینچر مانند هفت (SE7EN) و Zodiac در این زیرژانر قرار دارند.
- جنایی ترسناک : درجه ترس در این نوع جناییها بیشتر از جناییهای دلهره آور است و درجه خشونت بسیار بالاست. آنقدر که میتوان گفت با ژانر ترسناک درآمیخته هستند. مانند فیلم silence of the lambs اثر جاناتان دمی
- نوآر
- mob - mafia: در داستان های فیلمهای این زیرژانر یک دستگاه گسترده مافیایی پوشش داده میشود. معروف ترین اثر این نوع، Godfather از فرانسیس فورد کاپولا است.
- جنایی حقیقی : فیلم هایی که بر اساس داستان واقعی ساخته شدند. مانند Goodfellas اسکورسیزی و zodiac فینچر
- دزدی : فیلمهایی که بر اساس حوادث قبل و بعد از سرقتهای جنایی هستند. مانند Dog Day Afternoon از سیدنی لومت و Ocean's Eleven از استیون سادربرگ
- کارآگاهی: این فیلمها که شخصیت نقش اول آنها معمولاً کارآگاهان و پلیسهایی مشغول حل معما هستند و اغلب اوقات تماشاگر با آنها همراه می شوند. مثل فیلم Chinatown ساختهٔ رومن پولانسکی.
نوآر - Noir : اصطلاح نوآر بار اول توسط نینو فرانک در سال ۱۹۴۶ به کار رفت. ژانر بودن نوآر موضوع مبهمی است و اصولاً به راحتی تعریف و طبقه بندی نمیشود و آن را میتوان ژانر فیلم های جنایی و سبک پردازی شده دانست. اما امروزه اکثریت بر این باور هستند که نوآر ژانر نیست؛ بلکه لحن و سبک است. فیلم نوآر با عناصر ظاهری چون کاراگاه خصوصی بدبین، زن اغواگر، فساد سازمانیافته، نورپردازی اکسپرسیونیستی و خیابانهای تاریک شناخته میشود.در آن قهرمان موفق نیست و سرخورده است. نوآرها اغلب ویژگی های زیر را دارند:
- بسیاری از صحنهها در شب میگذرند و نورپردازی پُر کنتراست بر صحنهها حاکم است.
- مانند اکسپرسیونیسم آلمان، ما با قاببندیهای مورب و خطوط شکسته روبرو هستیم که حس عدم ثَبات و عدم تعادل را القا میکند.
- خیابانهای خلوت نوآر عموماً خیس و باران خورده هستند.
- نوآر اندوهناک است و جبری. تقدیری از پیش محتوم انگار بر پیشانی شخصیتها حک شده و گریزی از آن وجود ندارد.
از فیلم های این ژانر میتوان به Sin City اثر کوین تارانتینو، Gilda اثر چارلز ویدور و Laura اثر اوتو پریمنگر اشاره کرد.
وسترن - Western
نهاد فیلم آمریکا وسترن را فیلمی تعریف میکند که در آمریکای غربی ایجاد شدهاست و دربردارندهٔ روح، تنازع و مرگ مرزهای جدید است. به نظر میرسد اصلاح وسترن که برای توصیف ژانر فیلم روایی به کار میرود، از مقالهای در مجلهٔ جهان تصویر متحرک به تاریخ ژوئیه ۱۹۱۲ نشأت گرفته باشد. اغلب ویژگیهای فیلمهای وسترن بخشی از افسانههای غربی عامه در قرن ۱۹ بودند و پیش از آنکه فیلم فرمی از هنر محبوب شود، جایگاهش تثبیت شده بود. فیلمهای وسترن معمولاً پروتوگونیستهایی نظیر گاوچرانها، تفنگداران و کسانی که برای جایزه جنایتکاران را دستگیر میکنند را به تصویر میکشد؛ و اینها اغلب بیخانمانهایی سرگردان هستند که کلاه لبه دار، چرخهای دندانه دار، زینهایی از پوست آهو و گوزن میپوشند و از هفت تیر و اسلحه به عنوان ابزارهای روزانهای برای بقا استفاده میکنند و میان شهرهایی گرد و غباردار، مرتعها و گلهها به روی مرکبهایی معتمد بر سوار میروند.
داستانهای این ژانر بیشتر در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی و در آمریکای قدیم و پس از نبرد آلامو در سال ۱۸۳۶ و به ویژه پس از پایان جنگ داخلی آمریکا در سال ۱۸۶۵ و کشتار زانوی زخمی در سال ۱۸۹۰ اتفاق میافتد بعضی اعتقاد دارند که وسترن اصیلترین گونه و مادر تمام ژانرها است. با وسترن است که سینما آغاز میشود و مفهوم «حرکت» به مثابه جوهر سینما را مبنای روایت و سازمان خود قرار میدهد. هیچ فرم هنری دیگری همچون وسترن نتوانست با معدودترین و کم شمارترین کلیشهها دههها کار کند و هربار نامکررتر و بکرتر جلوه کند.
وسترن، محبوبترین ژانر سینمای هالیوود از اوایل قرن بیستم تا دهه ۶۰ میلادی بود. پس از تجدید موفقیتهای تجاری وسترن در اواخر دهه ۱۹۳۰ محبوبیت وسترن افزایش یافت و قلهٔ این محبوبیت در دهه ۱۹۵۰ بود که شمار فیلمهای وسترن تولیدی از جمع تمامی ژانرهای دیگر بیشتر بود.
ژانر وسترن، گاهی غلبهٔ بیابان و تبعیت طبیعت را به نام تمدن یا مصادرهٔ حقوق ارضی ساکنین مرزی و بومی آمریکایی به تصویر میکشد. وسترن جامعهای را به تصویر میکشد که حول قوانین و کدهای افتخاری و شخصی، و عدالتی مستقیم یا خصوصی نظیر عداوت سازمان یافتهاست تا اینکه حول قوانینی منطقی و انتزاعی که در آن طبقهٔ اجتماعی عمدتاً از طریق نهادهایی نسبتاً غیرشخصی حفظ میشود. ادراک عامی که از وسترن وجود دارد داستانی است متمرکز بر زندگی خانه به دوشی سرگردان که معمولاً یک گاوچران یا جنگنده با اسلحه است. یک نمایش قدرت یا دوئل به وقت غروب که در آن دو یا چند جنگنده با اسلحه وجود دارد، صحنهای کلیشهای در ادراک عامی از وسترن است.
وسترن اغلب بر زمختی و تندی بیابان تأکید میکند و اغلب صحنه را در چشماندازی لم یزرع و ویران میچیند. چیدمانهای خاص شامل پادگانها، مرتعها و مزرعههای خالی؛ روستاهای بومی آمریکایی؛ یا شهرهای مرزی کوچک با مشروب فروشیها، مغازهها، اصطبلها و زندانهای کوچک است. جدای از بیابان این معمولاً مشروب فروشیها هستند که تأکیدی بر وجود غرب وحشی دارند: مکانی است برای موسیقی گوش دادن (پیانویی که تمیز نواخته نمیشود)، زنها (معمولاً فاحشهها)، قماربازی (پوکر با دست باز یا کشیدنی)، نوشیدن (آبجو یا ویسکی)، دعوا و داد و بیداد کردن،آدم کشی،قتل و تیراندازی. در برخی وسترنها که تمدنی وجود دارد، شهر کلیسا و مدرسه دارد؛ و در برخی دیگر که قوانین مرزی دارند چنانکه سرجیو لئون گفتهاست " جایی است که زندگی ارزشی ندارد. "
فیلم های Dodge City ، Jesse James ، the Good the Bad and the Ugly و شاید مهمتر از همه کار برجستهٔ جان فورد به نام Stagecoach که یکی از بزرگترین فیلمهای پربینندهٔ سال شد، از نمونه های وسترن هستند.
ماجراجویی - Adventure
فیلمهای این ژانر دارای داستانهای هیجانانگیز در موقعیتهای جدید و مناطق عجیب است. اینگونه فیلمها از لحاظ ساختاری بسیار شبیه به فیلمهای اکشن میباشند با این تفاوت که به جای خشونت و مبارزه، ماجراجویی از طریق سفر، اکتشافات، ایجاد امپراتوری و مبارزههای شخصیتهای تاریخی و قهرمانان است. سری ایندیانا جونز به کارگردانی استیون اسپیلبرگ، از نمونههای بارز این ژانر میباشد.
اکشن - Action
در اکشن، یک یا چند قهرمان اصلی با مجموعهای از درگیریهای فیزیکی، رزمی و جنگی روبرو میشوند. قهرمان اصلی فیلم برای پیروزی باید بر دشمنان خود غلبه کند. در این فیلمها، سکانس های اکشن ، مانند درگیری، بدلکاری، تعقیب و گریز ماشین یا انفجار، بر عناصری مانند شخصیت پردازی یا طرح های پیچیده اولویت دارد. برخلاف اکثر فیلم های جنگی این اتفاقات به طور معمول نتیجهی تلاش های فردی از طرف قهرمان است. این ژانر با ژانرهای هیجان انگیز و ماجراجویی ارتباط تنگاتنگی دارد. دوران رشد فیلمهای اکشن بیشتر در دهه ۱۹۷۰ بود. در طول تاریخ این ژانر، از بروس لی به عنوان نخستین بازیگری که باعث حرکت و محبوبیت آن شد، یاد میکنند. مجموعههای Terminator، Fast and Furious، John wick و James Bond از نمونههای فیلمهای اکشن هستند.
کمدی - Comedy
فیلمهای کمدی فیلمهایی هستند که باعث خنده مخاطب می شود و برای خنده مخاطبان طراحی شده است. کمدی ها درام های سبکی هستند که برای سرگرمی و ایجاد لذت طراحی شده اند.در کمدی، از طنز و شوخی استفاده میشود. فیلمهای این ژانر قدیمیترین گونهی فیلمها شناخته میشود. کمدی تکیه بر بازیگران و ستارگان فیلم دارد؛ به همین دلیل بسیاری از هنرمندان استندآپ کمدی وارد صنعت فیلمسازی میشوند. ژانر کمدی در مورد موقعیت، زبان، اکشن و شخصیت ها به طنز مبالغه می کند. کمدی ها کمبودها، اشتباهات و سرخوردگی های زندگی را مشاهده می کنند و باعث شادی و فرار لحظهای از زندگی روزمره می شوند. فیلمهای کمدی به استثنای کمدی سیاه معمولاً پایان خوشی دارند. از The Apartment بیلی وایلدر میتوان به عنوان نمونهای از این ژانر یاد کرد.
کمدی سیاه (Black comedy یا Dark comedy) : این زیرژانر به موضوعاتی که معمولاً جزء دستهٔ پرهیزهها (مثل مرگ، تجاوز، خشونت) هستند طبقهبندی میشود. نویسندگان و کمدینها اغلب با ایجاد ناراحتی و فکر جدی و سرگرمی برای مخاطبان خود، از آن بهعنوان ابزاری برای کاوش در مسائل مبتذل استفاده می کنند. بنابراین، بهعنوان مثال در داستان، اصطلاح کمدی سیاه میتواند به ژانری اشاره کند که در آن شوخطبعی یک جزء اصلی باشد. منتقدان کمدی سیاه را به نویسندگان اوایل یونان باستان مانند ارسطو مرتبط دانستهاند.
فانتزی - Fantasy
فیلمهای ژانر فانتزی دارای زمینهای تخیلی میباشند و در آنها از جادو، وقایع فراطبیعی، موجودات افسانهای و دنیاهای خیالی استفاده شدهاست. این ژانر، به دلیل وجود ویژگی های غیرواقعی و فراطبیعی، شباهتهایی به ژانرهای علمی ـ تخیلی و وحشت دارد. اما باید توجه داشت که در فانتزی، برخلاف ژانر علمی-تخیلی، نیاز به بیان دلیل برای ایجاد فضای خیالی وجود ندارد. سه گانه ارباب حلقه ها اثر پیتر جکسون از بهترین فیلم های تاریخ این ژانر است.
هیجان انگیز - Thriller
در ژانر سینمایی تریلر، از تعلیق، کشش و هیجان به عنوان عناصر اصلی استفاده شدهاست. این ژانر در زیررده ژانرهای رازآلود و جنایی محسوب میشود و شباهت نزدیکی نیز با ژانر ترسناک دارد. فیلم های تریلر با هیجان شدید، تعلیق، سطح بالای انتظار، عدم قطعیت، اضطراب و تنش اعصاب خردکن شناخته می شوند. اگر بخواهیم ژانر را به طور دقیق تعریف کنیم، یک تریلر واقعی فیلمی است که بدون اجبار یک هدف واحد را دنبال می کند : فراهم آوردن هیجان و نگه داشتن تماشاگران در "لبه صندلی" خود . این هیجان معمولاً زمانی به وجود می آید که شخصیت(های) اصلی در یک موقعیت تهدید آمیز قرار میگیرد یا در فرار یا ماموریتهای خطرناکی است که نجات از آنها غیرممکن به نظر میرسد. به عبارتی دیگر، معمولاً به این دلیل که شخصیت اصلی مشکوک یا ناآگاهانه درگیر یک موقعیت خطرناک یا بالقوه کشنده است، زندگیاش به خودیِ خود تهدید می شود. فیلمهای هیجانانگیز شامل شخصیتهایی است که با یکدیگر یا با نیروهای خارجی در تضاد هستند - این تضاد گاهی انتزاعی یا مبهم است. اثر اقتباسی و متفاوت مارتین اسکورسیزی، به نام "جزیرهی شاتر" نمونهای از ژانر تریلر است.
ترسناک - Horror
فیلم ترسناک یکی از ژانرهای فیلم است که در ابتدا خیلی تحت تأثیر فیلمهای اکسپرسیونیسم قرار داشت. در این ژانر از عناصر ترس، نفرت و وحشت استفاده شدهاست. در اینگونه فیلمها از صحنههای خوفناک، ترسناک و فراطبیعی استفاده شده و معمولاً با ژانرهای فانتزی و علمی-تخیلی تداخل دارند. فیلمهای ژانر ترسناک شباهت نزدیکی نیز با فیلم های هیجانانگیز دارد. در فیلم ترسناک با استفاده از وحشت از ناشناختهها و کابوسها، ترس به بیننده القا میشود. استفاده از نورهای پر کنتراست، فضاهای مرموز و مهآلود و همچنین نورپردازی با مایههای تیره از ویژگیهای دیگر این گونهاست. اولین فیلمهای این ژانر از سال ۱۸۹۰ تولید شدند. در اولین فیلمهای ترسناک، معمولاً موجودی فراطبیعی و ناشناخته یا حیوانی خطرناک شخصیت منفی (شرور) داستان بود. شروع ساخت فیلمهایی که ترس مستقیم انسان از انسان را نشان میدهند، به دهه ۶۰ میلادی و فیلم روانی ساخته آلفرد هیچکاک، که از نظر خیلیها بزرگترین کارگردان این سبک است، برمیگردد. بعدها، فیلم درخشش هم توسط استنلی کوبریک ساخته شد؛ که آن نیز از بزرگترین فیلمهای ترسناک به حساب میآید.
فیلمهای ترسناک، زیرشاخههای گوناگونی دارند؛ که فیلم اسلشر و فیلم روانشناختی از محبوبترین آنها هستند.
در فیلمهای ترسناک روانشناختی، به ندرت از خشونت یا خون استفاده میشود؛ مانند فیلمهای روانی و حلقه
فیلمهای اسلشر، از خشونت بسیار زیاد و معمولاً از دست دادن اعضای بدن، تکهتکه شدن و… استفاده میکنند. از معروفترین فیلمهای ژانر اسلشر، میتوان به بدبو، مقصد نهایی، هالووین، و سری فیلمهای اره و پیچ اشتباه اشاره کرد.
علمی تخیلی - Scince-Fiction
در فیلمهای ژانر علمی-تخیلی، از ترکیب توصیفاتی همچون داستانهای علمی-تخیلی، ادبیات گمانهزن و دانش استفاده شدهاست. بهطور کلی این فیلمها در مورد پدیدههایی ساخته می شوند که از دید علم لزوماً پذیرفته نشدهاست. پدیدههایی همچون موجودات فرازمینی، دنیاهای بیگانه، حس ششم و سفر در زمان و همچنین اغلب همراه با عناصر مربوط به آینده همچون فضاپیما و روباتها یا فناوریهای دیگر در این فیلمها استفاده میشود. به طور کلی، میتوان گفت که فیلم های این ژانر، تخیلهایی مرتبط با علم هستند. از فیلم های این ژانر میتوان به آثار کریستوفر نولان، مانند Inception و Interstellar اشاره کرد.
با ژانرهای اصلی سینما آشنا شدیم. در قسمتهای بعد، با اصطلاحات پرکاربرد دیگری آشنا میشویم. امیدوارم از خواندن متن لذت برده باشید. این متن برای مجلهی مرکب و زیرنظر گروه هنری مجله نوشته شده است.
دو پستِ قبلیِ «مجله مُرکّب» در حوزه سینما:
اگر هنوز با مجله مرکب آشنا نیستید، سری به پست زیر بزنید :
مطلبی دیگر از این انتشارات
تحلیل و بررسی فیلم درخشش ابدی یک ذهن پاک | مرگ بر خاطرات!
مطلبی دیگر از این انتشارات
دوستی تو با فیزیک | زیپلاین
مطلبی دیگر از این انتشارات
نیمنگاهی به حال و روزِ «رپ فارس»