کوف و بَغ

تا پیش از یورش عرب ها، مرزهای ایرانشهر تا درون خاک کشور عراق امروزی بوده است. ایوان خسرو از دوران ساسانی و شهر هترا از دوران پارتی که به دست داعشی های بی خِرَد ویران شد، نمونه هایی از یادگار گذشته ایرانشهر هستند.

دو شهر سر شناس عراق، کوفه و بغداد نام دارند که شاید برخی گمان کنند که این نام ها عربی هستند ولی در این نوشته به شما نشان خواهیم داد که این چنین نیست و این نام ها فارسی و ریشه ای در زبان کهن فارسی دارند.

واژه کوه در فارسی امروزه در زبان اوستایی کَئوفَ (kaōfa) و در پهلوی کهن آن را کوپ (kōp) می گفتیند. امروزه نیز واژه کُپ را در برخی واژگان مانند کُپه و لاله کپی می بینیم. در نیشابور، لاله کپی به چَم لاله کوهی است که آن را شقایق نیز می گوییم.

همین واژه در پارسی میانه (پارسیگ) کوف (kōf) خوانده می شود که امروزه آن را درون واژه کوفه می بینیم. در نسک های "تاریخ بلعمی و طبری" آمده است: هنگامی که سربازان عرب در تیسفون به دلیل هوای نمناک آن بیمار شدند و گزارش به خلیفه دوم (عمر خطاب) رسید، دستور داد که معماران ایرانی در جایی که هوایی نزدیک به هوای بادیه داشته باشد شهری بسازند و روستایی به نام کوفه در خاک ایران را برای آن کار برگزیدند که کنار کوهی بود و همان نام را داشت.

همچنین شهران جلیلیان در برگردان شهرستان های ایرانشهر می گوید: پس از قادسیه، شهر کوفه به دست عرب ها ساخته شد. در باورهای ایرانی این شهر بدست هوشنگ ساخته شده است که شاید این سخن برگرفته از نسک شهرستان های ایرانشهر باشد.

واژه بَغ که پارسی میانه آن را baγ می گویند به چَم خدا است که امروزه آن را در نام شهر بغداد، پایتخت عراق می بنیم. بَغ در کوردی (دیگر زبان ایرانی) بِغ گفته می شود.بغداد (baγdāt) به چَم خدا داد است. این واژه در لهستانی Bóg و در روسی Bog به چَم خدا است.