راهبرد خواندن انتقادی

خواندن برای درک معنا یک راهبرد فعال در کلاس های درس

«... یک داستان به تعداد خوانندگانش، نسخه‌های مختلفی دارد. هر کسی آنچه را که می‌خواهد یا می‌تواند از آن برداشت می‌کند و بنابراین آن را به دلخواه خود تغییر می‌دهد. برخی بخش‌هایی را انتخاب می‌کنند و بقیه را رد می‌کنند، برخی داستان را از میان شبکه تعصبات خود عبور می‌دهند، برخی آن را با لذت خود رنگ‌آمیزی می‌کنند.»
- جان اشتاین‌بک، زمستان نارضایتی ما (۱۹۶۱)

اکثر دانش آموزان در خواندن انتقادی متون مشکل دارند و آن را عملی سخت و دشوار می‌بینند پرسش این است که معلمان چطور می‌توانند به دانش آموزان کمک کنند تا بتوانند رویکردی راهبردی به خواندن داشته باشند. تا بتوانند مهارت نتیجه گیری خود را بدون کاهش محتوای مطلب تقویت کنند؟ در این روش جملات ساده‌ای در اختیار دانش آموزان قرار داده می‌شود که به آنها در پیش مرور و پیش بینی پیش از خواندن کمک کرده و باعث می‌شود فعالانه شواهد مرتبط را در حین خواندن بیابند و درباره مطلب خوانده شده تأمل و آن را جمع بندی کنند. مثلاً ۵ جمله را در ارتباط با یک درس که می خواهیم به دانش آموزانی که ان درس را دارند تهیه می کنیم و در یک جدول در ستون وسط قرار می دهیم. در حین مطالعه ان درس از دانش اموزان می خواهیم که آن جملات را تایید یا رد کند و در آن جدول جلوی آن جملات بنویسند شواهد در مخالفت هست یا در موافقت.

سپس دانش آموزان در گروه‌های خود در مورد آن شواهد و جملات بحث و گفتگو کنند ایده ها را مقایسه و اشتراک بگذارند و دانش آموزان با همفکری یکدیگر صحت هر جمله را بررسی کنند در همین حال معلم در کلاس چرخ می‌زند و به بحث‌های گروهی گوش می‌دهد و در صورت اختلاف نظر بر استفاده از شواهد و مدارک در گروه نظارت و آن را هدایت می‌کند سپس همه کلاس بعد از بحث گروهی در یک جا جمع می‌شوند تا نظرات خود درباره محتوا و واکنش به فرایند را به اشتراک بگذارند بعد از آن معلم تکلیفی را در خصوص آن متن هم به دانش‌آموزان می‌دهد تا آن متن را به درستی درک کنند در این راهبرد که رویکرد راهبردی به خواندن نام دارد با فعالیت ذهنی سه مرحله‌ای همراه است فعالیت پیش از خواندن، فعالیت حین خواندن و فعالیت پس از خواندن

پیشخوانی که با یک سری از جملات درباره متن روبرو می‌شود.

خوانش فعال که دانش آموز کاملا هدفمند می خوانند و پس خوانی که در این مرحله دانش آموزان در مورد پیش‌بینی‌های اولیه خود تامل می‌کنند. دانش آموزان تعیین می‌کنند که چطور شواهد خاصی در متن پیش بینی آنها را تایید و یا سبب بازبینی محتوای اولیه خوانش آنها شده است این راهبرد کمک می‌کندکه دانش اموزان به مشکلات رایج خواندن فائق آیند جملاتی که در راهبرد خواندن برای معنی مطرح می‌شوند ابزارهای فوق العاده انعطاف پذیری برای تقویت مهارت خواندن دانش‌آموزان هستند.

با کمی تمرین می‌توانید جملات مختلفی را در مورد جنبه‌های گوناگون خواندن انتقادی مطرح کنید و به دانش آموزان در غلبه بر چالش‌های رایج در خواندن کمک کنید در ارتباط با درک لغت، نوشتن ایده اصلی، استنتاج کردن، نتیجه‌گیری، موردی، ایجاد تصاویر ذهنی ایجاد ارتباط بین متن و دیگر زمینه‌های محتوایی بررسی استعاره‌ها و نمادها ارزیابی سبک و تکنیک اظهار همدردی ایجاد رویکرد شخصی به درک معنا در خواندن دانش آموزان کمک کرد.


مطالعه انتقادی به این معنی است که خواننده فرآیندها، مدل‌ها، سوالات و نظریه‌های خاصی را به کار می‌برد که منجر به افزایش وضوح و درک مطلب می‌شود. در یک مطالعه انتقادی، هم از نظر تلاش و هم از نظر درک، تلاش بیشتری نسبت به یک "نگاه اجمالی" صرف به متن صورت می‌گیرد. تفاوت چیست؟ اگر خواننده‌ای متن را "نگاه اجمالی" کند، ویژگی‌ها و اطلاعات سطحی تا حد زیادی در دسترس خواننده قرار می‌گیرند. یک مطالعه انتقادی به "ساختار عمیق" (اگر چنین چیزی جدا از متن سطحی وجود داشته باشد!) می‌رسد، یعنی انسجام منطقی، لحن، سازماندهی و تعدادی دیگر از اصطلاحات بسیار مهم و گویا. برای خواننده انتقادی بودن چه چیزی لازم است؟ پاسخ‌های متنوعی برای این سوال وجود دارد. در اینجا چند مرحله پیشنهادی ارائه شده است: 1. آماده شوید تا بخشی از مخاطب نویسنده شوید. گذشته از همه اینها، نویسندگان متون را برای مخاطبان خاص طراحی می‌کنند و عضویت در گروه مخاطبان هدف، رسیدن به هدف نویسنده را آسان‌تر می‌کند. درباره نویسنده، تاریخچه نویسنده و متن، مخاطبان مورد انتظار نویسنده اطلاعات کسب کنید؛ مقدمه‌ها و یادداشت‌ها را بخوانید. ۲. با ذهنی باز برای خواندن آماده شوید. خوانندگان انتقادی به دنبال دانش هستند؛ آنها اثری را برای مطابقت با شخصیت خود "بازنویسی" نمی‌کنند. وظیفه شما به عنوان یک خواننده انتقادی روشن‌بین این است که آنچه را که در صفحه است بخوانید، به نویسنده فرصت مناسبی برای پرورش ایده‌ها بدهید و به خودتان اجازه دهید تا با تفکر و بی‌طرفی در مورد متن تأمل کنید. ۳. عنوان را در نظر بگیرید. این ممکن است بدیهی به نظر برسد، اما عنوان ممکن است سرنخ‌هایی از نگرش، اهداف، دیدگاه شخصی یا رویکرد نویسنده ارائه دهد. ۴. آهسته بخوانید. باز هم، این بدیهی به نظر می‌رسد، اما عاملی در "مطالعه دقیق" است. با کاهش سرعت، ارتباطات بیشتری در متن برقرار خواهید کرد. ۵. از فرهنگ لغت و سایر منابع مرجع مناسب استفاده کنید. اگر کلمه‌ای در متن وجود دارد که واضح نیست یا تعریف آن در متن دشوار است، آن را جستجو کنید. هر کلمه مهم است و اگر بخشی از متن پر از اصطلاحات فنی است، دانستن نحوه استفاده نویسنده از آنها دو چندان اهمیت دارد. ۶. یادداشت‌برداری کنید. یادداشت‌های حاشیه‌ای بنویسید، زیر آنها خط بکشید و هایلایت کنید، ایده‌ها را در یک دفترچه یادداشت کنید، هر کاری که به سلیقه شخصی شما مناسب است انجام دهید. ایده‌های اصلی، تز و نکات اصلی نویسنده را برای پشتیبانی از نظریه یادداشت کنید. نوشتن هنگام خواندن از بسیاری جهات به حافظه شما کمک می‌کند، به خصوص با ایجاد پیوندی که در متن نامشخص است با نوشته خودتان. ۷. یک دفتر خاطرات مطالعه داشته باشید علاوه بر یادداشت‌برداری، اغلب مفید است که به طور منظم پاسخ‌ها و افکار خود را در مکانی دائمی‌تر که برای مراجعه شماست، ثبت کنید. با ایجاد عادت خواندن و نوشتن در کنار هم، هر دو مهارت بهبود می‌یابند. مطالعه انتقادی شامل استفاده از مهارت‌های منطقی و بلاغی است. شناسایی تز نویسنده نقطه شروع خوبی است، اما درک اینکه نویسنده چگونه قصد دارد از آن پشتیبانی کند، کار دشواری است. اغلب اوقات نویسنده ادعایی را مطرح می‌کند (که معمولاً در قالب تز است) و آن را در متن اصلی اثبات می‌کند. اثبات ادعای نویسنده در شواهدی است که ارائه می‌دهد تا نشان دهد استدلال مورد نظر نویسنده صحیح یا به طور معقول قابل قبول است. آنچه این دو را به هم پیوند می‌دهد، مجموعه‌ای از پیوندهای منطقی است که خواننده را از انسجام استدلال نویسنده متقاعد می‌کند: این همان ضمانت است. اگر فرضیه نویسنده قابل اثبات نباشد، یک مطالعه انتقادی، خطاهایی را در متن آشکار می‌کند که نشان می‌دهد آن نادرست است.