اختلال شخصیت پارانوئید یک نوع اختلال شخصیت عجیب و غیرعادی است. به این معنی که رفتار فرد ممکن است در نظر دیگران عجیب و غیرعادی به نظر برسد. فردی که دچار اختلال شخصیت پارانوئید است، نسبت به دیگران بسیار مشکوک است. آنها اغلب به دیگران بی‌اعتمادند و فکر می‌کنند که دیگران قصد آزار آنها را دارند.
از دیگر نشانه‌های اختلال شخصیت پارانوئید بی‌میل بودن فرد نسبت به اطمینان کردن به دیگران، تهمت زدن و داشتن احساساتی ناخوشایند نسبت به نظرات اطرافیان و اتفاقات دور و برش می‌باشد.
فرد مبتلا به PPD می‌تواند خیلی سریع نسبت به دیگران احساس خشم و رفتار خصمانه داشته باشد.
این اختلال معمولا در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و به نظر برخی روانشناسان این اختلال در مردان بیشتر از زنان وجود دارد.
اغلب افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اعتقاد دارند که رفتار آنها کاملا طبیعی است. ممکن است از نظر او این امر کاملا منطقی باشد که فردی به دیگران مشکوک باشد. با این‌حال افرادی که اطراف او هستند بر این باورند که بی‌اعتمادی او کاملا بی‌جاست.
فرد مبتلا به PPD یا اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است به شیوه‌ای خصمانه و یا خشن رفتار کند. حرفهای آنها نیز ممکن است کاملا طعنه‌آمیز باشد، و فردی که مورد خصم او قرار گرفته نیز ممکن است به صورت ناخودآگاه رفتار مشابهی انجام دهد و این رفتار از دید فرد پارانوئید مهر تاییدی بر حرفهایش باشد و از سوء‌ظن او نکاهد.
فرد مبتلا به PPD ممکن است به شرایط دیگری نیز دچار باشد که به اختلال شخصیت پارانوئید شدت بخشد. به عنوان مثال افسردگی و اضطراب می‌تواند بر خلق و خوی فرد تاثیر بگذارد. تغییرات رفتاری می‌تواند به فرد دچار اختلال شخصیت پارانوئید حس انزوا و تنهایی بدهد.
معیارهای DSM-5 برای اختلالات روانی که پارانویا بخش اصلی آن است عبارتند از:
اختلال شخصیت پارانوئید (PPD): علائم باید از اوایل بزرگسالی شروع شود و شامل سوء ظن و بی‌اعتمادی ناموجه است که منجر به بی میلی به ارتباط سازشکارانه با دیگران، و سرعت در به خصومت کشیده شدن و سوء تعبیر در روابط با دیگران است.
اختلال هذیان، نوع آزار و شکنجه: هذیان‌های آزاردهنده که نباید عجیب و غیرواقعی باشند (می‌توانند در واقعیت رخ دهند)، علائم مشخصۀ سایر اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی را نداشته باشند و باید برای یک ماه یا بیشتر وجود داشته باشند.
دیگر علائم ممکن است شامل موارد زیر شوند:
علائم اختلال شخصیت پارانویا می‌تواند بر اساس باورهای اساسی آن متفاوت باشد. بر همین اساس روانشناسان 4 زیرگروه را برای این اختلال تعریف کرده‌اند:
عموماً شایع‌ترین نوع فرعی در نظر گرفته می‌شود. این نوع، شامل احساس هدف قرار گرفتن است که گویی ممکن است کسی شما را تحت نظر داشته باشد، آزار دهد، طرد کند یا خرابکاری کند. علائم عبارتند از خشم و تلاش برای متوقف کردن تهدیدات درک شده، از جمله کمک خواستن از مقامات یا انجام اقداماتی به امید پشت سر گذاشتن تهدیدات آزار دهنده.
این نوع از پارانوئیا هم شایع است. این نوع به اعتقادات خودبزرگ‌مخبینی اشاره دارد (یعنی اینکه شما ذاتاً از دیگران برتر هستید) و شامل بیمارانی است که هذیان‌های بزرگی را تجربه می‌کنند که این باعث ادراکِ تهدید از طرف دیگران می‌شود و به رفتار خشونت‌آمنیز منجر می‌شود.
به تمایل غیرمنطقی برای دخالت دادن قانون در اختلافات روزمره اشاره دارد. مشخصۀ آن نزاع، ادعای آزار و اذیت، و اصرار بر نقض حقوق، و همچنین تلاش برای تلافی است.
این تیپ پارانوئید به این باور اشاره دارد که همسر یا شریک زندگی شما خیانت می‌کند. افراد مبتلا به این نوع پارانوئید، سوگیری ذاتی خود را با شواهد مشکوک تأیید می‌کنند.
علل اختلال شخصیت پارانوئید نامشخص است. با این حال محققان بر این باورند که ترکیبی از فاکتورهای محیطی و بیولوژی می‌توانند در ایجاد این اختلال موثر باشند.
این اختلال معمولا در خانواده‌هایی که سابقۀ اسکیزوفرنی و اختلال دلبستگی رایج‌تر است. همچنین آسیب زودرس دوران کودکی نیز ممکن است عامل مهمی در این اتفاق باشد.
اختلال شخصیت پارانوئید به طور کلی با رواندرمانی درمان می‌شود. با درمان مداوم و حمایت مناسب، افراد مبتلا به این عارضه می‌توانند علائم خود را مدیریت کنند و در زندگی روزمره عملکرد موثرتری داشته باشند.
با این حال، افرادی که PPD دارند ممکن است به دنبال درمان بیماری خود نباشند، معمولاً به این دلیل که احساس نمی‌کنند مشکلی دارند. برای افراد مبتلا به PPD، سوء ظن آنها نسبت به دیگران موجه است و این افراد دیگر هستند که مشکل دارند!
بر همین اساس درمان PPD عموماً چالش‌برانگیز است. به همین خاطر متخصصین در این زمینه می‌بایست به قدر کافی از خود صبر و حوصله خرج دهند تا اعتماد بیمار را به خود جلب کنند. این اعتماد به بیمار این اجازه را خواهد داد که باور کند دچار یک اختلال است و می‌بایست آن را درمان کند.
درمان‌های اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً بر کمک به افراد در توسعه مهارت‌های مقابله‌ای متمرکز است. درمان اغلب بر ایجاد همدلی، اعتماد، ارتباط، عزت نفس، روابط اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های کلی مقابله متمرکز است.
درمان شناختی-رفتاری CBT اغلب در کمک به افراد برای تنظیم الگوهای فکری تحریف شده و رفتارهای ناسازگار مؤثر است.
در طول دوره درمان، افراد یاد می گیرند که چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحم را که تأثیر منفی بر رفتار دارند، شناسایی و تغییر دهند.
باورهای پارانوئید ریشه دار و افکار ناسازگار در حفظ اختلال شخصیت پارانوئید نقش دارند، به همین دلیل است که پرداختن به این افکار و باورها از طریق CBT می‌تواند مفید باشد.
رفتاردرمانی شناختی CBT ممکن است به افراد مبتلا به PPD کمک کند تا بهتر بتوانند به دیگران اعتماد کنند.
با به چالش کشیدن افکار ناسازگار و تلاش برای تغییر رفتارهای مضر، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است نسبت به دیگران از جمله دوستان و خانواده کمتر بدگمان شوند که می تواند روابط و تعاملات اجتماعی را بهبود بخشد. علاوه بر پرداختن به افکار و باورهای مضر، CBT همچنین به افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید کمک می‌کند تا پاسخ‌های خود را به دیگران بهتر مدیریت کنند.
به‌عنوان مثال، به جای پاسخ دادن به نظرات با خشم یا خصومت، افراد می‌توانند روش‌های مناسب‌تری برای مقابله با احساسات خود بیاموزند.
در حالی که معمولاً از دارو برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید استفاده نمی‌شود، اما ممکن است در مواردی که علائم شدید هستند یا شرایط مرتبطی مانند افسردگی یا اضطراب نیز وجود داشته باشد، استفاده شود.
داروهای تجویز شده شامل داروهای ضدافسردگی، ضد روان‌پریشی و داروهای ضداضطراب است.
داروها به تنهایی یک درمان توصیه شده برای اختلالات شخصیت نیستند و بهتر است در ترکیب با رواندرمانی استفاده شوند.
گردآوری و ترجمه:
محمدجعفر زاهدپور
یک روانشناس
