از گذشته تا کنون بشر در تلاش بوده است تا سازوکاری منظم،طبقه بندی شده و منسجم برای رسیدن شناخت خود ابداع کند. اندیشمندان مختلف از نگاهی مختلف به مقوله "خود" پرداخته اند، برای مثال در فلسفه ی افلاطون(Plato) مفهوم خود ماهیتی دوگانه و دو وجهی دارد، یک قسم آن در عالم ماده و محسوسات است و قسمت دیگر آن درعالم فراماده و معقولات سیر میکند. امانوئل کانت فیسلوف برجسته آلمانی تبار در بسط نگاه افلاطون گام برداشت و مفهوم خود را در دو قسمت تقسیم بندی کرد، خود تجربی(empirical self) خودی است که که ما در زندگی روزمره با آن رو به رو عستیم که شامل حالات ذهنی متغیر و خلاقانه برای حل مشکلات احتمالی است و خود متعالی(transcendental self) سازوکار و بنیادی است که تمام این تجربیات را ممکن می سازد و به ما امکان میدهد جهان را درک کنیم و آن را قضاوت کنیم. رنه دکارت فیلسوف فرانسوی نیز با عبارت مشهور " می اندیشم پس هستم" مفهوم خود را ماهیتی غیر مادی طبقه بندی کرد. دوگانگی دکارتی این مفهوم را برجسته می کند که ذهن و جسم دو جوهر و ماهیتی مجزا اما تاثیرگذار بر هم دارند، که مفهوم خود نیز در ذیل مفاهیم ذهنی تعریف می شود و ارتباط تنگانگی با خودآگاهی و هویت دارد.
در روانشناسی معاصر به دلیل افزایش نگرش رشد شخصی و بهبود عملکردهای اشخاص در زندگی این دو مفهوم از جایگاه بالایی برخوردارند.
خودآگاهی (consciousness) یعنی درک عمیق و آگاهانه از رفتار،احساس،افکار،نقاط ضعف و قوت و ارزش های خود است.
هویت (identity) یعنی شناختی است که فرد یا گروه از خود و ارتباطش با جهان دارد. به عبارت دیگر هویت مجموعه ای از تجربیات، ویژگی های شخصیتی، نگرشها، سلایق، باورهاست. هویت میتواند به صورت فردی و یا جمعی باشد. نکته ای اهمیت دارد این است که هویت ملی، هویت فرهنگی و اجتماعی، هویت قومی جنبه هایی از هویت جمعی هستند. شباهت اصلی این دو مفهوم در این است که هر دو جنبه های مختلف "خود" را تعریف و بازنمایی می کنند و میتوانند به سلامت روان و به زیستن انسان ها در جهانی در حال توسعه کمک کنند. اما تفاوت مفهوم هویت و خوداگاهی در این است که هویت هم به جنبه های عینی و بیرونی مانند نقش های اجتماعی و هم به جنبه درونی افراد مانند ارزش ها و نگرش ها تاکید دارد می میتواند زمینه ساز پژوهش های کاربردی در بررسی همتایان قرار بگیرد، درحالیکه خودآگاهی کاملا بر جنبه درونی و درک لحظه ای بر "خود" تاکید دارد.
آیا تابحال با خود فکر کرده اید که اگر تمام مشخصات و ویژگی های شخصیتی، تجربیات اکنون تان را دور بریزید، میتوانید خودتان را جای شخص دیگری یا در هویت دیگری با همین جسم یا جسم دیگری تصور کنید؟
شما که هستید؟ در واقع سوال " من چه کسی هستم" پرسشی عمیق است که میتواند جرقه ای برای پژوهش های بزرگ تر باشد. بخش مهمی از اختلالات روانی هویت و در عین حال خوداگاهی افراد را مختل میکند که در نهایت منجر به نقص عملکرد و نقص در انطباق و سازگاری با محیط می شود. از این حیث پرسش مزبور می تواند پایه ساز فرضیات بنیادین مختلفی در زمینه درمانی قرار بگیرد.
