کمردرد یک دلیل شایع برای مراجعه به پزشک و شایع ترین علت ناتوانی شغلی است. حداقل ۸۰ درصد افراد در طول زندگی خود کمردرد را تجربه می کنند. در اکثر موارد این درد ثانویه به کشیدگی عضلات و تاندون ها به دلیل حرکت نابجا یا وضعیت بد بدن هنگام بلند کردن اجسام سنگین است اما علل کمردردبسیار متعدد و مختلف است: تومورهای ستون فقرات، پارگی یا بیرون زدگی دیسک، التهاب مفاصل، عفونت های کلیوی و یا عفونت های ستون فقرات.
کمردرد حاد ممکن است از چند روز تا چند هفته به طول بیانجامد ولی کمر درد مزمن بیش از سه ماه ادامه می‌یابد.
کمردرد معمولاً افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال را درگیر می کند که علت آن تغییرات ایجاد شده در بدن این افراد در این سنین است. با افزایش سن، آب درون دیسک ها کاهش یافته و دیسکهای بین مهره ای آسیب پذیر میشوند. علت دیگر نیز از دست رفتن قدرت عضلانی در سن بالای ۳۰ سال است و به همین دلیل لازم است برای جلوگیری از ایجاد مشکلات کمر در سنین میانسالی و پیری، عضلات این ناحیه را همواره مورد توجه قرار داده و تقویت نمایید.
عضلات و تاندون ها در ناحیه کمر ممکن است به دلیل فعالیت بیش از حد دچار کشیدگی یا پارگی شوند. علائم آن شامل درد و سفتی در قسمت پایین کمر و همینطور اسپاسم عضلات این قسمت خواهد بود. استراحت، داروهای مسکن و درمانهای فیزیکی این علائم را بهتر می کنند.
دیسک های کمر مستعد به آسیب دیدگی هستند که با افزایش سن خطر آن افزایش می یابد. در واقع جدار دیسک ضعیف شده، پاره می شود و محتویات آن خارج میگردد و بیرون زدگی دیسک به ایجاد فشار روی نخاع و عصب های آن می‌انجامد. آسیب دیسک ممکن است به صورت ناگهانی به دنبال بلند کردن اجسام سنگین یا چرخش ناگهانی کمر رخ دهد و بر خلاف کشیدگی عضلات، درد آن معمولاً بیش از سه روز طول میکشد.
در این میان لازم است به “درد سیاتیک” اشاره شود؛ درد سیاتیک ممکن است به دنبال بیرون زدگی دیسک و فشار آن روی عصب سیاتیک رخ دهد. عصب سیاتیک از ستون فقرات کمری به سمت پشت پاها امتداد می یابد و به این دلیل درد آن از کمر به سمت لگن، پشت ران، پشت ساق و حتی انگشتان کشیده خواهد شد. این درد معمولاً با احساس سوزش و یا گزگز در پاها همراه است.
“تنگی کانال نخاعی” به معنی تنگ شدن فضای کانال نخاعی بوده و سبب فشار روی نخاع و عصب های آن می گردد. تنگ شدن کانال ثانویه به بیرون زدن دیسک، بزرگ شدن تاندون های احاطه کننده کانال و یا رشد زوائد استخوانی به داخل آن ایجاد می گردد. تمام این موارد در واقع به معنی ساییدگی و آرتروز ستون فقرات هستند که با افزایش سن اتفاق افتاده و به تدریج سبب تنگ تر شدن فضای کانال نخاعی می شوند. به عبارت دیگر “آرتروز ستون فقرات” به معنی ساییدگی استخوان ها و تاندون ها و دیسک های آن بوده که با شدت یافتن آن سبب ایجاد اثر فشاری روی عناصر عصبی داخل کانال نخاعی می گردند. علائم این حالت به صورت درد در کمر و پاها و گزگز و بی حسی در ساق پاها خود را نشان می دهد و این علائم به دنبال ایستادن و راه رفتن تشدید می شوند.
ایجاد “قوز” در ستون فقرات، افزایش “گودی کمر” و یا انحراف ستون فقرات به چپ یا راست (اسکولیوز) همگی تعادل آن را به هم زده و باعث فشار روی عضلات، تاندون ها و دیسک ها شده و به تدریج سبب درد در ناحیه کمر خواهند شد. این درد به دنبال ایستادن و یا نشستن طولانی تشدید می گردد. انحراف های ستون فقرات ممکن است از دوران کودکی وجود داشته باشند و یا این که در سنین بالا به دلیل ساییدگی مهره ها یا وضعیت بد بدن هنگام نشستن، ایستادن یا خوابیدن به تدریج ایجاد گردد.
این علت نیز از علل شایع کمردرد است. در این حالت دو مهره روی هم پایدار نیستند و سر می خورند و به این ترتیب در زمان نشستن و بدتر از آن ایستادن و راه رفتن درد بیمار تشدید می گردد زیرا این سرخوردگی افزایش می یابد. این درد ممکن است در کمر احساس شود و یا به صورت سیاتیک به پاها انتشار یابد و مانع راه رفتن بیمار شود.
خصوصا در خانمهای بعد از سن یائسگی که خطر پوکی استخوان افزایش پیدا میکند در صورت فشار ناگهانی روی کمر و یا یک زمین خوردن ساده ممکن است مهره‌ها دچار شکستگی شوند و درد شدیدی در محل شکستگی در کمر احساس میشود که بیمار را از هر حرکتی بازمیدارد و با مسکن‌های معمول نیز بهبود نمی‌یابد. بدون وجود زمینه پوکی استخوان در صورت زمین خوردن یا ضربه شدید به کمر امکان شکستگی وجود دارد که لازم است بیمار خود را در اسرع وقت به بهترین جراح مغز و اعصاب برساند.
کمردرد ناشی از عفونت و تومور درد بسیار شدیدی است که با هر نوع حرکت در ستون فقرات شدید میشود. این بیماران با استراحت بهبود نمی یابند و در طول شب ممکن است بارها به دلیل درد در ناحیه کمر حین جا به جا شدن از خواب بیدار شوند. درد ناشی از تومور و عفونت به صورت پیشرونده ای افزایش می یابد و هر روز نسبت به روزهای قبل بدتر احساس می شود. ممکن است همزمان بیمار دچار کاهش وزن، تب، تعریق شبانه و یا نشانه ای از عفونت یا تومور در نقطه دیگری از بدن نیز باشد.
انواع مختلفی از روماتیسم های مفصلی وجود دارند که سبب درگیری ستون فقرات و درد در ناحیه کمر می شوند. این بیماران اکثراً خانمهای جوان یا میانسالی هستند که درد آنها در تماس با آب سرد و یا با استراحت تشدید می شود. گاهی ممکن است این بیماران دچار درد و خشکی صبحگاهی شده و لازم باشد پس از بیدار شدن از خواب چند دقیقه‌ای دست ها، پاها و ستون فقرات خود را حرکت دهند تا از این خشکی رها شده و بتوانند روز خود را آغاز نمایند.
علل ناشایع دیگری هم ممکن است سبب درد در ناحیه کمر بشود مثل فیبرومیالژی (درد منتشر التهابی در عضلات و تاندونها محلهای مختلف بدن)، بارداری، کیست های تخمدانی، اندومتریوز و عفونت کلیه‌ها و لگن.
تشخیص علت کمر درد معمولاً با اخذ شرح حال از بیمار و سپس معاینه فیزیکی آغاز می گردد. شدت، محل، نوع درد و عوامل بهتر یا بدتر کننده درد همگی در تشخیص علت بیماری مهم هستند. معاینه فیزیکی شامل بررسی محل درد، محدودیت حرکت، چک کردن قدرت عضلات و حس لامسه اندامها است که در نهایت پزشک را به این نتیجه می‌رساند که آیا آسیبی به نخاع و عصب های آن وارد شده است یا خیر. همچنین معاینه به پزشک کمک می کند تا اگر علائم خطری را مشاهده نکرد صرفاً به درمان های دارویی و استراحت اکتفا کند و مدت کوتاهی شما را تحت نظر بگیرد تا اگر علائم تان بهبود نیافت اقدام به بررسی بیشتر از جمله درخواست تصویربرداری های مختلف بنماید. در اخذ شرح حال از بیمار علائمی چون ضعف عضلات، اختلال کنترل ادرار و مدفوع، تب و کاهش وزن اهمیت بسیار بیشتری دارند و اگر همراه با کمردرد هر یک از این علائم را داشته باشید لازم است به صورت اورژانسی و فوری به پزشک مراجعه نمایید و این موارد را به او اطلاع دهید تا علت آن تشخیص داده شود. بررسی های تشخیصی دیگر ممکن است شامل آزمایش خون، ام آر آی، سی تی اسکن، عکس رادیولوژی، نوار عصب و عضله، سونوگرافی و یا اسکن استخوان باشد. هر کدام از این بررسی ها نتایج خاص خود را به دست می دهند.
درمانهای فردی برای کمردرد معمولاً صرفاً در سه روز اول به کار می‌روند و چنانچه درد بیش از این زمان به طول انجامید لازم است که حتماً به جراح مغز و اعصاب مراجعه نمایید. معمولاً گرم نگه داشتن کمر سبب تخفیف درد میشود اما گاهی تغییر دادن متناوب آن به کمپرس سرد پاسخ بهتری را به همراه دارد. اقدامات دیگر شامل استراحت و بستن کمربند های کشی ساده است. شما می توانید از داروهای مسکن مانند پروفن، استامینوفن و یا داروهای مشابه برای تخفیف درد خود استفاده نمایید. ترجیحا در زمان استراحت بر روی شکم نخوابید؛ اگر راحتید که به پشت دراز بکشید لازم است یک بالش زیر زانوها قرار دهید تا کمی بالاتر از لگن قرار بگیرند. اگر این وضعیت نیز برای شما نامناسب است میتوانید به هر یک از دو پهلو که راحت تر هستید استراحت کنید و در این حالت کمی زانوها را به داخل شکم جمع کرده و بین آنها بالشی کم ارتفاع قرار دهید. حمام گرم و و ماساژ عضلات کمر اگر توسط فرد آموزش دیده انجام گیرد می توانند درد شما را به صورت قابل ملاحظه‌ای تخفیف دهند.
اگر درمان های اولیه در سه روز اول پاسخ نداد، دچار احساس ضعف و بی حسی در پاها یا مقعد یا نواحی تناسلی شدید، اختلال در دفع ادرار و مدفوع پیدا کردید و یا درد شدید کمر به دنبال زمین خوردن یا ضربه شدید به کمر رخ داده است حتماً به پزشک خود مراجعه نمایید تا بر اساس شدت و نوع علائم، دارویی با دوز مناسب برای شما تجویز نماید یا اگر صلاح میداند بررسی بیشتری انجام دهد. این داروها شامل شل کننده های عضلانی، ضد التهاب‌ها، ضد دردهای مخدری و کورتون‌ها هستند. همچنین پزشک ممکن است به صلاحدید خود استفاده از کمربندها و بریس‌های مخصوص، طب سوزنی، ماساژ، فیزیوتراپی، آب درمانی و سایر درمان های فیزیکی را به شما پیشنهاد دهد.
جراحی صرفاً در مواردی توصیه می گردد که سایر درمان ها با شکست مواجه شده باشند. عمل جراحی بر اساس علت ایجاد کمردرد انجام می گیرد. اگر علت آن بیرون‌زدگی دیسک باشد بر اساس شدت آن ممکن است انواع عمل های جراحی از جمله لیزر، عمل آندوسکوپی یا عمل باز توصیه شود. در تمام این موارد قسمتی از دیسک که بیرون زده و سبب فشار روی عصب ها و نخاع گشته است خارج می گردد یا در جای خود سوزانده می شود. اگر علت ایجاد کمردرد تنگی کانال نخاعی باشد می توان گاهی با تزریق مواد ضد التهاب درد بیمار را تخفیف داد و در موارد شدید حتما انجام جراحی برای تراشیدن زوائد استخوانی اضافی و برداشتن تاندونهای بزرگ شده و تخلیه دیسک بیرون زده لازم است تا فشار از روی عناصر عصبی برداشته شود. درصورتی که سرخوردگی و انحراف قابل توجه در ستون فقرات وجود داشته باشد لازم است حین جراحی از پلاتین‌ها و پروتز های مختلف برای فیکس کردن مهره های ناپایدار و لق استفاده گردد.
میتوانید اقداماتی انجام دهید که از بروز کمردرد پیشگیری کنید:
۱. ورزش و تقویت عضلات شکم و کمر، مثل شنا یا پیاده‌روی آرام (اگر سابقه کمر درد دارید حتما پیش از شروع ورزش با پزشک خود مشورت کنید).
۲. کاهش وزن اگر اضافه وزن دارید.
۳. پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین با خم شدن (بهتر است برای بلند کردن اجسام سنگین روی زانوها بنشینید و بعد جسم را برداشته به بدن خود بچسبانید و سپس بلند کنید).
۴. نشستن روی صندلی مناسب در محل کار (ترجیحا صندلی دارای دسته در دو طرف باشد و گودی کمر پر شده ارتفاع آن به گونه‌ای تنظیم شود که زانوها از لگن پایین تر قرار نگیرند یا اگر لازم است با کمک زیرپایی زانوها بالاتر قرار داده شوند).
۵. ایستادن در وضعیت قائم و پرهیز از قوز کردن به جلو (در صورتی که لازم است زمانی طولانی بایستید بهتر است به صورت متناوب یکی از پاها را روی یک سکوی کوتاه قرار دهید).
۶. پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات
۷. خوابیدن روی تشک سفت
۸. پرهیز از پوشیدن کفش‌های با پاشنه بلند
دکتر علیرضا طبیب خوئی
