هدف از نوشتن این مطلب آشنایی با معنی اضطراب است زیرا عده زیادی از افراد آن را با استرس اشتباه گرفته و معمولا در فرهنگ ما کلمه استرس به اشتباه در زمانهایی که فرد دچار مشکلات ناشی از اضطراب است به کار برده می شود، لذا در ابتدای این مطلب به بررسی معنی کلی اضطراب و در ادامه به شناخت اختلال اضطراب در روانشناسی و روش های درمان آن پرداخته شده است.
معنی کلمه اضطراب چیست :
واژه اضطراب در زبان عربی به معنی جنبیدن و موج زدن و تحرک آمده‌است. و معادل آن در زبان فارسی پریشانی و ناآرامی است. لذا استرس و اضطراب معمولا به همراه هم در زبان فارسی استفاده میشود و معنایی معادل جنبیدن، لرزیدن، تپیدن، پریشان‌حال شدن، آشفتگی، بی‌تابی و مواردی از این دست را برای ما تداعی می کند؛ این‌ها کلماتی هستند که در زندگی روزمرّه، برای توصیف حالات، احساسات و هیجانات استفاده می‌شوند. به‌طور مثال: هنگام سخنرانی در برابر جمع، هنگام امتحان، یا با بروز مشکلات و ... امّا هنگامی که از این دو کلمه استفاده می‌کنیم، توجّه چندانی به تفاوت موجود میان آن دو نداریم؛ به عنوان مثال: هنگام سخن گفتن از مشکلات روانی شایع در کودکان و نوجوانان، باید دقت داشت و تفاوت میان استرس و اضطراب را به خوبی درک کرد.
در روانشناسی ، اضطراب شامل مرحله پیشرفته استرس مزمن است و هنگامی به صورت یک مشکل بهداشت روانی مطرح می شود که برای فرد درکیر با این اختلال و یا اطرافیانش رنج و ناراحتی به وجود بیاید در واقع می توان گفت اضطراب نوعی هیجان شدید همراه با حالت ناخوشایند و آشفتگی درونی است، که به فرد دست می‌دهد و شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیکی است. که شرایطی مثل وقوع مجدد موقعیت‌هایی که قبلاً برای فرد استرس‌زا بوده‌اند یا طی آن‌ها به او آسیب رسیده‌است از عواملی است که باعث اضطراب در افراد میشود. غالبا اکثر انسان‌ها در زندگی خود دچار اضطراب می‌شوند و نشانههای آن بعد از گذر از موقعیت اضطراب آور کاهش می یابد، ولی اضطراب مزمن و شدید مشکل‌ساز است و می تواند زندگی روزمره فرد و عملکردش را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو این پدیده یک مشکل بهداشت روانی قلمداد می گردد.
اضطراب هنگامی در فرد بروز می‌کند که شرایط استرس‌زا در زندگی او بیش از حد طولانی شود یا به طور مکرر رخ دهد، همچنین اگر دستگاه عصبی بدن فرد نتواند به مرحله مقاومت تنیدگی پایان دهد و بدن برای مدتی طولانی همچنان بسیج باقی بماند، در این صورت بدن فرسوده و در برابر بیماری‌های جسمی و روانی (مانند اضطراب) آسیب‌پذیر میشود.
در ادامه به بیان حالت هایی از اختلالات اضطرابی پرداخته شده است:
لازم به ذکر است که اختلال اضطراب یکی از شایع‌ترین مشکلات و بیماری‌های روانی است که انسان‌های بسیاری در این کره‌ی خاکی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. و تمام گروه سنی را می تواند تحت تاثیر قرار دهد.
تاریخچه اختلال اضطرابی:
بشر، از ابتدای خلقتش، هموار درگیر اضطراب بوده است، در آغاز این پدیده در محور بقا، پیدا کردن سرپناه و قلمرو و مواردی از این دست خلاصه می شد اما با گذر زمان و زندگی مدرن انسان نه تنها این اضطراب از بین نرفت است بلکه گسترده تر شده و ابعاد بسیار گوناگونی را به خود اختصاص داده است، بنابراین وجود اضطراب را باید دارای قدمتی هم‌اندازه با انسان دانست. به همین علت سطح کم اضطراب عادی و طبیعی قلمداد میشود و این مسئله وقتی رنگ و بوی اختلال و بیماری به خود می‌گیرد که انسان را در زندگی روزمره‌ی خود دچار چالش و گرفتاری کند. اما خوب است بدانیم نخستین کسی که اضطراب را به عنوان یک موضوع قابل پیگیری مطرح کرد و آن را ریشه‌ی اختلالات روانی دانست زیگموند فروید، پزشک و روانشناس و روانکاو اتریشی بود.
اختلال اضطراب (اختلال اضطرابی) چیست؟
اختلالات اضطرابی (anxiety disorders) در حقیقت تجربه‌ی مزمن و شدید احساس ترس و اضطراب (نشانه های اضطراب) هستند. افراد مبتلا احساس اضطراب زیادی در مورد رویدادهای آینده دارند و در واکنش به رویدادهای کنونی نیز دستخوش ترس می‌شوند. این مسئله همان طور که در قبل هم اشاره شد به شدت روی عملکرد این افراد در زندگی روزمره تأثیر منفی می‌گذارد و در موارد شدید می تواند علاوه بر تاثیر منفی بر زندگی خود فرد زندگی نزدیکان او را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
شیوع اختلال اضطراب:
اختلال اضطراب به استثنای اختلال مصرف مواد شایع‌ترین اختلال روانی است و تقریباً ۲۸ درصد از انسان‌ها را در طول عمر گرفتار می‌کند. شیوع این اختلال بین ۳۰ تا ۴۴ سالگی به اوج می‌رسد. و تحقیقاتی در این زمینه انجام شده است که میزان رفاه مالی و سطح مالی و زندگی افراد با میزان اضطرابی که تجربه می کنند در ارتباط است و اضطراب در افراد با سطح پایین مالی معمولا بیشتر مشاهده می شود.
علل بروز اضطراب:
به‌طور کلی علل اضطراب به چهار مورد زیر برمی‌گردد که هر کدام به طور خلاصه شرح داده میشود:
عوامل زیست‌شناختی و جسمانی:
در افراد مضطرب، میزان بعضی از هورمونهای موجود در خون (کورتیزول، آدرنالین و...) غیرعادی است؛ بنابراین هر آنچه که در فرد باعث اختلال در سیستم هورمونی شود، برای بدن خطر محسوب میشود. عواملی مثل بارداری، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، پایین بودن قند خون، وجود غده‌ای در غدد فوق‌کلیوی غده آدرنال که هورمون اپینفرین تولید می‌کند و بی‌نظمی ضربان‌های قلب را شامل می شود، می تواند از عواملی باشد که در این بخش مورد اهمیت است.
عوامل محیطی و اجتماعی:
عوامل اجتماعی و ارتباطی بسیاری باعث به‌وجود آمدن اضطراب در افراد میشود، مانند: مشکلات خانوادگی، جدایی، مشکلات درسی، طردشدن و… که هر فرد بسته به سبک و شرایط زندگی منحصر به فرد خود می تواند با آن برخورد کند. همچنین از عوامل محیطی می‌توان تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره را، همچون بلایای طبیعی مانند زلزله و سونامی و مرگ یکی از نزدیکان و دیگر عواملی از این دست نام برد. که به علت عدم آکادگی فرد و رخ دادن اتفاقاتی از این دست اضطراب زیادی را برای فرد متحمل می شود.
عواملژنتیکی و ارثی:
یکی از مهم‌ترین عوامل اضطراب ژنتیک است و احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بسیار بالاتر است. البته الگو قرار دادن رفتار پدر و مادر و یادگیری و تکرار کارهای آنان نقش مهمی در اضطراب فرزندان دارد (عامل اجتماعی)، ولی تحقیقات و بررسی‌های انجام‌شده بر روی حیوانات و دوقلوهایی که با هم یا جدا از هم زندگی می‌کنند و از والدین مضطرب به دنیا آمده‌اند، نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی نیز بسیار مؤثرند. در واقع یک ژن به تنهایی نمی تواند در بروز این پدیده نقش اصلی داشته باشد و تحقیقات نشان می دهد که ، ترکیب بعضی از ژن‌ها چنین پیامدی را به دنبال دارد، همچنین می توان گفت که محیط نیز در شکوفایی این ژن ها نقشی اساسی دارد. طبق آخرین تحقیقات به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی در بعضی انواع اضطراب مانند اختلال هراس و ترس از مکان های باز نقش زیادی دارد.
اضطراب مرضی :
در ابتدا فروید ، در ۱۹۲۶ اضطراب را واکنشی به تراکم تنشهای غریزی در نظر گرفت. (در این منظر اضطراب گرایش سیستم عصبی به کاهش، یا حداقل ثابت نگاه داشتن کمیت هیجان غرایز متراکم شده‌است. ) نظریه اول فروید در خصوص اضطراب بر مبنای مفهوم‌سازی کاهش-تنش در انگیزش استوار است که در آن انگیزه در جهت کاهش یا تخلیه تنشهای غریزی عمل می‌کند و اضطراب محصول این تنش است. فروید، ۱۹۲۶ بعدها در خصوص ارتباط مستقیم بین اضطراب و تنش متراکم حاصل از غرایز ارضا نشده تردید کرد. وی با انتشار بازداری، نشانه مرضی و اضطراب، مفهوم‌سازی جدید خود را را به میان آورد. بر این اساس، اضطراب علامت خطری به من در خصوص احتمال قریب‌الوقوع یک ضربه تجربه آسیب زا است. ضربه، بر اساس نظر فروید، «جدایی از موضوع عشق یا عشق موضوع است».
عوامل جانبی موثر بر اختلال اضطراب :
نشانههای اضطراب :
علائم اختلال اضطرابی دسته‌ای از علائم هستند که به‌عنوان ویژگی مشترک، در میان مبتلایان به انواع اختلالات اضطرابی وجود دارند. این نشانه‌ها عبارتند از:
نکته‌ی مهمی که باید به آن توجه داشت این است که وجود یک یا چند مورد از این علایم باعث اثبات ابتلا به اختلال اضطرابی نمی‌شود و داشتن مجموعه‌ای از این علایم در طول زمان متوالی ملاک است.
آشنایی با انواع اختلال اضطرابی:
اختلالات اضطرابی، به‌طور کلی به مجموعه‌ی ۱۰ اختلال روانی گفته میشود که با یکدیگر متمایز هستند. ویژگی مشترک این اختلال‌ها وجود علایم اضطرابی به عنوان ویژگی بارز بیماری است. که همانطور که قبلا اشاره شد این علائم سبب بروز مشکلاتی در عملکرد عادی فرد می گردد.
این اختلالات عبارتند از:
این اختلالات هر کدام ویژگی‌ها، نشانه‌ها و درمان‌های خاص خود را دارند که در ادامه به صورت خلاصه شده از کارگاه شناخت اضطراب و راه های درمان، مهدی صارمی نژاد روانشناس بالینی به آن می‌پردازیم.
اختلال پانیک (وحشت‌زدگی) panic disorder
افراد مبتلا به اختلال پانیک، دوره‌های ناراحتی جسمانی شدید معروف به حملات وحشت‌زدگی را تجربه می‌کنند. فرد در مدت حملات وحشت‌زدگی احساس می‌کند دامنه‌ای از احساسات جسمانی بسیار ناخوشایند و مختلف، را با شدت زیاد تجربه می کند که هیچ کنترلی در برابر آن ندارد و به راحتی او را از پای در می آورد. هجوم این احساسات می‌توانند در فرد علائمی همچون ناراحتی تنفسی (احساس خفگی، نفس‌نفس زدن)، اختلالات خودمختار (عرق کردن، ناراحتی معده، لرزیدن) و نابهنجاری‌های حسی (سرگیجه، کرختی و…) را ایجاد کنند.
همچنین افراد در طول مدت حمله‌ی پانیک ممکن است احساس کنند «دیوانه شده‌اند» یا کنترل خود را به کلی از دست داده‌اند. و تپش قلب و سرگیجه نیز از نشانه‌هایی هستند که اغلب توسط این افراد گزارش می‌شوند.
برای این‌که روانشناس یا روانپزشک فردی را مبتلا به اختلال پانیک تشخیص دهد، حملات وحشت‌زدگی باید بیش از یک بار روی داده باشند و درمانجو حداقل برای مدت یک ماه از وقوع حمله‌ی دیگری بترسد.
آگورافوبی (بازارهراسی)
در آگورافوبی فرد ترس یا اضطراب شدیدی را احساس می‌کند که مواجهه‌ی واقعی با موقعیت‌هایی مانند استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، بودن در مکانهای بسته مانند تئاتر یا مکانهای باز نظیر پارکینگ‌های بی‌سقف و تنها بودن بیرون از خانه آن را ایجاد می‌کند. افراد مبتلا به آگورافوبی از این موقعیت‌ها به خودی خود نمی‌ترسند بلکه از این می‌ترسند که ممکن است در صورتی که دچار نشانههای شبه وحشت‌زدگی یا نشانههای خجالت‌آور دیگر شوند نتوانند از کسی کمک بگیرند یا فرار کنند. بنابراین این ترس یا اضطراب با خطر واقعی در این موقعیت‌ها ارتباط ندارد.
برای این‌که روانشناس یا روانپزشک فردی را مبتلا به آگورافوبی تشخیص دهد لازم است نشانه‌ها حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته باشند و موجب ناراحتی قابل ملاحظه‌ای در زندگی شوند.
فوبی‌های خاص (ترس‌های مرضی)
فوبی یا فوبیا (phobia)به ترس‌های غیرمنطقی در ارتباط با یک شیء یا موقعیت خاص گفته میشود. خیلی از افراد از چیزهایی مانند ارتفاع یا عنکبوت‌های بزرگ می‌ترسند. اما در فوبی خاص، ترس یا اضطراب محسوس و شدید است.
افراد مبتلا به آن برای اجتناب کردن از شیء یا موقعیتی که موجب ترس آن‌ها میشود زحمت زیادی به خود می‌دهند و اگر نتوانند خود را از آن دور نگه دارند، آن موقعیت را با اضطراب و ناراحتی بسیار زیادی تحمل می‌کنند. لازم به ذکر است که این اختلال زودگذر نیست، بلکه باید همچون آگورافوبی حداقل شش ماه ادامه داشته باشد تا بتواند به عنوان یک اختلال محسوب شود.
هرچند تقریباً هرچیزی میتواند هدف فوبیا باشد، اما این ترس‌ها در چهار دسته‌ی کلی طبقه‌بندی شده‌اند:
اختلال اضطراب اجتماعی (جمع‌هراسی)
ویژگی اصلی اختلال اضطراب اجتماعی (social anxiety disorder) ترس یا اضطراب چشمگیر از موقعیت‌های اجتماعی است که امکان دارد فرد در آن‌ها مورد بررسی دقیق دیگران قرار بگیرد؛ برای مثال گفت‌وگو یا ملاقات با افراد ناآشنا. اختلال اضطراب اجتماعی اختلالی بسیار ناتوان کننده است و بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اختلال اضطراب اجتماعی به‌طور کلی به دو گروه تقسیم می شود، که شامل این دو مورد است:
اضطراب اجتماعی خاص محدود به ترس از موقعیت‌های خاص مانند سخنرانی در جمع است. اما در اضطراب اجتماعی فراگیر فرد مبتلا نوعی نگرانی شدید و پایدار نسبت به قضاوت دیگران در مورد ظاهر یا رفتارش احساس می‌کند و میل به اجتناب از تحقیر و شرمندگی دارد.
اختلال اضطراب فراگیر (اختلال اضطراب منتشر)
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)، یکی دیگر از انواع اختلال اضطرابی شدید است که بر موضوع خاصی تمرکز ندارد. این اختلال به‌صورت نگرانی بیش‌ازحد و نامعقول در مورد اتفاقات و فعالیت‌های روزمره بروز می‌کند.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر در اغلب موارد احساس می‌کنند مضطرب هستند، هرچند ممکن است نتوانند دلیل آن را توضیح دهند. علاوه‌بر اضطراب افراد مبتلا بسیار نگران هستند و با دلواپسی انتظار دارند بدترین اتفاق برای آن‌ها رخ دهد.
بی‌قراری کلی، اختلالات خواب، احساس به‌راحتی خسته شدن، تحریک‌پذیری و مشکل در تمرکز کردن از جمله نشانههای این اختلال هستند.
تست اختلال اضطراب بک و تست اختلال اضطراب کِتِل، دو تست اختلال اضطراب فراگیر هستند که توسط روان‌شناسان برای اندازه‌گیری میزان اضطراب درمانجویان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اختلال وسواس فکری- عملی
در وسواس فکری (obsession) فرد افکار خاصی را به‌صورت پیوسته و ناخواسته تجربه می‌کند. در وسواس فکری افراد سعی می‌کنند این افکار ناخواسته را نادیده بگیرند یا پرداختن به فکر یا انجام عملی دیگر آن را آرام و بی‌اثر کنند. فکر یا عملی که فرد سراغ آن می‌رود تا وسواس فکری را بی‌اثر کند، وسواس عملی (compulsion) نامیده میشود.
این رفتار یا اعمال ذهنی به‌صورت مکرر انجام می‌شوند، به‌گونه‌ای که فرد مبتلا احساس می‌کند مجبور به انجام دادن آن است. البته لزومی ندارد که وسواس فکری با وسواس عملی همراه باشد. در اختلال وسواس فکری عملی که اصطلاحاً OCD نامیده میشود، افراد وسواس‌های فکری یا عملی را با چنان شدتی تجربه می‌کنند که زندگی روزمره‌ی آن‌ها را دچار مشکل می‌کند. رایج‌ترین وسواس عملی در دنیا تکرار یک رفتار خاص است. برای مثال ظرف شستن، نظافت کردن، شمردن، منظم چیدن اشیاء و…
برای شناخت بیشتر این اختلال می توانید از این لینک استفاده کنید: OCD
لالی انتخابی
در لالی انتخابی (Selective mutism)، شخص مبتلا با وجود این‌که در حالت عادی میتواند حرف بزند، در برخی موقعیت‌های خاص یا در برابر افرادی خاص تقریباً قادر به حرف زدن نیست. این اختلال ممکن است با احساس خجالت یا اضطراب اجتماعی نیز همراه شود.
اختلال اضطراب جدایی
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی (separation anxiety disorder) نگرانی زیادی را در مورد جدایی از خانه یا مراقبت‌کنندگانی که با آن‌ها ارتباط عاطفی قوی دارند (پدر، مادر، مادر بزرگ و...) تجربه می‌کنند.
اختلال اضطراب جدایی در کودکان بیشتر در سنین ۶-۷ ماهگی و تا ۳ سالگی شایع است اما در برخی مواقع به‌مدت طولانی‌تر از آنچه متناسب با سن باشد ادامه پیدا می‌کند.
اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان به این شکل بروز پیدا می‌کند که آن‌ها نگران سلامتی عزیزان و نزدیکان خود می‌شوند و ترس شدیدی دارند که مبادا برای آن‌ها اتفاقی بیفتد. این اختلال در سنین زیر ۱۲ سال شیوع بیشتری دارد و با افزایش سن آمار ابتلا به آن کاهش پیدا می‌کند.
باید توجه داشت که اختلال اضطراب جدایی با اضطراب جدایی متفاوت است. اضطراب جدایی فرآیندی طبیعی در سیر رشد انسان است اما اگر باعث ایجاد مشکل در زندگی روزمره‌ی کودک یا والدین او شود به‌عنوان اختلال در نظر گرفته میشود.
اختلال اضطراب پس از سانحه
اختلال اضطراب پس از سانحه یا اختلال اضطراب پس رویدادی (Posttraumatic stress disorder) گونه‌ای دیگر از اختلال اضطراب است که پس از مواجهه با یک عامل استرس‌زای شدید و غیرقابل تحمل که ممکن است باعث مرگ یا آسیب جدی شود روی می‌دهد. اتفاقات و حادثه‌هایی همچون سوءاستفاده جنسی، تصادف، سوانح طبیعی مثل سیل و زلزله، جنگ و… از جمله مواردی است که میتواند فرد درگیر را با PTSD یا اختلال اضطراب پس از سانحه مواجه کند.
برای مطالعه بیشتر درباره این اختلال می تواند به این لینک مراجعه کنید: PTSD
اختلال اضطراب بیماری
اختلال اضطراب بیماری (illness anxiety disorder) یا هیپوکندریا (Hypochondriasis) اختلالی است که در آن فرد علی‌رغم برخورداری از سلامت جسمانی، خود را بیمار می‌داند.
برای اختلال اضطراب بیماری در DSM5 پنج ویژگی یا نشانه ذکر شده است:
انواع اختلالات اضطرابی:
به‌طور کلی اختلالات اضطرابی شش نوع هستند که هر کس میتواند به یک یا چند نوع از آن دچار شود.
این حالت در افرادی دیده میشود که به‌طور مداوم نگران وقوع اتفاقی هستند. موضوع این نگرانی‌ها میتواند بسیار متنوع یا بسیار ساده باشد: نگرانی از بیمار شدن فرزندان، نگرانی از مرگ یکی از آشنایان، نگرانی از ته گرفتن غذا و... این حالت به مرحله مقاومت استرس شباهت دارد و خطر چندانی ندارد. از علایم آن می‌توان به تپش قلب، بی‌قراری، خستگی، بی‌خوابی، تنگی نفس، اختلال در تمرکز و حافظه اشاره کرد.
این افراد دچار حملات اضطرابی ناگهانی می‌شوند که معمولاً چند دقیقه یا گاهی بیشتر به طول می‌انجامد. این حملات بسیار اتفاقی، و طوری رخ می‌دهند که عامل تحریک‌کننده اصلی مشخص نیست. افراد مبتلا به این نوع اضطراب اغلب جوان هستند.
احساس تنگی و فشردگی در قفسه سینه، تپش شدید قلب، عرق کردن، لرزش، گیجی، احساس از دست‌دادن تعادل و درد قفسه سینه از علایم آن هستند؛ ولی این علایم آنقدر گسترده هستند که افراد فکر می‌کنند دچار سکته قلبی شده‌اند و می‌ترسند که بمیرند.
ترس‌های خاص شایع‌ترین نوع ترس مرضی است که طی آن فرد از مواجهه با بعضی موقعیت‌ها، فعالیت‌ها یا اشیاء اجتناب می‌کند، مانند بعضی از حیوانات (عنکبوت، موش، مارمولک،...)، بلندی، دریا، خون، مرگ،... هر چیزی میتواند باعث این نوع اضطراب (که خطر خاصی به دنبال ندارد) بشود. ترس از مکانهای بسته، ترس از اجتماع و ترس از مکانهای باز که افراد مبتلا به آن از حضور در فضای باز و پرازدحام و شلوغ و خروج از محیط منزل خودداری می‌کنند. این اختلال معمولاً در نوجوانی شروع میشود، ولی سابقه آن میتواند به دوران کودکی و تجربه اضطراب جدایی در آن زمان برگردد از این نوع اضطراب هستند.
این نوع ترس در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی شروع میشود و ترس و شرمساری از اشتباه کردن، صحبت کردن در جمع، غذا خوردن، سرخ شدن یا لرزش صدا و… در برابر جمع است و با خجالت ساده تفاوت دارد. این حالت اضطراب مانع شناخت افراد جدید میشود و فرد را به انزوا و گوشه‌گیری می‌کشاند.
اختلال وسواس
در این حالت فرد افکار یا اعمالی را برخلاف میل خود تکرار می‌کند. این بیماری میتواند به صورت وسواس فکری یا وسواس عملی یا هر دو در فرد ظاهر شود. در وسواس فکری، فرد قادر نیست فکر، احساس یا عقیده‌ای تکراری و مزاحم را از ذهن خود بیرون کند. افکار وسواسی می‌توانند بسیار ناراحت‌کننده، وحشت‌آور یا وحشیانه باشد. افکار وسواسی می‌توانند باعث شوند که فرد به سمت عادات وسواسی گرایش پیدا کند، یعنی عمل یا اعمالی را به‌طور مکرر انجام دهد (وسواس عملی). مانند شستن مکرر دست‌ها، بالا کشیدن بینی،... اعمال وسواسی هیچ‌گونه توجیه منطقی ندارند.
اختلال تنش‌زای پس از رویداد را به نام سندرم موج انفجار نیز می‌شناسند. این حالت مربوط میشود به حادثه‌ای (از قبیل جنگ، تصادفات شدید، سوانح طبیعی،...) که با استرس شدید هیجانی همراه است و شدت آن میتواند به هر کسی آسیب برساند. یک‌دوم افرادی که دچار چنین استرس شدیدی می‌شوند علایم مربوط به آن را (مانند خوابهای تکراری، خاطراتی مبهم ولی فراگیرنده، از دست رفتن تعادل و پرخاشگری شدید،...) پس از گذشت حدود سه ماه از دست می‌دهند. هرچه اقدام‌های لازم برای درمان زودتر انجام گیرد، احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه کمتر میشود. در صورتی که این حالت بیش از چند ماه طول بکشد، احتمال این که تا آخر عمر با فرد باقی بماند بسیار زیاد میشود.
از نظر آنا فروید فرزند زیگموند فروید: ترس و نگرانی در این باره که اصول و ارزشهای اخلاقی ما پایمال شود و شرم یا احساس گناه به وجود آید. این نوع اضطراب از ابرمن ناشی میشود. از نظر فروید اضطراب اخلاقی معمولاً از ۵ تا ۶ سالگی به عنوان پیامد تعارض بین نیازهای معقول و دستورات وجدان اخلاقی مان پدید می‌آید.از دیدگاه فروید، اضطراب اخلاقی از سوپر ایگو می‌آید و اضطراب روان‌نژندی از قدرت امیال و احساسات می‌آید
ترس‌هایی که فقط در یک موقعیت خاص اعمال میشود، مانند ترس از: حیوانات، حشرات، مکان‌ها یا افراد. به عنوان مثال، کلاستروفوبیا ترس از فضاهای بسته یا محدود است.
تشخیص اضطراب و درمان آن در کودکان و نوجوانان بسیار مهم است، چون شخصیت آنان طی این دوره شکل می‌گیرد. بسیاری از کودکان زمانی که در شرایط جدیدی قرار می‌گیرند، دچار اضطراب می‌شوند و واکنش‌های متعددی را از خود بروز می‌دهند (لکنت زبان، آویزان شدن به پدر و مادر، خجالتی شدن، جویدن ناخن، ...). وظیفه والدین در این موقعیت این است که با او با صبر و حوصله برخورد کنند و به او اعتماد به نفس لازم را برای مواجهه با آن شرایط بدهند. تشویق والدین در ارتباط بر قرار کردن فرزندان با محیط خارج از خانه و افراد غیر فامیل بسیار مؤثر است. بسیاری از والدین از این احساس فرزندشان تا روزی که به مشکل برخورند (مثل اولین روز مدرسه) بی‌اطلاع هستند. یکی از شایع‌ترین دلایل دل درد و حالت تهوع که در کودکان دبستانی دیده میشود، ترس و اضطراب آن‌ها از مدرسه است. نگرانی پدر و مادر (از ورود تازه کودک به مدرسه، وضعیت درسی او و …) باعث انتقال آن به فرزند میشود و اضطراب او را افزایش می‌دهد. از اختلالات اضطرابی شایع در کودکان می‌توان اضطراب اجتماعی، ترس از مدرسه، اضطراب امتحان و اضطراب جدایی را نام برد.
با بزرگ شدن کودک و پا گذاشتن به دوران نوجوانی ممکن است اختلالات اضطرابی جدیدی در او پدید آید. در این زمینه می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:
نوجوانان در این مرحله از زندگی خویش به شدت به همسالان خود گرایش دارند و به دنبال برقراری ارتباط و دوستی با آنان هستند. والدین باید نیاز طبیعی مورد توجه همسالان قرار گرفتن فرزندشان را درک کنند و برای دوستان او احترام قائل باشند. همچنین حفظ اعتبار و شخصیت نوجوان در مقابل همسالان بسیار مهم است. ترس از برقرار کردن روابط عاطفی و اجتماعی و سرزنش‌های والدین در انتخاب دوستان به دلیل متفاوت بودن فرهنگ و آداب و رسوم و ارزشهای خانواده‌ها، باعث اضطراب در نوجوان میشود. برای جلوگیری از پنهان‌کاری، پدر و مادر باید در زمان مناسب و با منطق و ملایمت او را متوجه نتایج نامطلوب بعضی از معاشرت‌ها کنند.
نگرانی و اضطراب در این مورد میتواند ناشی از دیررسی یا زودرسی بلوغ، احساس خجالت، ناآگاهی یا ترس از شرایط جدید و ناتوانی در تطابق دادن رفتار خود با این شرایط باشد. برای جلوگیری از اضطراب، پدر و مادر یا مربیان باید به‌طور مناسب و شایسته، نوجوان را (قبل از پیدایش علایم ثانویه بلوغ) در جریان مسائل مربوط به تغییرات جسمانی و آثار روانی آن بگذارند.
مخالفت با افراد مختلف در خانه یا خارج از آن، از خصوصیات بعضی از نوجوانان است که ممکن است با پرخاشگری کلامی یا غیر از آن همراه باشد. عدم توانایی کنترل این رفتار پرخاشگرانه باعث اضطراب در بسیاری از نوجوانان میشود. برای جلوگیری از این حالت، تربیت مناسب والدین، مقاوم ساختن فرزند در برابر سختی‌ها از دوران کودکی و ایجاد امنیت روانی میتواند مؤثر واقع شود. امر و نهی‌های غیراصولی و محدودیتهای بی‌مورد در کسب استقلال و آزادی، باعث تحریک عصبانیت و خشم‌های کنترل نشده در نوجوانان میشود. والدین باید به نوجوان بیاموزند که به هنگام خشم، منطقی برخورد کند و بدون توهین و تحقیر دیگران عواطف خود را بیان کند. همچنین باید به او بفهمانند که نحوه برخورد دیگران با او تا حدی نتیجه رفتار خود او با دیگران است.
یکی از عمومی‌ترین نیازهای نوجوانان داشتن استقلال و آزادی است. کسب استقلال در بسیاری از نوجوانان باعث اضطراب میشود. از جمله مشکلاتی که طی دستیابی به استقلال در نوجوانان دیده میشود، تضاد و دوگانگی است؛ یعنی نوجوانان با این که می‌خواهند و می‌دانند که باید مستقل شوند، از استقلال می‌ترسند. ناآگاهی از وضعیت پس از استقلال، یکی از دلایل اصلی این امر است. برای جلوگیری از ابتلا به اضطراب و دوگانگی، والدین باید به نوجوان اعتماد به نفس و جرأت تجربه کردن دهند و برای او امنیت روانی فراهم کنند. دادن مسئولیت و فرصت به نوجوان و اجازه اظهار نظر و تصمیم درباره امور مربوط به خود، بدون تنبیه و تحقیر او به خاطر اشتباهاتش، باعث میشود تا او از خطاهایش عبرت بگیرد، راه‌های مختلف زندگی را بیاموزد و برای مستقل شدن آماده شود.
درمان اضطراب:
این بخش شامل دو مبحث است که یکی بررسی راه های پیشگیری و دیگری درمان های کلینیکال را بررسی می کند.
راه‌های پیشگیری از اضطراب:
در این بخش به بیان راه حل های ساده پرداخته شده که فرد می تواند در زندگی خود برای کاهش اضطراب از آن استفاده کند.
می‌توان موارد زیر را مثال زد:
استفاده از غذاهای متنوع و حاوی انواع مواد لازم به میزان متعادل در حفظ سلامت بدن نقش اساسی دارد. زیرا همانطور که قبلا اشاره شد کمبود موادی مثل آمینو اسید ها و... میتواند در بروز اضطرتب موثر باشد لذا به راحتی از طریق تغذیه مناسب می توان به کنترل اضطراب فرد کمک کرد.
ورزش کردن به خصوص به‌طور منظم یکی از راه‌های پیشگیری و درمان اضطراب است. پیاده‌روی تند و سریع به مدت ۴۰ دقیقه میزان اضطراب را به‌طور متوسط تا ۱۴٪ کاهش می‌دهد. به علاوه، ورزش کردن باعث بالا رفتن کارایی دستگاه تنفسی و گردش خون، حفظ تعادل وزن و شادابی فرد میشود. ورزش‌هایی نیز چون یوگا باعث افزایش آرامش می‌شوند و در جلوگیری از اضطراب بسیار مفیدند.
اعتماد به نفس عدم گوشه نشینی و اجتماعی بودن
هنگامی که افراد دچار فشار روانی می‌شوند، به‌طور غریزی از صحنه عمل و اجتماع کنار کشیده و به گوشه‌ای پناه می‌برند، در حالی که گوشه‌گیری باعث تشدید استرس میشود. ارتباط با افراد و دوستان، به خصوص کودکان که می‌توانند فرد را به خنده وادارند، باعث از یاد رفتن نگرانی حتی برای مدتی کوتاه میشود.
وجود حمایت اجتماعی در زندگی هر فرد باعث میشود تا او در مقابل بحران‌های زندگی برای دفاع از خود سپری داشته باشد که به آن تکیه کند. حمایت اجتماعی، احساس امنیت و اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد و فرد را در مقابل استرس و فشار روانی مقاوم تر می‌سازد.
اندیشیدن به زمان حال و کنار گذاشتن رؤیاها و آرزوها برای موقعیت‌های مناسب تر آرامش ذهنی را افزایش می‌دهد. همچنین مشغول کردن ذهن به کاری که در حال انجام است و فکر نکردن به زمینه‌های اضطراب‌زای آن بسیار مؤثر است.
بی اطلاعی از موقعیت فشارآور باعث استرس و اضطراب بیشتری در افراد میشود. کسب آگاهی و اطلاع از شرایط و مواردی فرد که با آن‌ها مواجه خواهد شد سبب میشود که کمتر دچار نگرانی و دلواپسی شود. به‌طور مثال در جریان گذاشتن بیماران از نحوه عمل و دردهای پس از آن باعث میشود تا آنان کمتر دچار اضطراب شوند.
خنده از سالمترین راه‌های جلوگیری از فشار روانی است. به هنگام خنده هورمونی ضد درد (که باعث احساس خوشی و سلامتی در شخص میشود) در مغز آزاد میشود و میزان هورمونهای استرس زا در خون پایین می‌آید.
نوشتن ساده هیجانات و احساسات بر روی کاغذ موجب تسکین فشارهای روانی ناشی از رویدادهایی چون از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگی و … میشود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اصولاً زندگی ما انسان‌ها با اضطراب‌های مختلف آمیخته شده است. بنابراین حساسیت نسبت به وجود هر سطحی از اضطراب، نه‌تنها مطلوب نیست بلکه ممکن است باعث بروز مشکلات دیگر شود.
اضطراب زمانی به شکل اختلال تلقی می شود که این ویژگی ها را داشته باشد:
در صورتی که هرکدام از نشانههای فوق را دارید بهتر است هرچه سریع‌تر به یک روانشناس بالینی یا روانپزشک مراجعه کنید. برای درمان اختلال اضطرابی لازم است از روان‌شناسان و روانپزشکان کمک بگیرید.
برای اطلاع از نحوه نوبت دهی بر روی لینک مربوطه کلیک کنید: سایت<br/><br/>
درمان کلینیکال اختلال اضطراب:
متخصص بالینی (روانشناس یا روانپزشک) ممکن است برای درمان اختلال اضطراب شما از روش‌های مختلفی استفاده کند. تجویز برخی داروها، روان‌درمانی، درمان شناختی- رفتاری، آموزش تکنیک‌های آرمیدگی (تن‌آرامی )، مدیتیشن، حساسیت زدایی، توقف تفکر، سرمشق دهی (بیوفیدبک) برخی از این روش‌ها هستند.
باید توجه داشت که تجویز داروی اختلال اضطراب تنها در صلاحیت روانپزشک است اما شما می‌توانید برای روان‌درمانی و تیکنیک‌های غیردارویی از خدمات روان‌شناسان و مشاوران نیز استفاده کنید. مراجعه به متخصص در کنترل و درمان این اختلال بسیار ضروری است، با توجه به این که فرد دچار هراس بیش از حد یا علایمی جدید و غیرقابل توجیه شود. در آن صورت متخصص درمان دارویی یا درمان غیر دارویی (تکنیک‌های روان درمانی) را به او پیشنهاد می‌کند. از داروهایی که امروزه برای درمان اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توان فلوکستین داروهایی از خانواده بنزودیازپینها (برای مدت کوتاه)، سرترالین و … را مثال زد. توجه شود که این داروها بسیار اعتیاد آور نیز هستند و باعث وابستگی دارویی متعدد می‌شوند، در روش درمان غیر دارویی به بیمار آموزش داده میشود که بدن خود را برای مقابله مؤثر و مستقیم با عوامل تنش‌زا آماده کند. امروزه نقش یک رژیم غذائی سالم (مدیترانه ای) شامل مصرف روزانه حبوبات و روغن زیتون و آجیل (نظیر گردو و بادام) و مصرف ماهی هفته ای دو بار و مصرف پروبیوتیک‌ها در درمان غیر دارویی اضطراب به همراه ورزش روزانه ثابت شده‌است.
نتیجه گیری:
تذکر این نکته نیز لازم است که در اضطراب تفاوتی بین کودکان و بزرگسالان وجود ندارد. اختلال اضطرابی کودکان نیز همچون اختلال اضطرابی افراد بالغ نیازمنددرمان است.
بعضی از موارد اضطراب اصولاً بیماری نیستند و بدون نیاز به پزشک میتواند درمان شود. به این موارد، اضطراب طبیعی می‌گویند که طی آن اضطراب به خوبی توسط بیمار کنترل و برطرف میشود (مثل اضطراب ناشی از امتحان). اضطراب طبیعی میتواند با روشهایی از قبیل حمام گرفتن به مدت طولانی، تنفس عمیق، صحبت کردن با شخصی مورد اعتماد، استراحت در یک اتاق تاریک و … تحت کنترل درآید.
و در کلام آخر باید این نکته را متذکر شد که این اختلال قابل درمان است و فرد می تواند با کمک یک درمانگر مجرب به راحتی مشکلات ناشی از این اختلال را پشت سر بگذارد و زندگی جدیدی را از سر بگیرد.
