اخیراً در میان نوشته‌های دو استاد زبان‌شناسی، واژه‌ی فرارشته‌ای و ترارشتهای را دیدم. هر دو واژه معادل فارسی transdisciplinary است. به گفته‌ی فرهنگ واژگان میریام وبستر، این واژه اولین بار در سال ۱۹۴۸ به کار گرفته شده‌است.
در آلمانی برای آن، transdisziplinarität را به کار می‌برند.
گوگل ترنسلیت برای این واژه، معادل فرارشته‌ای را می‌نویسد، اما ویکیپدیای فارسی ترارشتهای را برای آن نوشته.
قاعدتاً، گوگل‌ترنسلیت و ویکیپدیای فارسی منبعی برای تصمیم‌گیری درباره‌ی معادل فارسی یک واژه نیست، تنها قصد بسامدگیری از دو پایگاه اینترنتی پربازدید را داشتم.
از لحاظ بسامدگیری اینترنتی، گوگل ۶۹۱ نتیجه را برای جست‌وجوی واژه‌ی ترارشتهای پیشنهاد می‌دهد، این در حالی است که برای واژه‌ی فرارشته‌ای ۵۳۰۰۰ نتیجه وجود دارد، در نتیجه می‌توان گفت در پیکره‌های متنی اینترنتی، فرارشته‌ای واژه‌ای پربسامدتر و پرکاربردتر است.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کتاب «هزارواژه‌ی زبان‌شناسی» برای واژه‌ی transcription معادل ترانویسی را پیشنهاد داده و پیشوند ترا- را برای trans درنظر گرفته، پس می‌توانیم نتیجه بگیریم ترارشتهای معادل احتمالاً پیشنهادی فرهنگستان است.
البته در سامانه‌ی واژه‌یار فرهنگستان، نه واژه‌ی فرارشته‌ای یافت می‌شود و نه ترارشتهای!
(این را هم بگویم من لزوماً با تمامی واژه‌های مصوب و پیشنهادی فرهنگستان موافق نیستم، در دو نوشته‌ی پیشین آن را توضیح داده‌ام، اینجا و اینجا.)
به طور خلاصه، یک ترارشتهای از رشته‌های مختلف عبور می‌کند. تفاوت ترارشتهای با میان‌رشته‌ای‌ها و چندرشتهایها این است: در میان‌رشته‌ای‌ها به ارتباط بین رشته‌ها توجه می‌کنیم، در چندرشتهایها چند رشته‌ی گوناگون را به هم پیوند می‌زنیم و گردهم‌می‌آوریم، اما در ترارشته‌‌ای‌ها از مرز رشته‌ها فراتر می‌رویم، به رشته‌ای وابسته نیستیم و بیشتر مساله‌محور و موضوع‌محور هستیم تا رشته‌محور.
مثالی که برای یک ترارشتهای زد، حوزه‌ی زبان‌شناسی آموزشی است (که در فارسی بیشتر اصطلاح زبان‌شناسی تربیتی برای آن به کار می‌رود). زبان‌شناسی آموزشی، یک ترارشتهای است که از پیوند بین علم زبان‌شناسی و حوزه‌ی آموزش پدید می‌‌آید و چیزی میان نظریه و کاربرد است.
بد نیست اضافه کنم در همین زمینه، یادگیری ترارشتهای هم داریم. این مدل یادگیری یعنی کاوش در یک مفهوم، موضوع یا مشکل که دیدگاه‌های چندین رشته را برای پیونددهی دانش جدید به تجربیات زندگی واقعی، ادغام می‌کند.
منابع:
“Transdisciplinary.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, https://www.merriam-webster.com/dictionary/transdisciplinary. Accessed 26 Jun. 2023.
Spolsky, Bernard and Robert E. Asher. “Concise encyclopedia of educational linguistics.” (1999).
