ورزش علیه سارکوپنی: راهکار علمی برای حفظ عضله و استقلال عملکردی در سالمندان

دکترمحمدرضازارعلی دکترای تخصصی فیزیولوژی ورزشی قلب و عروق و تنفس

مقدمه

سارکوپنی، به معنای کاهش پیشرونده و وابسته به سنِ توده و قدرت عضلانی، یک عامل خطر کلیدی در بروز ناتوانی، افتادن، شکستگی و کاهش استقلال عملکردی در سالمندان است. این پدیده با کاهش فیبرهای عضلانی تند‌انقباض، اختلال در سیگنالینگ هورمونی (مانند کاهش تستوسترون و IGF-1)، و کاهش فعالیت بدنی مزمن همراه است. بررسی‌های فیزیولوژیکی نشان می‌دهند که ترکیب تمرینات مقاومتی و قدرتی هدفمند می‌تواند یکی از مؤثرترین مداخلات غیر دارویی برای مقابله با سارکوپنی باشد. ورزش با افزایش پروتئین‌سازی عضلانی (MPS)، بهبود عملکرد نوروموسکولار، و تحریک فاکتورهای رشد عضلانی، نقش حیاتی در پیشگیری و حتی معکوس‌سازی روند سارکوپنی ایفا می‌کند.

بیان مساله

با افزایش سن، بدن به‌طور طبیعی دچار کاهش توده عضلانی (به‌ویژه عضلات اندام تحتانی) و کاهش قدرت عضله می‌شود که این تغییرات عملکرد حرکتی، تعادل و توانایی انجام فعالیت‌های ساده روزانه را به خطر می‌اندازند. تخمین زده شده است که از حدود ۵۰ سالگی، هر دهه تا ۱۰٪ از توده عضلانی کاهش می‌یابد، و در صورت بی‌تحرکی، این روند شدت بیشتری می‌گیرد. سارکوپنی نه‌تنها کیفیت زندگی سالمندان را کاهش می‌دهد، بلکه آن‌ها را مستعد زمین خوردن، بستری شدن و وابستگی به دیگران می‌سازد.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که تمرینات مقاومتی منظم، با شدت متوسط تا بالا، می‌تواند از طریق فعال‌سازی مسیر mTOR، افزایش سنتز پروتئین‌های عضلانی، و بهبود تحریک عصبی عضلات، در جلوگیری از تحلیل عضلانی مؤثر باشد. همچنین تمرینات هوازی با شدت متوسط، مانند پیاده‌روی تند، باعث بهبود متابولیسم عضله، افزایش خون‌رسانی، و ارتقای ظرفیت میتوکندریال می‌شود. به‌علاوه، ورزش باعث حفظ یا بهبود کیفیت عضله (muscle quality) و کاهش نفوذ چربی بین فیبرهای عضلانی نیز می‌شود.

در شرایطی که درمان‌های دارویی برای سارکوپنی هنوز محدودند، ورزش علمی و ساختارمند، به‌ویژه زیر نظر متخصصان فیزیولوژی ورزشی، مهم‌ترین و مؤثرترین ابزار موجود برای کنترل و حتی معکوس‌سازی این پدیده‌ی مرتبط با پیری است.

منابع

1.Cruz-Jentoft, A. J., et al. (2019). Sarcopenia: revised European consensus on definition and diagnosis. Age and Ageing, 48(1), 16–31. https://doi.org/10.1093/ageing/afy169

            2.Liao, C. D., et al. (2017). Effects of resistance exercise intervention on muscle mass and functional performance in older adults with sarcopenia: a meta-analysis. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation, 96(3), 245–257. https://doi.org/10.1097/PHM.0000000000000583

            3.Frontera, W. R., et al. (2000). Strength conditioning in older men: skeletal muscle hypertrophy and improved function. Journal of Applied Physiology, 86(5), 1435–1440. https://doi.org/10.1152/jappl.2000.86.5.1435

            4.Peterson, M. D., et al. (2010). Resistance exercise for muscular strength in older adults: a meta-analysis. Ageing Research Reviews, 9(3), 226–237. https://doi.org/10.1016/j.arr.2010.03.004