در سال‌های اخیر که بازار مفاهیم روانشناختی در جهت توانمندسازی افراد برای رسیدن به رشد و توسعه فردی بسیار داغ شده است، واژه‌ای در صدر جدول واژه‌های متداول این زمینه است که بسیار جلب توجه می‌کند. واژه‌ای که عمومی می‌نماید اما در حقیقت بسیار تخصصی است. این واژه چیزی نیست جز خودآگاهی.
محال است که کتاب خودشناسی، خودیاری و حتی انگیزشی بخوانید، در سمینارها و دوره‌های حضوری و مجازی شرکت کنید، محتواهای شبکه‌های اجتماعی را دنبال کنید اما واژه خودآگاهی به چشم و گوشتان نخورد! این مفهوم روانشناختی که در مسیر دستیابی به شهرت فراگیر و پیدا کردن جایگاه خود در میان آگاهی‌جویان است، کلید نجات معرفی می‌شود.
خودآگاهی (Self-awareness) مفهوم گسترده‌ای دارد که تشریح کامل آن، ساعت‌ها و صفحات زیادی می‌طلبد. به دلیل اهمیت و ضرورت شناخت این مفهوم و نقش سازنده آن در پیشبرد رشد و توسعه فردی و اجتماعی، مقاله حاضر گریزی بر این مفهوم زده و به ساده‌ترین شکل ممکن روشن می‌کند که مهارت خودآگاهی چیست. اگر مشتاق یادگیری‌های جدید و به دست آوردن آگاهی‌های روشنی بخش هستید، این نوشتار شما را می‌خواند.
اگر بخواهیم خودآگاهی را به زبان علمی و آکادمیک تعریف کنیم، با تعاریف زیر مواجه هستیم.
طبق تعریف مجله انتشارات دانشگاه آکسفورد، خودآگاهی یعنی «دانش آگاهانه شخص درباره شخصیت، احساسات، انگیزه‌ها و خواسته‌های خود». به گفته شِلی دووال و رابرت ویکلاند، روانشناسانی که در سال ۱۹۷۲ خودآگاهی را برای اولین بار تعریف کردند، «خودآگاهی، توانایی تمرکز بر خویشتن و بررسی میزان همخوانی یا عدم همخوانی اعمال، افکار یا احساساتمان با استانداردهای درونیمان است. ما به عنوان فردی با خودآگاهی بالا می‌توانیم خودمان را به صورت عینی و بی‌طرفانه ارزیابی کنیم، احساساتمان را مدیریت کنیم، رفتارمان را با ارزش‌هایمان همسو کنیم و درک درستی از ادراک دیگران نسبت به خودمان داشته باشیم.»
به بیان ساده‌تر، کسانی که خودآگاهی بالایی دارند می‌توانند رفتارها، احساسات و افکار خود را به صورت واقع‌بینانه تعبیر و تفسیر کنند. خودآگاهی مهارت کمیابی است چون افراد عادت دارند شرایط خود را بر اساس احساسات خود تفسیر کنند. پرورش خودآگاهی به عنوان مهارتی ارزشمند و توانمندساز به افراد کمک می‌کند تا اثربخشی سبک زندگی خود را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، مسیر خود را تغییر دهند.
در ادامه این تعاریف آکادمیک، می‌توانیم به انواع خودآگاهی، مزایای خودآگاهی و روش‌های توسعه مهارت خودآگاهی نیز بپردازیم. اما مقاله حاضر قصد دارد که تصویری قابل درک‌تر و تعریفی روان‌تر ارائه دهد تا رها از واژگان سنگین و تخصصی، بتوانید این مفهوم را عمیقاً فهمیده و به راحتی به دیگران هم انتقال دهید. از قدیم‌الایام هم می‌گویند، سادگی بهترین زینت است، یعنی همان «زیبایی در سادگیست». بنابراین، ادامه بحث را به زینت سادگی آراسته و با زبانی غیر علمی می‌گوییم خودآگاهی یعنی چه!
قبل از اینکه خودآگاهی را به زیباترین زبان تعریف کنم، می‌خواهم نقل قولی بیاورم از استادی بزرگ، مسلط و فرهیخته که تأثیر به سزایی در معرفی و رواج مفهوم خودآگاهی در جامعه ما دارند. شاید با خودآگاهی دکتر بیتا حسینی آشنا باشید و شاید هم شناختی از ایشان نداشته باشید. به هر روی، لازم است که بگویم تمام آنچه در ادامه خواهید خواند، نتیجه درک آموزش‌های عاشقانه و خالصانه ایشان است.
«در دنیای مدرن، اطلاعات قدرت محسوب می‌شد اما در دنیای پست مدرن، قدرت واقعی در توانایی مدیریت افکار است.» (دکتر بیتا حسینی)
با تکیه بر این جمله، ساده‌ترین تعریفی که می‌توانیم برای خودآگاهی ارائه دهیم این است: خودآگاهی یعنی تمرکز بر خود و درونیات خود. درونیات ما شامل افکار، احساسات، هیجانات، ترس‌ها، انگیزه‌ها، هدف‌ها و نیازهای ماست. وقتی شخصِ خودمان را مرکز توجه‌مان قرار می‌دهیم، به تنها حقیقت زندگی‌مان تبدیل می‌شویم. از هر آنچه غیر از خودمان است (از حواشی) منحرف شده و به اصل داستان (خودمان) می‌پردازیم. اتفاقی که با تمرکز بر خویشتن و در حاشیه قرار دادن دنیای پیرامون برایمان روی می‌دهد این است که به شناخت و درک بهتری از خودمان دست می‌یابیم.
خودآگاهی یعنی هیچ بیرونی نیست فقط درون است و بس!
شاید دوست داشتید بخوانید: رمزگشایی کتاب مرموز محدودیت صفر : یک‌بار برای همیشه
اما اشتباه نکنید! خودآگاهی، خودشناسی نیست! خودشناسی زیرمجموعه‌ای از خودآگاهیست. در واقع، خودآگاهی ما را چنان در اعماق درونمان فرو می‌برد که می‌توانیم نقطه‌نقطه وجودمان را واکاوی کرده و از آن آگاه شویم. نقاط ضعف و قوت، توانمندی‌ها و کاستی‌ها و خطاهای شناختی‌مان را بشناسیم. به افکار و احساساتمان فکر کنیم و دلیل آنها را پیدا کنیم. اگر بگویم فردی که به درجه بالایی از خودآگاهی برسد، روانشناس خودش می‌شود، گزافه نخواهد بود!
پس همانطور که متوجه شدید، خودآگاهی به درک و آگاهی عمیق و همه جانبه از خود می‌پردازد. وقتی توانایی تشخیص و تسلط بر درونیات خود را پیدا می‌کنیم، قدرت تغییر آنها را نیز به دست می‌آوریم. در این حالت، ما قادر هستیم خودمان را مشاهده کنیم. «ناظر بر ذهن باشیم نه رها در تجربه!»
خودمشاهده‌گری یا توانایی تماشا کردن خود از بیرون، این امکان را به ما می‌دهد تا بدانیم چه افکار، باورها و احساساتی خلقمان را تنگ کرده و ما را به رفتارهای غیر سازنده می‌کشانند. با این اوصاف، خودآگاهی یعنی انتخاب می‌کنیم بر چه افکاری توجه کنیم و چه احساساتی را در درون خود بپرورانیم.
در یک جمله، «خودآگاهی یعنی توانایی مدیریت ذهن.»
زمانی‌که با خودآگاهی، قدرت خودکنترلی و تسلط بر افکار و هیجانات مخرب را به دست آوردیم، بسیاری از آسیب‌ها و آفت‌های روانی که عملکرد و تجربیات ما را محدود می‌کنند، بهبود می‌یابند. برای مثال، وقتی با آگاهی عمیق از خویشتن و شناختن حقیقت وجودی‌مان، استعدادها، ارزش‌ها و نیازهای ذاتی خود را تشخیص دهیم، تا حد زیادی از افسردگی، عزت نفس شکننده و اعتماد به‌نفس پایین و امثالهم رهایی پیدا می‌کنیم؛ به این دلیل که شناختن و زندگی کردن بر اساس ارزش‌ها و نیازهای ذاتی، خوشحالی و رضایت درونی، حس ارزشمندی و افتخار به خود را در ما افزایش داده و به عملکرد سازنده در جهت اهدافمان کمک خواهد کرد.
لازم به ذکر است که میزان خودآگاهی افراد نیز متفاوت است چراکه هر انسانی اثر منحصر به‌فردیست و سطح درک و دریافت متفاوتی دارد. و اگر می‌پرسید چگونه خودآگاه شویم و تکنیک‌های خودآگاهی کدامند، همین قدر بگویم که خودآگاهی مرحله‌ای نیست که با مطالعه چند کتاب یا گذراندن چند دوره حاصل شود. خودآگاه شدن فرآیندی زمانبر است چراکه اصلاح درونیاتِ چندین و چند ساله یک انسان که مانند درخت گردو ریشه دارد، کار آسانی نیست و سخت‌کوشی، ثبات قدم و مداومت می‌طلبد.
حالا که به یک درک کلی از خودآگاهی رسیدیم و دانستیم که این مفهوم، اساساً بر «خودکاوی»، «شناسایی زوایای پنهان درون» و «توانایی تغییر سازنده از طریق کنترل ذهن» استوار است، اجازه بدهید تصویری از محصول نهایی خودآگاهی را ترسیم کنم و ویژگی‌های یک فرد خودآگاه را نیز خلاصه‌وار نام ببرم.
فردی که به مهارت خودآگاهی می‌رسد:
در پایان می‌توان گفت خودآگاهی یعنی زندگی کردن با این باور که ما افکار، باورها، احساسات، عواطف و هیجانات، ترس‌ها، ضعف‌ها و رفتارمان نیستیم! ما ناظر بر آنها هستیم پس قدرت کنترل کردن و در نتیجه تغییر دادن آنها را داریم. هر کسی اقبال به دست‌آوردن این مهارت شفابخش، آرامش‌بخش، شادی‌بخش و قدرت‌بخش را ندارد.
از صمیم قلب آروز می‌کنم شمار افراد خوش‌اقبالی که زندگی‌شان به چنین چراغی مزین می‌شود به سرعت افزایش یابد و نور و عشق و آگاهی در تمام زمین حاکم شود چون هر چه خودآگاهان بیشتری ظاهر شوند، زمین نیز به جای بهتری برای زندگی تبدیل خواهد شد.
من هم به نوبه خودم سعی کردم قدمی در تحقق این آرزوی بزرگ بردارم و به شفای درون و خودآگاه شدن خود و دیگران کمک کنم. در همین راستا، دو کتاب ارزشمند تکامل زن (نوشته سارا جیکز رابرتز از نشر نسل‌نواندیش) و پرورش الهه جنگجو (نوشته هاتر اش اِمارا از نشر ذهن‌آویز) را برایتان ترجمه کردم. کتاب‌های دیگری نیز برای افزایش دانش خودآگاهی و زندگی کردن بر اساس آن در دست ترجمه و چاپ هستند.
بر اولوهیت درون تمام هستی، سلام و درود و عشق باد ❤️❤️❤️
برای ارتباط با من، به محفل کوچک مجازی من در اینستاگرام سر بزنید:
https://www.instagram.com/vdakarami/
