اگر ما را زخمی کنید، آیا خونریزی نمیکنیم؟!

ویلیام شکسپیر، شاعر و نمایشنامه‌ نویس و بازیگر تئاتر انگلیسی -که لقب پدر نمایشنامه ­نویسی انگلستان را از آن خود کرده- صاحب تراژدی ها و کمدی های مشهوری همچون «هملت»، «رومئو و ژولیت»، «اتللو»، «شاه لیر» و «مکبث» است. او موضوع بسیاری از نمایشنامه‌های خویش را از تاریخ روم باستان و کتاب پلوتارک برگزیده و با نیروی تصور و تخیل خویش آن ها را دراماتیزه کرده است. از میان آثار شکسپیر، کمدی «تاجر ونیزی» از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. این نمایشنامه که در حدود سال‌ ۱۵۹۶ نوشته شده‌، یک کمدی رمانتیک است و به خاطر صحنه‌ های جذابی چون صحنۀ مربوط به «حل معمای صندوقچه­ ها» و «صحنۀ دادگاه» شهرت یافته است. همچنین شهرت دیگر این اثر به خاطر شخصیت «شایلاک یهودی» است که یک رباخوار کینه ­توز است و بی‌رحمی بیش از حدش نسبت به شخصیت اصلی داستان، آنتونیو، او را به نمادی از بخل و حرص و کینه بدل کرده. نیز نباید از نظر دور داشت که مسائلی از قبیل تقابل خرد مردانه و زنانه، وجود یا عدم وجود حق انتخاب برای دختران، نکوهش یا پذیرش رباخواری و... در تاجر ونیزی به چشم می‌خورد.

خلاصۀ داستان:

تاجر ونیزی اثر ویلیام شکسپیر دربارۀ قرضی است که آنتونیو تاجر ونیزی برای کمک به دوست خود بسانیو و تهیۀ مقدمات خواستگاری و عروسی وی با دختری به نام پورشیا از یک رباخوار یهودی به نام شایلاک می‌گیرد. آنتونیو با یهودیان به دلیل رباخواری دشمن است اما بخاطر کمک به دوستش تن به این درخواست می­دهد. شایلاک در نهایت راضی می‌شود که وام را بدونسود بدهد ولی تنها به شرطی که آنتونیو سندی امضا کند که در صورت عدم پرداخت بدهی در موعد مقرر، مقداری از گوشت بدن خود را، از هر قسمتی که طلبکار مایل باشد، به عنوان جریمه به او بدهد. آنتونیو قرارداد را امضا می‌کند و بسانیو به بلمونت برای ازدواج با پورشیا می‌رود اما...

اخلاقی یا نژادپرستانه؟

همانگونه که ارسطو کمدی را «بازنمایی رذائل اخلاقی در انسان ­های پایین­تر از سطح معمول» می ­داند که رفتار و گفتارشان موجب خنده است، شکسپیر نیز در نمایشنامۀ خود به دنبال برجسته کردن و تقبیح صفات ناشایستی همچون مال اندوزی، خساست و کینه­ جویی در شخصیت یک تاجر یهودی به نام شایلاک است. هرچند این نوع نگاه شکسپیر به یهودیان، اکنون مورد ملامت بسیاری از منتقدان و نظریه­ پردازان قرار گرفته است. امروزه برخی معتقدند نگاه شکسپیر اخلاقی و سازنده نبوده بلکه حاصل احساسات نژادپرستانه و اعتقادات افراطی رایج در زمانۀ اوست. با این حال نباید فراموش کرد که یکی از ماندگارترین بیانیه های ضدنژادپرستی در همین نمایشنامه و از زبان شایلاک بیان می شود؛ به گونه ای که علیرغم منفی بودن شخصیت شایلاک، خواننده به سختی می تواند نسبت به گلایه های او بی تفاوت باشد و با او همدردی نکند. گویی «شکسپیر انسانی ترین فریادش را از گلوی یک یهودی سر می دهد»:

به ضررهام خندیده‌ منفعت‌هام را مسخره کرده‌ست،
ملتم را کوچک کرده، چانه‌زنی‌هام را عقیم گذاشته، دوستانم را
نسبت به من سرد و دشمن‌هام را آتش کرده‌ست.
و دلیلش چیست؟ که من یهودی‌ام. اما مگر یهودی چشم ندارد؟
مگر یهودی دست ندارد؟ جسم و احساس و عواطف و محبت ندارد؟
همان خوراک شما را نمی‌خورد، با همان سلاح زخم برنمی‌دارد،
به همان امراض شما مبتلا نمی‌شود، با همان داروها شفا نمی‌یابد؟
با همان زمستان و تابستان شما مسیحیان، گرم و سرد نمی‌شود؟
اگر با سوزنی بخراشیدمان خون از ما نخواهد ریخت؟ اگر قلقلک‌ دهیدمان
نخواهیم خندید؟ اگر زهرمان دهید نخواهیم مرد؟

منابع الهام آقای نویسنده

تاثیرپذیری شکسپیر در نگارش «تاجر ونیزی» از داستان­ها و نویسندگان مختلف مشهود است. برای مثال رمان کوتاه «ایل پکارون» اثر جووانی فیورنتینو که در سال ۱۳۷۸ میلادی به زبان ایتالیایی نوشته شده‌است دارای بخش‌هایی دربارۀ دلبری و معاشقه، یهودی غاصب و زن نوعروس در لباس وکیل است. همچنین است موضوع «سند قرضه یا یک پوند گوشت» که داستانی عامیانه با منشأ شرقی­ست. با این حال نمی­ توان منکر خلاقیت شکسپیر در خلق این نمایشنامه بود. او هنرمندی متعلق به مکتب کلاسیک است؛ اما در عین حال خلق سه شخصیت محوری به جای یک قهرمان، که هرکدام بار اصلی بخشی از داستان را به دوش می­ کشند و نیز طرح مسائل مهمی همچون نقش زنان در جامعه و کنشگری آنان از طریق دیالوگ­ ها و اعمال خردمندانۀ پورشیا نشان از زمان­ شناسی شکسپیر، دغدغه­ مندی او و درک قدرت درام برای اصلاح جامعه دارد. شکسپیر تراژدی و کمدی را محملی برای بیان اصلی­ ترین مسائل حیات اخلاقی انسان می­داند و با استفاده از ساختارهای رایج (و بعضا ایجاد تغییراتی در ساختارها) داستان خود را به سمت اتفاقات عبرت ­آموز و تجربیات ماندگار برای مخاطبان سوق می­ دهد.

در طاقچه بخوانید

مترجمان و ناشران بسیاری اقدام به ترجمه و چاپ تاجر ونیزی کرده اند. یکی از ترجمه های خوب این نمایشنامه متعلق به مهران صفوی است که در 198 صفحه و توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه به چاپ رسیده است. نسخۀ الکترونیکی این کتاب را می­ توانید از برنامۀ کاربردی طاقچه دریافت کنید. طاقچه یک اپلیکیشن مناسب برای علاقه مندان به کتاب های الکترونیکی و کتاب های صوتی است که علاوه بر امکان خرید کتاب ها، امکان خرید اشتراک و بهره مندی از 23 هزار جلد کتاب را برای کاربران خود فراهم کرده است. در طاقچه می توانید کارنامۀ مطالعاتی خود را مشاهده کنید، کتاب های الکترونیکی و صوتی خود را در قفسه های مختلف مرتب کنید، از تجربیات کاربران دیگر مطلع شوید و همچین دیدگاه های خود دربارۀ کتابی که خوانده اید را با بقیه به اشتراک بگذارید.

لینک دریافت نمایشنامۀ تاجر ونیزی از طاقچه: