واترمارک چیست؟ + کاربرد واترمارک

واترمارک (Watermark) ساده‌ترین روش برای حفظ اعتبار و نام‌ونشان در دنیای وسیع اینترنتی و غیراینترنتی است.

گسترش سیستم‌های چندرسانه‌ای و استفاده از شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت، دسترسی به اطلاعات دیجیتال و کپی‌برداری از آن‌ها را به‌آسانی ممکن کرده است. همۀ این‌ها نیاز به حفاظت از کپی‌رایت رسانه‌های دیجیتالی مختلف مانند تصویر، ویدئو و... را به وجود آورده است.

بنابراین مسئلۀ حفاظت از داده‌ها در مقابل کپی‌برداری و جعل، اهمیت فراوانی دارد. از بین روش‌های حفاظت از داده می‌توان به استفاده از واترمارکینگ و روش‌های مختلف رمزنگاری اشاره کرد.

دیجیتال واترمارک یا سایه‌گذاری دیجیتالی (Digital Watermark) یعنی اضافه‌کردن یک ساختار مرئی یا نامرئی به تصاویر و مارک‌دارشدن آن‌ها.

واترمارک چیست؟

به زبان ساده: واترمارکْ یک متن (مثلاً نام شخص) یا یک تصویر (مثلاً لوگوی شرکت) است که روی یک سند (مثلاً اسکناس، عکس دیجیتالی،...) قرار می‌گیرد و نشان‌دهندۀ کپی‌رایت و اعتبار اثر و نیز معرفی‌کنندۀ شخص یا شرکت صاحب اثر است. برای اینکه وجود این علامت روی تصویر، مزاحمِ دیدن تصویر نشود، یا شفافیت زیادی دارد یا در گوشه‌های تصویر قرار می‌گیرد.

به فارسی سخت: واترمارک عبارت است از توانایی حمل اطلاعات به‌منظور احراز هویت یا کدهای احراز هویت یا علائم اختصاری ضروری برای تفسیر تصویر. این توانایی برای انجام کپی‌رایت، حفاظت از جعل‌کردن و دستیابی کنترل‌شده است. واترمارک پردازش رمزگذاری مخفیانۀ اطلاعات کپی‌رایت در تصاویر است که این کار با تغییرات کوچک نشانه‌گذاری در محتوای هر پیکسل تصویری صورت می‌گیرد.

چرا واترمارک اهمیت دارد؟

• حفظ قانون کپی‌رایت: اگر ما عکاس یا طراح یک تصویر هستیم، معمولاً نام، امضا یا آرم خودمان را روی اثرمان حک می‌کنیم تا نشان دهیم صاحب اصلی این تصویر ماییم. بنابراین اثر ما هرکجا که منتشر شود، مخاطبان متوجه می‌شوند که آن تصویر از کجا آمده و استفاده از آن بدون اجازۀ ما مشکل قانونی خواهد داشت. (برعکس کشورهای دیگر، قانون کپی‌رایت در ایران به‌صورت جدی رعایت نمی‌شود و رعایت آن صرفاً کاری اخلاقی به حساب می‌آید.) بنابراین وجود واترمارک به‌نوعی نشان‌دهندۀ اعتبار اثر است.
• حفاظت از داده در مقابل هکرها: با ذخیره‌سازی اطلاعات به‌صورت واترمارک‌شده، حتی اگر هکرها به اطلاعاتمان دسترسی پیدا کنند، امکان سوءاستفاده از تصاویر یا اطلاعات وجود ندارد.
• تبلیغات و برندینگ: واترمارک‌کردن لوگو یا نام تجاری‌مان روی تصویر، روشی مؤثر در تبلیغ برند یا وب‌سایت ماست. با وجود شبکه‌های اجتماعی و قابلیت بازنشر تصاویر، به‌نظر می‌آید وجود واترمارک بیش از پیش اهمیت پیدا کرده باشد. به همین خاطر، اگر تصویری از جانب شخصِ ما یا شرکت ما با افراد زیادی به اشتراک گذاشته می‌شود، بهتر است نام و نشان ما را هم به همراه داشته باشد تا خودش به‌تنهایی کار تبلیغات و پروموت ما را انجام دهد.

انواع واترمارک: واترمارک معمولی و دیجیتال

1. واترمارک معمولی: واترمارکینگ (Watermarking) به‌معنای پنهان‌کردن داده در تصاویر است، به نحوی که با چشم قابل تشخیص نباشد و فقط افرادِ مجاز قادر به استخراج این داده‌ها باشند. در ضمن، سیگنال واترمارک در اثر پردازش‌های معمول روی تصویر، از بین نرود.یکی از استفاده‌‌های رایج از واترمارک در مرحلۀ تولید کاغذ اسناد و اسکناس‌هاست که پس از تابش نور، به‌صورت تصویری نیمه‌مبهم مشخص می‌شوند. معمولاً در اکثر اسکناس‌ها و چک‌پول‌ها از واترمارک به‌عنوان یک ویژگی امنیتی آشکار استفاده می‌شود. واترمارک که در فارسی با عنوان «نقش-آب» نیز شناخته شده است، به چهار روش تولید می‌شود که هرکدام جلوه‌ای مخصوص به خود را روی کاغذ بر جای می‌گذارد.دندی رول (Dandy Roll): در این روش با استفاده از غلتکی سبک که طرح مدنظر روی آن به‌صورت خطی برجسته است، نقش واترمارک صورت می‌گیرد. خطوط کم‌رنگ و ضعیف را با سیم در جهت موازی با محور نور قرار می‌دهند و خطوط قوی‌تر و پررنگ با زنجیره‌ای از سیم، موازی با محیط ایجاد می‌شوند؛ چراکه باعث تأثیرگذاری بیشتری روی خمیر کاغذ می‌شوند. به همین علت به این تکنیک Wire Mark Label نیز می‌گویند. در جاهایی که ضخامت کاغذ کاهش می‌یابد، نور از الیاف کاغذ عبور می‌کند و نقش آن روی کاغذ ایجاد می‌شود.
   قالب سیلندر (Cylinder Mould): در این سیستم امکان ایجاد واترمارک به‌صورت سایه‌روشن‌دار (Tonal) وجود دارد و ایجاد تصاویر باکیفیت و برجسته و مرغوب، همانند تصاویر پرتره روی اسکناس‌ها و چک‌پول‌ها، با این تکنیک صورت می‌گیرد. این سیستم به‌صورت قالب نر و ماده تغییر ضخامت را در کاغذ ایجاد می‌کند و تصاویر مدنظر را روی کاغذ منتقل می‌کند و ضخامت‌های متنوع و جزئیات بیشتری را به وجود می‌آورد.
   نور لیزر: در برخی دستگاه‌های چاپ پیشرفته سیستم‌هایی وجود دارند که به‌وسیلۀ نور لیزر، شماره سریال اختصاصی را روی کار به‌صورت نامرئی چاپ می‌کنند تا در صورت نیاز، توسط دستگاه‌های مخصوص بازخوانی شوند. این دستگاه‌ها و ابزارها در اختیار کمپانی‌های بزرگ و پیشرفته قرار دارند.
   نامحسوس: بعضی واترمارک‌ها هم فقط هنگام کپی یا اسکن پدیدار می‌شوند. مثلاً در بعضی مدارک (گواهی‌نامه، مدرک تحصیلی و...) وقتی مدرک را کپی یا اسکن می‌کنید، نوشتۀ«این یک کپی است» روی فایل کپی یا اسکن‌شده معلوم می‌شود. از این طریق فرایند کپی و تشخیص کپی از اصل، راحت‌تر انجام می‌شود.
2. واترمارک دیجیتالبه فرایند گنجاندن واترمارک در میان داده‌های دیجیتال معمولی، دیجیتال واترمارکینگ گفته می‌شود. در این فرایند، بسته به نوع کاربرد، سعی می‌شود واترمارک به شکلی در داده‌های اصلی گنجانده شود که در برابر تغییرات به‌شدت مقاوم بوده و به‌سادگی قابل حذف نباشد.دم‌دست‌ترین دیجیتال واترمارک‌هایی که روزانه می‌بینیم، برای عکس‌هاست. برای واترمارکینگ‌کردن عکس‌ها معمولاً از یک نوشته یا لوگوی تِرَنسپرنت [شفاف] (Transparent) استفاده می‌شود که لطمه‌ای به زیبایی تصویر نزند. این کار را با هر نوع نرم‌افزار گرافیکی، مانند فتوشاپ، می‌شود انجام داد؛ مثلاً بعضی سایت‌ها با دستور کد php این امکان را فراهم کرده‌اند که به‌صورت اتوماتیک، واترمارک روی تصاویر درج شود.

نتیجه‌گیری

واترمارک نه‌تنها می‌تواند از کپی‌رایت حمایت کند و به‌راحتی رسانه‌های دیجیتالی جعلی را از اصل آن‌ها تفکیک کند، بلکه با رمزگذاری، نوعی سیستم امن هم ایجاد می‌کند.

باتوجه‌به اینکه قانون کپی‌رایت در ایران با حساسیت و جدیت زیادی اجرا نمی‌شود، در وهلۀ اول خود ما هستیم که برای جاافتادن این قانون در ایران مسئولیت داریم. ساده‌ترین راه‌های حمایت از آثار یک فرد یا یک مؤسسه این است که یا کارهایشان را خریداری کنیم و با این کار قوانین کپی‌رایت را نقض نکنیم، یا اجازۀ رسمی از آن‌ها داشته باشیم.