هکسره چیه؟ 🔍 معرفی ۳ روش برای تشخیص

تا به ‌حال پیش اومده که بین استفاده از کسره «ــِـ» و حرف «ه/ ـه» شک کنید و ندونید که هرکدوم رو باید کِی استفاده کنید؟ شده بقیه بیان براتون کامنت بذارن که داداش داری اشتباهِ هکسره می‌زنی؟!

در این نوشته می‌خوام یه بار برای همیشه مشکل رو حل کنم یعنی توضیح بدم که اشتباه مصطلح هِکَسرِه (تلفظ: Hekasre) یا همون هِ کَسره چیه و چطوری می‌شه حلش کرد تا دیگه سؤالی دربارۀ اینکه «هکسره یعنی چی؟»، «چطور هکسره رو تشخیص بدهیم؟» و... باقی نمونه.

هکسره چیه؟

هِکَسرِه عنوانی ابتکاری برای یه غلط رایج املاییه که اولین ‌بار در توییتر، کاربری به اسم وحید آنلاین از این عنوان استفاده کرد. احتمالاً دیدید که در پیام‌ها به‌جای «حالِ منم خوبه» می‌نویسن «حاله منم خوبه» که صددرصد غلطه!

از اونجایی که در زبان فارسی تعداد زیادی تکواژ با صدای e داریم همین موضوع باعث می‌شه تا در استفاده از کسره «ــِــ» و «ه» دچار اشتباه بشیم. درسته که در نگارش فارسی شکل ظاهری این‌ها متفاوته اما به یه صورت تلفظ می‌شن. اما این اشتباه در چه جاهایی رخ می‌دهد؟ طریقۀ تشخیص و نگارش درست اون چطوریه؟

۳ روش برای تشخیص هکسره در جمله، در خیابان و در دنیای مجازی!

با توجه به اینکه آوای /e/ در پایان واژه‌های زبان فارسی ۲ نمود خطی و حداقل ۴ کاربرد زبانیِ متفاوت داره، در ادامه برای حل این مشکل من ۳ روش رو مطرح می‌کنم که کمک می‌کنه دیگه دچار اشتباه نشیم. البته چون زبان پویاست احتمال داره استثناهایی وجود داشته باشه. بهترین کار اینه که به‌صورت ترکیبی، از این روش‌ها استفاده کنیم.

روش اول: به‌جای «ه» از «است» استفاده کنیم

اگه آخر کلمۀ مدنظر به‌جای «ه» از «است» استفاده کنیم، معنی جمله درست باقی بمونه پس استفاده از حرف «ه» در آخر کلمۀ مدنظر درسته، در غیر این صورت باید «ه» رو حذف کنیم.

مثلاً وقتی می‌گیم «طرف مغزش خرابه» با حذف «ه» و جای‌گذاری «است» جمله به «طرف مغزش خراب است» تبدیل می‌شه که کاملاً صحیحه؛ اما اگه بنویسیم «لپ‌تاپه خارجی خراب شد» اشتباهه چون با حذف «ه» جمله تبدیل می‌شه به «لپ‌تاپ است خارجی خراب شد» که اصلاً معنایی نداره، پس « لپ‌تاپِ خارجی خراب شد» شکل درست این جمله است.

نکته: البته باید به استثنائاتی که روش اول داره هم دقت کنیم. در مواردی که «ه» به‌عنوان نشانۀ مُعَرِفِه استفاده می‌شه، این روش کار نمی‌کنه. «ه» برای معرفه در واقع در کلماتی مانند «پسره، دختره، کتابه» هستن و «اون پسره اینجا زنگ زد» منظورمون پسریه که می‌شناسیم. اگه بگیم «آن پسر است اینجا زنگ زد» معنی جمله اشتباه می‌شه، اما باز هم استفاده از «ه» صحیحه و هکسره به‌درستی رعایت شده.

روش دوم: به‌عنوان حرف اصلی در انتهای کلمات ظاهر می‌شه

اگه هکسره در آخر جمله بود، حتماً باید «ه» استفاده بشه. مثلاً وقتی می‌گیم «اسم کتابش بازاریابی محتواییه» کاملاً درسته، چون «بازاریابی محتوایی» در پایان جمله آمده است و صورت کتابی اون می‌شه «اسم کتابش بازاریابی محتوایی است». پس قطعاً نوشتن به این شکل «اسم کتابش بازاریابی محتوایی ِ» غلط خواهد بود.

روش سوم: از ویرگول استفاده کنیم

اگه بعد از به‌کاربردن «ه»، کلمۀ دیگه‌ای بیاد و اون دو کلمه به هم مرتبط باشن، استفاده از هکسره اشتباهه و باید اون رو حذف کنیم.

مثلاً وقتی می‌گیم «کتابه بدی داری» اشتباهه، چون دو واژۀ «کتاب» و «بدی» به هم مرتبطن و استفاده از «ه» بین این دو کلمه اشتباهه. پس به‌صورت «کتابِ بدی داری» درسته و هکسره لازم نیست.

همچنین اگه بشه بعد از «ه» ویرگول (،) بگذاریم، استفاده از اون کاملاً درسته.

مثلاً وقتی می‌گیم «همۀ صحبت‌هات حقیقته»، جملۀ ما درسته، چون بعد از «حقیقته» می‌شه مکث کرد و علامت ویرگول هم گذاشت.

نکته: توی این روش باید به کلماتی که «ه» جزء خود کلمه است و بدون اون اشتباهه دقت کنیم. مثلاً دانه، انگیزه، روزنه، خانه. برای تشخیص این کلمات کافیه با حرف «ی» بعد از اون‌ها بخونیمش و اگه درست بودن، می‌تونیم از «ه» استفاده کنیم.

مثلاً خانۀ نیما، انگیزۀ سینا، دانۀ ریحان. این عبارت‌ها کاملاً درستن.

و در آخر...

در چند سال اخیر و با روندی روبه‌رشد، شاهد کاربرد نابجا و نادرست «ـِ» و «ه/ ـه» به‌جای هم بوده‌یم، کاربرد نا‌بجایی که صدای علاقه‌مندان زبان فارسی، از جمله زبان‌شناسان، ویراستاران، کاربران شبکه‌های اجتماعی و گروه عظیمی از فارسی‌زبانان رو درآورده. اگه می‌خواهید شما جزو کسانی نباشید که به زبان فارسی صدمه می‌زنن، پیشنهاد می‌کنم فایل آموزشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی رو دانلود کنید.

البته با جست‌وجوی هشتگ هکسره در توییتر فارسی و با نگاهی گذرا به آرای کاربران، می‌فهمیم عده‌ای هم هستن که اصلاً این موضوع براشون مهم نیست و می‌گن اشتباه‌نوشتن هکسره مشکلی ایجاد نمی‌کنه. اما نکتۀ مهم اینجاست که این کاربرد غلط منحصر به فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیست، کافیه نگاهی به بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی شهر بندازیم تا به عمق فاجعه پی ببریم.

با جست‌وجوی هشتگ هکسره در توییتر فارسی و با نگاهی گذرا به آرای کاربران، کاملاً مشخص می‌شه که عده‌ای این‌طور نوشتن رو اشتباه نمی‌دونن و حتی اون رو مسئله‌ای حقیر و ناچیز تلقی می‌کنن. (توییت آزاده مظفری)

اما نکتۀ مهم اینجاست که این کاربرد غلط منحصر به حوزۀ مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی نیست، این روزها کافیه نگاهی به بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی شهر بیندازیم تا به عمق فاجعه پی ببریم.

یک روز در تایم‌لاین دیدیم که فرزانه قبادی عکسی از عرشۀ تبلیغاتی با عنوان «کی املاش بیسته» توییت کرده. کلاً هنگ کرده بودیم!

یک روز در تایم‌لاین دیدیم کاربری به نام مارال عکسی از لایت‌باکس تبلیغاتی انتشارات گاج رو توییت کرده و در توضیحاتش نوشته که اشکال هکسره رو تلفنی به اون‌ها تذکر داده و از طرف انتشارات گفتن: «از لحاظ طراحی این‌جوری قشنگ‌تره!» (املای صحیح: این هاچ نیست، هاچه/ ازطرفِ گاجه)

در خیابان یوسف‌آباد تهران، رستورانی داریم به نام پُرمغزِ «بیست‌تیکِ» که مشخص نیست دربارۀ «تکّه» صحبت می‌کنه یا «تیک». البته بعیده آدمی با شکم گرسنه به این مسائل توجه کنه. عکس زیر رو کاربری به نام نیمه‌هادی توییت کرده.

کاربری به نام بابای بیتا غلط هکسرۀ دیگه‌ای رو از بیلبوردهای تبلیغاتی توییت کرده بود (املای صحیح جملۀ بیلبورد: وقت صبحونه است.)

در جست‌وجوی مواردی شبیه به این، اون چیزی که نظرها رو بسیار به خودش جلب می‌کنه، شعار تبلیغاتیِ مارک بیک (Bic) بود: «فقط بیک مثل بیکِ». این عکس رو هم کاربری به نام مورات توییت کرده (املای صحیح شعار بیک: فقط بیک مثل بیکه.)

اما این غلط‌نویسی‌های هکسره‌ای فقط به فضای مجازی و بسترهای آفلاین تبلیغاتی ختم نمی‌شه. همون‌طور‌ که می‌بینید، میثم جان عکسی از پشت‌نویسی یه خاور گذاشته که «بترس» رو «به ترس» نوشته! یعنی غلط هکسره در پشت خاور هم مشاهده می‌شه!

این یکی هم البته شاهکاره! بهترین راه برای کج‌گذاشتن خشت اول! مریم با توییتی به غلط هکسره در کتاب نگارش پایۀ دهم برای همۀ رشته‌ها (ص ۷۷) اشاره کرده (املای صحیح غلط هکسره در کتاب: پا تو کفش بزرگ‌ترها.)

وقتی در یه کتاب درسی چنین اشتباه فاحشی رخ بده، از طراح آرمِ بیک و تابلوهای تبلیغاتی و توییت‌های کاربران چه انتظاری می‌شه داشت؟

اما دامنۀ این هکسرۀ لعنتی به همین‌جا محدود نمی‌شه، بلکه در میان افراد مشهور مثل بازیگران و خواننده‌ها هم نفوذ کرده. در توییت زیر که مریم مؤمنی در توییتر خودش گذاشته، غلط فاحش هکسره رو از خانم ساره بیات می‌بینید (املای صحیح جملۀ ساره بیات: این حال من بی‌توست.)

بعد از این ماجرا، پوستر آهنگ گروه موسیقی هورش باند نظرمون رو جلب کرد. اعضای این گروه اسم آهنگ خودشون رو «مثله من باش» گذاشته بودند (املای صحیح: مثل من باش). متأسفانه متوجه شدیم این کار بین هنرمندها و به‌خصوص بچه‌معروف‌های فضای مجازی به‌شدت شایعه.

پیشنهاد

هرچه زودتر جلوی این غلط رو بگیریم، به‌نفع خودمونه؛ چون اگه امروز با هکسره مقابله نکنیم، فردا باید با عکسره بجنگیم! پس از همین امروز درست‌نویسی هکسره رو رعایت کنیم.

در ادامه به توییت‌های حمیدرضا پورنصیری و سعید متین توجه کنید. اضافه‌شدن «عه» به‌جای کسرۀ اضافه رو در این تصویر می‌بینیم.

اضافه‌شدن واژۀ «عه» به‌جای کسرۀ اضافه در زبان فارسی.