نگاهی تاریخی و علمی به فیلم سالیوت-۷

این فیلم درباره ماموریت مهم و پرمخاطره دو فضانورد روس به مقصد ایستگاه فضایی «سالیوت-۷» است که در تابستان سال ۱۹۸۵ انجام گرفت. هنگامی که ارتباط مرکز کنترل زمینی با ایستگاه فضایی اتحاد جماهیر شوروی «سالیوت-۷» به طور ناگهانی متوقف شد، برای جلوگیری از سقوط ایستگاه در منطقه مسکونی که می‌توانست منجر به فاجعه بشری و آبروریزی اتحاد جماهیر شوروی ‌شود، دو فضانورد باتجربه با «سایوز تی-۱۳» عازم فضا شدند. بسیاری از کارشناسان تاریخ فضانوردی ماموریت نجات سالیوت-۷ را خطرناک‌ترین و غیرممکن‌ترین ماموریت فضایی تاریخ می‌دانند.

در ابتدای فیلم ما شاهد یکی از ماموریت های مهم تاریخ فضانوردی یعنی ماموریت «سایوز تی-۱۲» هستیم، در این ماموریت «سوتلانا ساویتسکایا» به عنوان اولین زن در تاریخ به راهپیمایی فضایی می‌پردازد، وی همچنین دومین زنی است که به فضا رفته است، پیش از او «والنتینا ترشکوا» روس به عنوان نخستین زن و همچنین نخستین غیرنظامی در تاریخ به فضا رفته بود.

در ابتدا چالش اصلی فضانوردان وصل شدن به ایستگاه غیر کنترل سالیوت-۷ است، در صنعت فضانوردی به انجام چنین عملی «ترازیابی فضایی - Space rendezvous» گفته می شود. کلمه rendezvous در لغت به معنای قرار گذاشتن زن و مرد است، در فیلم هم به این قضیه اشاره می شود، در صحنه ای که تلاش فضانوردان برای ترازیابی با سالیوت-۷ در شبیه ساز انجام می شود، والری شوبین، فرمانده مرکز کنترل سالیوت به یکی از فضانوردان می گوید:«فکر کن داری با یه زن قرار میذاری.» و او جواب می دهد « من تا حالا با زنی که در مدار دور محور خودش بچرخه بر نخوردم!».

ترازیابی فضایی برای اولین بار در ماموریت اتصال «جمینی ۸» و «آجینا» به فرماندهی نیل آرمسترانگ (کسی که بعدها به عنوان نخستین انسان قدم بر روی ماه گذاشت) انجام شد، شرح این ماموریت را در فیلم مطرح سال گذشته First Man دیده بودیم. جالب است بدانید این ماموریت الهام بخش کریستوفر نولان برای ساخت صحنه هیجان انگیز اتصال به ایستگاه فضایی اندورانس در فیلم Interstellar بوده است.

در این فیلم شاهد قاچاق سیگار و الکل توسط فضانوردان به ایستگاه هستیم، این امر سابقه‌ای تاریخی دارد. اولین بار «جان یانگ» فضانورد آمریکایی که به عنوان نخستین قاچاقچی فضایی از او یاد می‌شود با قاچاق ساندویچ در ماموریت «جمینی-۳» پای این کار را به فضا باز کرد.

فضانوردان با فضاپیمای سایوز (به معنای اتحاد) راهی ایستگاه می‌شوند، ابتدا روس‌ها این فضاپیما را برای سفر به ماه طراحی کرده بودند، اما با پیشگامی آمریکایی‌ها در فتح ماه آن را تغییر کاربری داده و برای سفر به ایستگاه‌های فضایی در مدار زمین استفاده کردند. فضاپیمای سایوز پراستفاده‌ترین، قدیمی‌ترین و امن‌ترین فضاپیمای تاریخ است و با بازنشسته و از رده خارج شدن شاتل‌های آمریکایی در سال ۲۰۱۱، تنها فضاپیمایی است که در حال حاضر (۲۰۱۹) انسان را به فضا می‌برد. روی زمین وقتی چیزی خوب کار می‌کند مثل است که می گویند مثل بنز کار می‌کند، در فضا هم چنین مثلی است: مثل سایوز کار می‌کند!

در زمینه ساخت ایستگاه های فضایی نیز روس‌ها پیشتاز بودند، اولین ایستگاه فضایی تاریخ سالیوت-۱ بود و ۹ سری از سالیوت ساخته شد، دستآوردها و تجربه‌های ایستگاه‌های فضایی سالیوت مبنای اصلی ساخت ایستگاه فضایی میر و ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) هستند، ماموریت نجات سالیوت-۷ که در فیلم نشان داده می‌شود جدای از بحث حادثه‌ای و تراژدیک آن تجربه‌ای بی‌نظیر برای کسب تجربه و برنامه‌ریزی برای شرایط بحرانی در فضا بود.

فیلم سالیوت-۷ را معمولا با فیلم Gravity که در ژانر علمی- تخیلی قرار دارد، مقایسه می‌کنند اما به نظرم بهتر است با فیلم Apollo 13 که یک فیلم تاریخی و حادثه‌ای مشابه با داستان سالیوت-۷ است، مقایسه شود. این فیلم که در زمان خودش نامزد ۹ جایزه اسکار هم شده بود ماجرای حادثه ماموریت «آپولو ۱۳» که اغلب آن را با عنوان بزرگترین شکست موفقیت‌آمیز ناسا یاد می کنند را به تصویر می‌کشد. از ماموریت نجات سالیوت-۷ هم با عنوان «آپولو ۱۳ روسی» یاد می‌شود.

مشخص است که کارگردان فیلم از مشاوران علمی بهره جسته است و صحنه‌های فضایی آن با دقت زیادی ساخته شده است، به خصوص بحث عدم وجود صدا در فضا (به علت عدم ماده) در فیلم تا حدی به خوبی رعایت شده است، هر چند کارگردان در انتهای فیلم این موضوع را فراموش کرده است و در بعضی موارد صدای برخورد اجسام شنیده می‌شود!

این فیلم تفاوت‌های اندکی با واقعیت نیز دارد، مثل ادعای دزدیده شدن سالیوت ۷ توسط شاتل آمریکایی‌ها و فاش شدن اسرار نظامی و یا طرح منهدم کردن سالیوت با موشک نظامی و چند مورد دیگر، که چنین مواردی واقعی نبوده‌اند. با توجه به اینکه با یک فیلم سینمایی روبرو هستیم نه یک مستند و فیلمساز باید همه‌ی مخاطبین و مردم عامه را هم جذب کند، چنین مواردی قابل چشم‌پوشی هستند.

البته ماجرای فضانوردان سالیوت-۷ آنگونه که در انتهای فیلم می‌بینیم صرفا با رفع مشکل سنسور ایستگاه تمام نمی‌شود و تازه کار آن‌ها برای تعمیرات ایستگاه شروع شده است، آن‌ها چیزی حدود چهار ماه در ایستگاه حضور داشته‌اند و در طول آن غذا و تجهیزات توسط فضاپیماهای باری «پروگرس» به آن‌ها رسانده شده است و با آمدن گروه دیگری از فضانوردان به ایستگاه، به زمین باز می‌گردند.

یکی از موارد قابل توجه در فیلم موسیقی و انتخاب آهنگ‌هایی است که در فیلم استفاده شده است و هیجان آن را بالا برده است، به خصوص در صحنه پر شدن ایستگاه از قطره‌های معلق آب در فضا که از آهنگ معروف Grass by the Home از گروه راک معروف روسی Zemlyane استفاده شده است. در سال ۲۰۰۹ روسکاسموس (سازمان فضایی روسیه) این آهنگ را به عنوان سرود رسمی کیهان‌نوردان روسی انتخاب کرد، در سال ۲۰۱۶ هم بازخوانی زیبایی از این آهنگ توسط خوانندگان معروف روس با تمی فضایی و نجومی انجام شد.

البته در دوبله فارسی این فیلم بسیاری از آهنگ‌ها و موسیقی آن عوض یا کمرنگ شده‌اند، توصیه می‌کنم این فیلم را با زبان اصلی هم تماشا کنید.