تحلیل محیط کسب و کار های کوچک و متوسط یک اصطلاح مهم است و به فرآیندی سیستماتیک گفته می شود که توسط آن عوامل محیط داخلی و محیط خارجی در یک کسب و کار شناسایی می شوند، تأثیر آن ها ارزیابی می شود و استراتژی برای رفع (در صورت مضر بودن) یا استفاده (در صورت مفید بودن) از آن ها ایجاد می شود. با توجه به عواملی مانند اقتصاد و فناوری، کسب و کارها می توانند فرصت ها و تهدیدهای بالقوه را پیش بینی کنند.
در حالی که چارچوب هایی برای کمک به تحلیل محیطی وجود دارند، مهم است که بدانیم این چارچوب ها تنها به عنوان راهنمایی هستند که شما را به سمت درک بهتر و کامل تری از محیط کسب و کار هدایت می کنند. در واقع این طور نیست که آن ها ضروری باشند. با این حال، درک محیط کسب و کار، فرآیندهای جهانی مورد استفاده در تحلیل آن و چگونگی تبدیل تحلیل به استراتژی مسئله مهمی است.
تحلیل محیطی یا پویش محیطی، ابزاری استراتژیک است که می توانید از آن برای پی بردن به تمام عناصر داخلی و خارجی استفاده کنید. عواملی که ممکن است بر عملکرد کسب و کار خرد یا متوسط شما تأثیر بگذارند.
مؤلفه های داخلی تحلیل محیطی نشان دهنده نقاط قوت و ضعف کسب و کار است، در حالی که مؤلفه های بیرونی نشان دهنده فرصت ها و تهدیدهایی است که منشأ آن ها خارج از کنترل کسب و کار شماست.
تحلیل محیط کسب و کار، روندها و عوامل مهم را در نظر می گیرد، مانند نرخ سود، یا اینکه چگونه ممکن است وضعیت بازار یک کسب و کار را تغییر دهد. این بررسی ها می تواند به مدیران و مالکان کسب و کار های کوچک و متوسط کمک کند تا وضعیت داخلی خود، شرایط بیرونی و بازار را ارزیابی کرده و با اصلاح استراتژی های موجود یا ایجاد رویکرد های جدید، وضعیت بهتری برای آینده شرکت فراهم بیاورند.
مدیران کسب و کار های کوچک و متوسط باید بتواند به تحلیل محیط شرکتی که در آن فعالیت می کنند، بپردازند. تحلیل های محیطی به کسب و کارها کمک می کند تا تأثیرات بالقوه ای را که باعث ایجاد فرصت یا تهدیدی برای کارآفرینی ها می شود، شناسایی کنند. سپس، مالکان و مدیران می توانند خود و کسب و کار خود را برای تغییرات در محیط آماده کنند. از مزایای استفاده از تحلیل محیطی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
به صورت کلی می توان بیان کرد که فرآیند مورد استفاده برای تحلیل محیط کسب و کارهای کوچک و متوسط دارای چهار مرحله اساسی است:
1- باید به اسکن یا پویش محیط برای بررسی و شناخت عوامل محیطی بپردازید.
2- عوامل مؤثر را انتخاب کنید و تحت نظارت قرار دهید.
3- تأثیر آن عوامل را مورد تحلیل قرار دهید.
4- در نهایت، بر اساس عوامل محیطی شناسایی شده و استراتژی هایی که بر اساس آن ها توسعه داده اید، برنامه هایی را برای پیاده سازی استراتژی ها در نظر بگیرید.
علاوه بر این، در حالی که استراتژی ها را اجرا می کنید، باید محیط کسب و کار را به صورت پویا و مداوم تحت نظارت قرار دهید تا بتوانید هر گونه تغییر پیش بینی نشده را مشاهده کرده و به حساب آورید.
در این قسمت به توضیح مراحل مختلف و مهم در تحلیل محیط کسب و کار می پردازیم که مالکان کسب و کار های کوچک و متوسط می توانند از این فرایند استفاده کنند.
یکی از اهداف اولیه و اصلی تحلیل محیط کسب و کار، شناسایی تمام عوامل محیطی است که بر کسب و کار شما تأثیر گذار است یا می تواند تأثیر بگذارد. روش معمول برای شناسایی عوامل محیطی استفاده از طوفان فکری است.
همیشه این طور نیست که شما به عنوان مالک کسب و کار (به خصوص در کسب و کار های متوسط که کارمندان و پیچیدگی سازمانی بیشتری دارند) بتوانید همه مشکلات را به تنهایی شناسایی کنید زیرا تشخیص عوامل محیطی بستگی به نگرش افراد دارد و همیشه همه چیز بر همه آشکار نیست. پس هرچه افراد بیشتری در این طوفان فکری اولیه وارد شوند، پروفایل (مشخصات) محیطی توسعه یافته تر و دقیق تر خواهد بود.
عوامل محیطی متداول شامل قوانین جدید مالیاتی، محدودیت ها در تعرفه ها، قوانین مربوط به صادرات، تغییرات در گرایش های مصرف کنندگان و مشتریان، فناوری های در حال توسعه، محصولات جدید و جایگزین، قوانین مربوط به انتشار گازهای گلخانه ای، یا یک رقیب جدید است.
به عنوان مثال، طبق گزارش مجله فوربس، دنیای زیبایی به سمت محصولات غیر جنسیتی (محصولاتی که فقط مختص مردان یا زنان نیست) پیش می رود. پس این خطر وجود دارد که مصرف کنندگان برند هایی را که آن ها را مجبور به رعایت استانداردهای سنتی زیبایی می کنند، رد کنند.
هنگامی که تصمیم گرفتید کدام عوامل تاثیر گذار است و باید مورد ارزیابی قرار بگیرد، باید اطلاعات مربوط به عوامل محیطی انتخابی خود را جمع آوری کنید. شما می توانید عوامل خود را مشاهده کنید و به تحقیق بپردازید.
دو نوع اصلی اطلاعات برای جمع آوری وجود دارد: اطلاعات شفاهی (اخبار تلویزیونی و رادیویی و پادکست و ...) و اطلاعات کتبی (مقالات و خبر های نوشتاری و ...). برای مثال اگر در حوزه بهداشتی فعالیت دارید، شما می توانید با تحقیق آنلاین در مجلات پزشکی ببینید آیا تغییراتی در مقررات بهداشتی و ایمنی وجود دارد که ممکن است بر مرکز بهداشتی شما تأثیر بگذارد.
رقبا یکی از مهم ترین عوامل محیط بیرونی در کسب و کار های کوچک و متوسط هستند. به همین دلیل شما باید توجه ویژه ای به رقبای خود داشته باشید. برای تعیین اینکه آیا تهدیدی احتمالی از جانب رقبای شما وجود دارد، احتمالاً تصمیم بگیرید اطلاعاتی در مورد آن ها جمع آوری کنید.
یک روش رایج برای جمع آوری اطلاعات درباره رقبا جاسوسی است. البته منظور ما از جاسوسی اجیر کردن یک حرفه ای و تحت نظر قرار دادن خانه و دفتر کار آن ها به صورت شبانه روزی نیست! مثلاً شما یا یکی از اطرافیان شما می توانید در قالب یک مشتری به کسب و کار رقیب مراجعه کنید تا با استفاده از این سناریو، از فعالیت ها، محصولات، برخورد با مشتریان، پیشنهاد های ویژه و یا افتتاح شعبه جدید آن ها مطلع شوید.
احتمالاً این سؤال برایتان پیش می آید که به کدام عوامل محیطی باید توجه کرد؟ جواب شما اینجاست؛ از میان عوامل محیطی شناسایی شده، شما باید پیش بینی کنید که مرتبط ترین و تأثیر گذار ترین عوامل بر کسب و کار کوچک یا متوسط شما کدام است تا آن ها را مورد تحلیل محیطی بیشتر و عمیق تر قرار دهید.
همه عوامل به یک اندازه مرتبط و اثر گذار نیستند. به عنوان مثال، برخی قوانین مالیاتی بر تجارت تأثیر می گذارد، اما در مقایسه با تهدیدی که توسط یک رقیب ایجاد می شود، واقعاً به تحلیل کمتری نیاز دارد. علاوه بر این، شما باید تلاش کنید که برای میزان اثر گذاری عوامل محیطی شناسایی شده را اندازه گیری کنید.
این اندازه گیری یا کمیت سنجی امکان ارزیابی و مقایسه تاریخچه میزان تأثیر یک عامل را در آینده فراهم می کند. یعنی در آینده می توانید ببینید که در گذر زمان میزان تأثیر گذاری عوامل مختلف چگونه تغییر کرده است.
چارچوب هایی رایج برای کمک به شناسایی عوامل محیطی وجود دارد. معمولاً این چارچوب ها هم زمان با هم استفاده می شوند.
تحلیل پستل (PESTEL) که اولین و مهمترین تحلیلی که باید انجام دهید. این کلمه از حرف اول کلمات انگلیسی آن گرفته شده است که عوامل سیاسی (Political)، اقتصادی (Economical)، اجتماعی (Social) و تکنولوژیکی (Technological) و گاهی اوقات محیط زیستی (Environmental) و قانونی (Legal) مؤثر بر یک کسب و کار را مورد مطالعه قرار می دهد (در ادامه به معرفی آن می پردازیم).
تحلیل سوات (SWOT) استفاده می شود (مشابه مفهوم قبلی از حروف اول کلمات انگلیسی آن گرفته شده است). این چارچوبی است که به نقاط قوت (Strength)، نقاط ضعف (Weakness)، فرصت ها (Opportunity) و تهدیدهایی (Threat) که بر یک کسب و کار تأثیر می گذارند، چه عوامل داخلی و چه عوامل بیرونی، توجه می کند.
برای مثال، داشتن کارکنانی با انگیزه و آموزش دیده می تواند نقطه قوت کسب و کار کوچک یا متوسط شما باشد؛ یا هزینه های تولید بالا می تواند یک نقطه ضعف برای شما باشد؛ یا تشخیص زود هنگام یک شکاف بازار می تواند فرصت خوبی برای توسعه کسب و کار فراهم آورد؛ و یا مشکلات جریان های نقدی که شما را در برابر تغییرات کوچک در درآمد آسیب پذیر می کند، می تواند یک تهدید مهم باشد.
مدل پنج نیروی پورتر (به انگلیسی: Porter’s Five Forces) در تحلیل محیط کسب و کار های کوچک و متوسط در نظر گرفته می شود. نیروهای داخلی، نیروهای خارجی، رقبا، تازه وارد ها (رقیبان جدید) و تولیدکنندگان محصولات (ارائه دهندگان خدمات) تکمیلی شامل این پنج نیرو هستند. مدل پنج نیروی پورتر به عنوان ابزاری برای سازمان ها و شرکت ها است تا بتوانند با آن از نقاط قوت خود به عنوان دفاعی در برابر فوری ترین تهدیدها استفاده کنند.
پس از آنکه توانستنید به شناسایی دقیق و تعیین کمی عوامل محیطی بپردازید؛ و آن هایی را شناسایی کردید که بیشترین اثر گذاری و ارتباط را با موقعیت آینده کسب و کار کوچک و متوسط شما دارد. حالا باید فرض هایی را در رابطه با توسعه آینده این عوامل در نظر بگیرید و استراتژی مناسبی را تعیین کنید.
برای انجام این کار روش های بسیاری وجود دارد، و شما محدود به یک ساختار یا قانون مشخص نیستید. تنها چیزی که در روش اجرا و تعیین استراتژی باید در نظر بگیرید است که برنامه های خوب دارای این ویژگی های مشترک زیر هستند:
شما می توانید از برنامه های بازبینی و مرور ماهانه استفاده کنید و نتایج بررسی خود را در صورت لزوم در استراتژی های خود اعمال کنید.
تحلیل پستل (PESTEL) یا پِست (PEST) که در این مقاله به آن اشاره شد، از رایج ترین روش ها برای تحلیل محیط کسب و کار است. مالکان کسب و کار های کوچک و متوسط می توانند از این روش برای بررسی عواملی که ممکن است بر سودآوری و حیات کسب و کارشان تأثیر بگذارند استفاده کنند. در ادامه به هر یک از عوامل اشاره می کنیم.
عوامل سیاسی، وضعیت سیاسی کنونی کشور و در صورت لزوم جهان را بررسی می کنند. این بخش، بیشتر شامل ارزیابی وضعیت ثبات دولت است، یعنی اینکه شرایط دولت پایدار است یا احتمالاً به زودی تغییر می کند؟ این تغییر برای کسب و کار شما مفید است یا مضر؟ عوامل سیاسی که باید در نظر گرفته شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
هنگام انجام تحلیل محیط کسب و کار کوچک یا متوسط تمرکز شما باید به عوامل اقتصادی یا وضعیت فعلی اقتصاد باشد. این حوزه به شما اجازه می دهد تا استراتژی هایی را در نظر بگیرید که بر اساس جهت گیری اقتصادی، که به نظر می رسد وجود دارد، طراحی شده است.
به عنوان مثال، اگر نرخ بیکاری پایین باشد، فرض شما می تواند این باشد که شرایط اقتصادی برای افتتاح شعبه جدید مناسب است. سایر عوامل اقتصادی که باید در بررسی خود در نظر بگیرید عبارت‌اند از:
عوامل اجتماعی، شامل نگرش هایی است که در یک کشور وجود دارد و احتمالاً بر شرایط کسب و کار کوچک یا متوسط شما تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، در برخی فرهنگ ها، افراد بر اساس مذهب خود در زمان های خاصی رژیم غذایی خاصی دارند، مثل روزه گرفتن برای مسلمان ها. این ممکن است بر فروش برخی مواد غذایی در آن منطقه تأثیر بگذارد. چند نمونه از عوامل اجتماعی شامل موارد زیر است:
عوامل فناورانه در تحلیل محیط کسب و کار های کوچک و متوسط، شامل پیشرفت ها و نوآوری هایی است که ممکن است نحوه اداره یک شرکت را تغییر دهد. برای برخی از مشاغل، این مسئله ممکن است با استفاده از اتوماسیون برای سرعت بخشیدن به فرایند ها باعث اثر گذاری مثبت شود.
با این حال، فناوری ممکن است جایگزین برخی موقعیت های شغلی نیز شود. عوامل تکنولوژیکی که باید در تحلیل خود در نظر بگیرید عبارت اند از:
عوامل محیطی موثر بر کسب و کار کوچک یا متوسط می تواند به چگونگی تأثیر موقعیت جغرافیایی بر کسب و کار نگاه می کنند. شرایط خاص یک منطقه می تواند بر کسب و کار شما تأثیر گذار باشد. نمونه ای از عوامل محیطی که باید در تحلیل محیط در نظر بگیرید شامل موارد زیر است:
عوامل قانونی در تحلیل محیط کسب و کار، به تغییرات در قانون اشاره دارد که ممکن است بر محیط کسب و کار تأثیر بگذارد. هنگامی که نهادهای نظارتی مقررات جدیدی را برای یک صنعت خاص، تنظیم می کنند، ممکن است تأثیر (مفید یا مضر) بر آن صنعت داشته باشد. برخی از عوامل قانونی که باید از آن ها آگاه بود به شرح زیر است:
در این مقاله به بیان تحلیل محیط کسب و کار های کوچک و متوسط پرداختیم. از نظر اقدامات و مسائلی که باید در نظر داشته باشید تفاوتی میان کسب و کار های کوچک و متوسط نیست. تنها تفاوتی که برای کسب و کار های مختلف می توان در نظر گرفت، عوامل محیط داخل و خارج است که بر آن ها تأثیر می گذارد.
تحلیل محیط کسب و کار به نوع و حوزه فعالیت آن، اندازه و اهداف کسب و کار، وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی، رقبا و محیط رقابتی و بسیاری از عوامل دیگر بستگی دارد. شما باید با انجام درست تحلیل محیطی به شناخت عوامل محیطی که بیشترین تأثیر را می گذارند بپردازی.
در نهایت با تعیین استراتژی های مناسب و انعطاف پذیر به رفع خطرات احتمالی و یا استفاده از فرصت های ممکن بپردازید. استراتژی شما باید پویا باشد و در گذر زمان به طور پیوسته آن را مانیتور و اصطلاح کنید.
طوفان فکری به چه معناست؟
طوفان فکری (به انگلیسی: Brainstorming) یک تکنیک خلاقیت گروهی است که به جمع‌آوری فهرستی از ایده‌های خودجوش توسط اعضای یک گروه می پردازد، ایده ها در یک جلسه جمعی بیان و سپس بررسی می شوند.
شکاف بازار چیست؟
شکاف بازار (به انگلیسی: Market Gap) یک فرصت برای تامین یک نیاز در بازار است که در حال حاضر در دسترس نیست و مصرف کنندگان به آن نیاز دارند.
