اولین نشانه ابتلا به یرقان زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها است. یرقان یا زردی، یک بیماری است که به دلیل افزایش غلظت بیلی‌روبین (Bilirubin) در خون ایجاد میشود. بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی زرد رنگ است که در پردازش هموگلوبین (ماده‌ای که سلول‌های خونی را قرمز می‌کند) توسط کبد تولید میشود و برای خارج کردن آن از بدن از طریق صفراوی و سپس مجرای صفراوی که به دستگاه گوارش متصل است، استفاده میشود. اما مریضی یرقان چیست و چطور درمان میشود؟ در این مقاله به شما می‌گوییم که یرقان چیست و این بیماری چه علائم و نشانه‌هایی دارد و روش درمان آن چگونه است؟
یرقان یا زردی (jaundice) بیماری است که در آن، رنگدانه‌های زرد رنگ به نام بیلی‌روبین در خون بیش از حد معمول می‌شوند و باعث تغییر رنگ پوست، چشم‌ها، ادرار و مدفوع میشود. بیلی‌روبین یک رنگدانه زرد رنگ است که در اثر تجزیه هموگلوبین (یکی از اجزای گلبول‌های قرمز خون) ایجاد میشود. با سطح متوسط بیلی‌روبین، پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی فرد می‌توانند زرد شوند. با پیشرفت، رنگ نیز می‌تواند از زرد به سبز تغییر کند. رنگ سبز به دلیل بیلی وردین (Biliverdin)، رنگدانه سبز موجود در صفرا، به وجود می‌آید.
بیشتر بخوانیم: طول عمر بیماران هپاتیت ب
زردی می‌تواند در افراد در هر سنی ایجاد شود و معمولاً نتیجه یک بیماری زمینه‌ای است. نوزادان و افراد مسن بیشترین احتمال ابتلا به زردی را دارند.
به‌طورمعمول، بیلی‌روبین از جریان خون به کبد شما منتقل میشود. سپس از لوله‌هایی به نام مجاری صفراوی عبور می‌کند. این مجاری ماده‌ای به نام صفرا را وارد روده کوچک شما می‌کنند. در نهایت، بیلی‌روبین از طریق ادرار یا مدفوع از بدن شما خارج میشود.
یرقان یا زردی یک مشکل شایع سلامتی در کودکان تازه متولد شده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) اشاره می‌کند که تقریباً 60 درصد نوزادان به زردی مبتلا می‌شوند و علائم یرقان در عرض 48 ساعت پس از تولد ظاهر میشود. یک پزشک یا پرستار باید کودک را زمانی که بین 3 تا 5 روزه است معاینه کند. این به این دلیل است که سطح بیلی‌روبین معمولاً در این زمان در بالاترین حد خود است.
بیشتر بخوانید: زردی چشم چگونه برطرف میشود؟
گلبول‌های قرمز خون در بدن نوزاد اغلب شکسته شده و جایگزین می‌شوند. این موضوع باعث تولید بیلی‌روبین بیشتر میشود. علاوه بر این، کبد نوزادان هنوز به‌طور کامل رشد نکرده است و از همین رو در فیلتر کردن بیلی‌روبین از بدن به خوبی عمل نمی‌کند.
علائم معمولاً در موارد خفیف بدون درمان برطرف می‌شوند. با این حال، نوزادان با سطح بیلی‌روبین بسیار بالا نیاز به درمان با تزریق خون یا فتوتراپی (روش علمی برای درمان زردی نوزاد) دارند.
یرقان همولیتیک نوعی یرقان است که به دلیل نوعی کم‌خونی در بدن ایجاد میشود. در این نوع یرقان گلبول‌های قرمز خون با سرعت بالایی همولیز می‌شوند و از همین رو سطح بیلی‌روبین در خون افزایش پیدا می‌کند. همولیز به تجزیه یا انهدام گلبول‌های قرمز برای آزاد شدن هموگلوبین گفته میشود. یرقان همولیتیک مانند سایر انواع یرقان موجب زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها میشود.
انواع زردی بر اساس مکان‌هایی که در فرآیند جذب و فیلتر کردن بیلی‌روبین در کبد اتفاق می‌افتد، طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه به انواع مختلف یرقان اشاره شده است.
بیشتر بخوانید: درمان زردی بزرگسالان
شرایط سلامتی که بر سرعت تجزیه سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد باعث سرریز بیلی‌روبین به بافت‌های بدن میشود. قبل از رسیدن خون به کبد اتفاق می‌افتد.
زردی کبدی زمانی اتفاق می‌افتد که بافت کبد در فیلتر کردن بیلی‌روبین از خون شما کارایی کمتری داشته باشد.
این نوع زردی زمانی اتفاق می‌افتد که بیلی‌روبین فیلتر شده از خون نمی‌تواند به درستی به مجاری صفراوی یا دستگاه گوارش تخلیه شود تا از بدن خارج شود. این بیماری پس از فیلتر شدن بیلی‌روبین در کبد و به دلیل انسداد رخ می‌دهد.
علل یرقان ممکن است شامل انواع مختلفی از بیماری‌ها و شرایط پزشکی باشد. اگر شما به هر دلیلی به یرقان مبتلا شده‌اید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا علت این مشکل را تشخیص دهد و درمان مناسب را برای شما تجویز کند. در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین دلایل ابتلا به یرقان یا زردی آشنا شوید.
بیشتر بخوانید: زردی پوست و کم خونی چه ارتباطی با هم دارند؟
عفونت‌های ویروسی مانند ویروس هپاتیت A، B و C می‌توانند باعث مشکلات کبدی شوند که منجر به ابتلا به یرقان می‌شوند. این ویروس‌ها معمولاً از طریق خوردن یا نوشیدن آب یا غذاهای آلوده به بدن وارد می‌شوند.
عفونت‌های باکتریایی نیز می‌توانند باعث مشکلات کبدی شوند که منجر به ابتلا به یرقان می‌شوند. مثال‌هایی از این عفونت‌ها شامل عفونت‌های صفراوی و عفونت‌های تنفسی هستند.
مصرف برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، ضد التهاب‌ها و آرام‌بخش‌ها می‌تواند باعث مشکلات کبدی شود که منجر به ابتلا به یرقان می‌شوند. برخی از داروهایی که می‌تواند باعث این مشکل شوند شامل آنتی‌بیوتیک‌های پنی‌سیلین و تتراسایکلین (Tetracycline)، ضد التهاب‌های غیراستروئیدی مانند آسپرین (Aspirin) و ایبوپروفن (Ibuprofen) و آرام‌بخش‌های بنزودیازپین (Benzodiazepine) مانند دیازپام (Diazepam) هستند.
بیماری‌هایی مانند سیروز کبد، کم‌کاری کبد و سرطان کبد می‌توانند باعث مشکلات کبدی شوند که منجر به ابتلا به یرقان می‌شوند.
مشکلاتی مانند سنگ صفراوی، تنگی مجرای صفراوی و عفونت صفراوی می‌تواند باعث مشکلات کبدی شود که منجر به ابتلا به یرقان می‌شوند.
در بعضی از زنان باردار، جریان صفراوی ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی در بدن کند شود که منجر به ابتلا به یرقان میشود.
علائم یرقان شامل زرد شدن پوست و چشم‌ها، خستگی، تب، سردرد، تهوع و استفراغ، تیرگی ادرار و مدفوع زرد است. در صورتی که شما این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید. در ادامه می‌توانید با جزئیات علائم یرقان آشنا شوید.
یکی از علائم رایج یرقان، زردی پوست است که به دلیل افزایش بیلی‌روبین در خون و نفوذ آن به بافت‌های بدن ایجاد میشود.
در بیشتر موارد، زردی چشم‌ها همراه با زردی پوست رخ می‌دهد و این موضوع به دلیل نفوذ بیلی‌روبین به چشم‌ها ایجاد میشود.
بیلی‌روبین که به دلیل یرقان در خون بیش از حد است، به صورت طبیعی از طریق ادرار دفع میشود. اما در صورت یرقان، بیلی‌روبین بیشتری در ادرار دیده میشود و رنگ آن تیره‌تر میشود.
مدفوع در مواردی که یرقان شدید است، رنگ زرد دارد زیرا بیلی‌روبین به دستگاه گوارش منتقل میشود.
در بعضی از موارد، خستگی و سردرد نیز ممکن است به علائم یرقان اضافه شود.
بر اساس یک مقاله معتبر در سال 2021، سطح طبیعی بیلی‌روبین کمتر از 1 میلی‌گرم در دسی لیتر (mg/dl) است. اگر این سطح به حدود 3 میلی‌گرم در دسی لیتر برسد، فرد دچار زردی میشود.
یک مقاله معتبر در سال 2021 اشاره می‌کند که اگر سطح بیلی‌روبین به 5 میلی‌گرم در دسی لیتر در روز یا بیش از 0/2 میلی‌گرم در دسی لیتر در ساعت افزایش یابد، پزشکان ممکن است زردی را در نوزادان تشخیص دهند.
این محدوده‌ها ممکن است بین آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد. اینکه سطح بیلی‌روبین چقدر بالاتر از محدوده طبیعی است، به پزشک کمک می‌کند تا بهترین درمان را برای این مشکل انتخاب کند.
اما درمان یرقان بزرگسالان چیست؟ درمان یرقان بستگی به علت آن دارد. در واقع یرقان زمانی درمان میشود که علت بروز این مشکل شناسایی و برطرف شود. در بعضی از موارد، درمان نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان دارد و در اکثر مواقع نیز بیماری با مصرف دارو برطرف میشود درمان یرقان شامل مصرف داروها، تغییرات در رژیم غذایی و در بعضی موارد، انجام جراحی است.
در بیشتر مواقع برای درمان یرقان از داروهای خاصی استفاده میشود. نوع دارو باید با توجه به علت بروز این مشکل توسط پزشک تجویز شود. برای مثال به منظور درمان یرقان ناشی از هپاتیت باید از داروهای موثری برای درمان وجود دارد، استفاده شود.
برای تسکین علائم زردی ناشی از هپاتیت باید موارد زیر را رعایت کنید.
اگر علت زردی مربوط به مسدود شدن کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا یا سرطان پانکراس باشد، احتمالا پزشک از روش جراحی برای درمان استفاده می‌کند. جراحی ممکن است شامل قرار دادن استنت (Stenting) باشد. این روش از انسداد مجرای صفراوی جلوگیری می‌کند و حرکت صفرا در این مجرا را راحت‌تر می‌کند.
برای تشخیص بیماری ابتدا پزشک بیمار را معاینه و علائم را بررسی می‌کند. سپس ممکن است سوالاتی در مورد سابقه پزشکی و سبک زندگی‌تان از شما بپرسد.
متخصص گوارش و کبد ممکن است آزمایش خون و ادرار برای تشخیص یرقان استفاده کند. این آزمایش‌ها به پزشک شما اجازه می‌دهد تا سطح بیلی‌روبین خون را بررسی کند و سلامت کبد شما را ارزیابی کند.
همچنین ممکن است سونوگرافی، ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن را برای بررسی انسداد درخواست کنند. این آزمایش‌ها نیز می‌توانند برای بررسی علائم بیماری کبد و پانکراس استفاده شوند. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تایید بیماری کبد، بیوپسی (Biopsie) کبد را درخواست کند.
ازآنجایی‌که دلایل زیادی برای زردی وجود دارد، ارائه اقدامات پیشگیری خاص دشوار است. در ادامه می‌توانید با برخی از روش‌های موثر پیشگیری از یرقان آشنا شوید.
یرقان علائمی از بیماری است که می‌تواند به دلیل چندین علت ایجاد شود. علائم آن شامل زردی پوست و چشم‌ها، ادرار تیره رنگ، مدفوع زرد رنگ، خستگی و سردرد است. درمان یرقان بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل مصرف داروها، تغییرات در رژیم غذایی و در بعضی موارد، انجام جراحی باشد. در صورت داشتن هرگونه علائم یرقان، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید. در صورت تمایل می‌توانید به صورت حضوری و و آنلاین با مشاوره آنلاین دکتر گوارش و کبد در درمانکده ارتباط برقرار کنید.
منابع: healthdirect، healthline، clevelandclinic، medicalnewstoday
