آرمان امیری | چندی پیش برای یک پژوهشی در مورد شاهنامه، به دنبال تصاویری از نسخ قدیمی و مصور شاهنامه فردوسی می‌گشتم. یکی از ارزشمندترین این نسخه‌ها «شاهنامه طهماسبی» است. نسخه‌ای که به دستور شاه طهماسب تهیه شده و حدود ۵ قرن پیش به سلطان وقت عثمانی (سلطان سلیم دوم) تقدیم شده است. متاسفانه ارزش بی‌نظیر این اثر به بلای جان خودش بدل شد، به نحوی که قیمت کل مجموعه آنقدر بالا بوده که دلال‌های آثار هنری نمی‌توانسته‌اند آن را یکجا به فروش برسانند. در نتیجه برگ‌های آن را جدا می‌کنند و هر برگ را به بهای گزافی به فروش می‌رسانند. کافی است بدانیم فقط یک برگ از این شاهنامه در فروردین ماه سال ۹۰ به قیمت ۷/۴ میلیون دلار در یک حراجی آمریکایی به فروش رسید. در حال حاضر برگ‌هایی از این اثر در موزه‌های آمریکا، کانادا و حتی قطر نگهداری می‌شود، هرچند بخش اعظم آن به موزه هنرهای معاصر ایران بازگشته است؛ اما برای ابراز خرسندی از این خبر اجازه بدهید کمی صبر و تردید کنیم.
من نسخه‌های مصور و ارزشمند دیگری را هم در دیگر موزه‌های جهان مثل موزه دانمارک یا برلین پیدا کردم که ویژگی مشترک همه آن‌ها این بود: وب‌سایت موزه‌ها، برگ به برگ این آثار را با بالاترین کیفیت ممکن تصویربرداری و به ساده‌ترین شکل ممکن برای استفاده عموم منتشر کرده‌اند. بدین ترتیب، من توانستم برای مثال برگه‌هایی از شاهنامه طهماسبی را که در موزه متروپولیتن آمریکا قرار دارد با بهترین کیفیت به دست بیاورم. شما هم می‌توانید نسخه‌های موزه متروپولیتن را «از این نشانی» ببینید یا دانلود کنید.
بعد از دریافت انواع و اقسام نسخه‌هایی که در موزه‌های جهان قرار داشتند، به سراغ موزه‌های خودمان رفتم و نتیجه تاسف‌بار بود.
نخست اینکه تقریبا هیچ تصویر قابل قبولی از این نسخه‌ها بر روی وبسایت‌های داخلی قرار ندارد. اصلا شما اگر توانستید از ساز و کار وب‌سایت موزه‌های ایرانی سر در بیاورید واقعا شق‌القمر کرده‌اید. در مرحله دوم سعی کردم با حضرات وارد مکاتبه شوم و تازه فهمیدم انداختن یک نظر به این «سرمایه‌های ملی» کاری است در سطح محال! در این لینک می‌توانید شرایط و مدارکی را که موزه کاخ گلستان برای ارائه تصویر آثار طلب کرده مطالعه کنید. به اختصار اگر بگویم، فقط برای یک تصویر ساده که توسط خود موزه گرفته شده، پژوهش‌گر باید:
را تهیه کند. و سپس «با مراجعه به دبیرخانه کاخ گلستان و سیر روال قانونی و تائید مدیریت محترم یا معاونت محترم مجموعه کاخ گلستان و ارجاع به دفتر گنجینه نسخ خطی برای ایشان نوبت سرویس‌دهی تعیین می‌گردد تا کار مورد درخواست بررسی و اعلام آمادگی گردد»!
دیگر توضیح بیشتر ندهم که چند بار با چند موزه و کتابخانه وارد مکاتبه و تماس و ارسال مدارک و پی‌گیری شده‌ام و حتی درخواست وجه کرده‌اند و پذیرفته‌ام و آخرش هم بعد از کلی نامه‌نگاری کار پیش نرفته که نرفته!
در حال حاضر، من موفق شده‌ام به لطف روال درست موزه‌های جهان، نسخه‌های کامل ۱۶ شاهنامه خطی از برلین، استانبول، فلورانس، قاهره، هلند، لندن، پاریس و چند موزه و دانشگاه دیگر را به دست بیاورم، اما مدیون‌اید اگر فکر کنید یک برگ یا یک تصویر از نسخه‌های موجود در موزه‌های ایران را بجز با کیفیت‌های بسیار نازل موجود در سایت‌های خبری دیده باشم. به جای‌اش چه کار کرده‌اند؟ موزه هنرهای معاصر برداشته، تصاویر موزه‌های متروپولیتن و قطر را به اسم «همکاری» گرفته، چند تصویر محدود از اندوخته خودشان را هم کنارش گذاشته‌اند و با قیمتی گزاف منتشر کرده‌اند. (قیمت سال ۹۲ کتاب ۹۸۰هزار تومان است)
واقعا سخت و دردناک است گفتن این عبارت پایانی؛ اما دست‌کم می‌توانم بگویم، برای تمامی پژوهشگران، چه بهتر بود که باقی برگ‌های این میراث ملی هم به تاراج می‌رفت و به دست آن غربی‌هایی می‌افتاد که حداقل اینقدر فهم و مدیریت دارند که بدانند این آثار، سرمایه‌های هنر بشری هستند و همه مردم حق دارند که دست‌کم آزادانه تصاویر آن‌ها را تماشا کنند. نه این حضراتی که فرق اثر هنری را با اسناد محرمانه نمی‌فهمند یا حتی به این میراث به ظاهر ملی هم به چشم دکانی برای پول درآوردن نگاه می‌کنند.
بهانه این نوشته، انتشار خبری بود که می‌گوید: دانشگاه کلمبیا، نسخه آنلاین دانشنامه ایرانیکا را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار داده که از این لینک می‌توانید به آن مراجعه کنید.
منبع: https://t.me/divanesara/1364
