به چی گوش می‌د‌ی؟!

توجه: این یادداشت از آرش‌ پورابراهیمی است.

هنگامی که هدفون رو گوشتان است و با چهره آشنایی مواجه می‌شوید (به خصوص هنگام استفاده از حمل و نقل عمومی) احتمالا باید به این پرسش پاسخ بدهید که در حال گوش دادن به چه چیزی هستید. فکر کنم به ظاهر من بیشتر می‌آید که اهل گوش دادن به پادکست‌های مختلف و آموزنده باشم.

در حالی که این اقبال شدید به پادکست‌ها را به عنوان منبعی برای کسب دانش درک نمی‌کنم. پاسخ من به پرسش «به چی گوش می‌دهی؟» معمولا «موسیقی رپ فارسی» است. اینجاست که مخاطب غیرایرانی که غافلگیر شده به طور ناخودآگاه می‌پرسد«چرا؟». اما خب این واکنش برای من تازگی ندارد و در ادامه مسیر بسته به اینکه چقدر تا مقصد مانده باشد برای مخاطب غافلگیرشده شرح می‌دهم که چرا موسیقی رپ فارسی به نظر من یکی از جذاب‌ترین، پویاترین و البته امیدوارکننده‌ترین بخش‌های فرهنگ و اقتصاد ایران است.

از نسبت حاکمیت با موسیقی زیرزمینی ایران شروع کنیم. موسیقی رپ در ایران قانونی نیست اما توسط حاکمیت تحمل می‌شود و یا به بیان بهتر رپ فارسی خودش را به حاکمیت تحمیل کرده است. خط قرمزهای نانوشته‌ اما مشخصی هم برای خوانندگان داخل ایران وجود دارند؛ خط قرمزهایی که بسیار فراخ‌تر از مواردی است که مثلا خوانندگان مجاز باید رعایت کنند. در مقابل این آزادی عمل، خوانندگان رپ در ایران امکان انتشار قانونی کارهایشان و برگزاری کنسرت را ندارند (هرچند که خیلی به برگزاری اجرای زنده نزدیک شده‌اند).

حاکمیت عملا دخالت خاصی در بازار رپ فارسی ندارد (تا جایی که آن خط قرمزهای واقعا کش آمده نسبت به دیگر بخش‌ها رعایت شوند) و در نتیجه رابطه تقریبا مستقیم تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در این بازار آن را به بازاری پویا تبدیل کرده که در آن کیفیت کار اصلی‌ترین عامل موفقیت است. بخش قابل توجهی از این پویایی به خاطر امکان درآمدزایی از طریق انتشار موزیک در پلتفرم‌های جهانی مانند اسپاتیفای، ساندکلاود و یوتيوب است؛

جایی که به طور طعنه‌آمیزی فیلتر بودن یوتيوب و اسپاتیفای و در نتیجه اجبار کاربران به استفاده از آی‌پی‌های خارجی برای استفاده از این پلتفرم‌ها به درآمدزایی بیشتر هنرمندان کمک می‌کند. در این بازار پویا، خوانندگان تازه و سبک‌های جدید در پی هم می‌آیند و برای مثال اگر سبک دریل همین دو سال پیش تازه به فضای رپ فارسی رسیده بود حالا عملا در حال جایگزین شدن با سبک‌های جدید است. در بازار رپ فارسی طیف وسیعی از محصولات مختلف برای سلایق مختلف تولید می‌شود.

ظهور خوانندگان جدید از نقاط مختلف از بندرعباس و شمال گرفته تا حتی شهرهای محافظه‌کارتری مانند مشهد نشان می‌دهد که فرصت درخشش در این بازار برای همه وجود دارد و کیفیت کار تعیین‌کننده نهایی موفقیت هنرمند است. همین باعث شده که کیفیت موسیقی رپ فارسی به کیفیت موسیقی رپ در کشورهای مطرح این سبک نزدیک باشد.

اما وقتی از پویایی این بازار حرف می‌زنیم که ترکیبی است از دخالت حداقلی دولت و امکان درآمدزایی بر اساس اقبال مخاطب، باید به شوک‌هایی که به این بازار وارد شده هم اشاره کنیم. اعتراضات سال گذشته در ایران بازار رپ فارسی را در تنگنای عجیبی قرار داد. خوانندگان رپ فارسی از سوی بخشی از مخاطبان و به خاطر فضای عجیب و غریب آن روزها تحت فشار قرار گرفته بودند که نسبت به شرایط روز واکنشی افراطی نشان بدهند.

رپ فارسی و به خصوص هنرمندان داخل ایران باید روی نوار باریکی راه می‌رفتند تا از یک سو حداقل تا حدی حرف دلشان را بزنند و از سوی دیگر «صنعت» شکل گرفته بر اساس رپ فارسی را حفظ کنند. حفظ شعله رپ فارسی در پاییز و زمستان سال گذشته و سپس بازگشت قدرتمندانه آن به صحنه در سال جدید نشان داد که رپ فارسی از آن بزنگاه جان سالم به در برده و راه خود را پیدا کرده است.

داستان رپ فارسی از زمان شکل‌گیری تا حالا که تا حدی شکل بازار به خود گرفته و حتی ظرفیت تبدیل شدن به یک صنعت را دارد روایت جذابی است که شاید در مطالعات فرهنگی مربوط به ایران تا حدی مورد کم توجهی قرار گرفته است.

همچنین بخوانید:

خاک اینجاست که طلا می‌شود

چرا بورس در ایران خلاف جهت حرکت می‌کند؟

رانت اطلاعاتی چطور پول ‌مردم ‌را در جیب کله‌گنده‌ها می‌گذارد؟

درس‌های‌ یک سریال‌ نسبتا‌ عامه‌پسند

نوشتن؛ آزمونی برای مدرک‌داران کم‌دانش