اویم ایوک - کهن ترین فرهنگ (واژه نامه) ایرانی

زبان اوستایی از کهن ترین زبان هایی است که آریاییان بدان سخن می گفته اند. در کنار زبان اوستایی، زبان های پارسی هخامنشی و زبان مادی از دسته زبان هایی است که در دسته زبان های باستانی گروه بندی می شوند. این زبان تا اندازه ای کهن است که در زمان ساسانیان نیز برای مردمان ناشناخته بوده است و می توان گفت تنها موبدان زرتشتی به این زبان آشنا بودند.

از دوران ساسانی نسک هایی به یادگار مانده که در پایان این نوشته پیوندهایی به آنها را آورده ام. از میان این یادگارهای ساسانی، دو فرهنگ از زبان اوستایی به زبان پهلوی یا پارسیگ (پارسی میانه) به جای مانده است که فرهنگ پهلویگ و فرهنگ اویم - اِیوَک (ōīm-ēwak) نام دارند.

این چنین بر می آید كه فرهنگن ويسي پیشینه ای ديرينه در گذشته فرهنگ و ادبيات ايران داشته است. با بودن دو فرهنگ، فرهنگ پهلويگ و اويم ايوک از زبان اوستایی به پهلوی، بيانگر آن است كه اين هنر و شگرد در زمان ساسانیان، به رسایی دست يافته بود.

اگرچه شاید نگارش پایانی اين فرهنگ ها در سده های سوم و چهارم انجام شده باشد، ولی اين سرچشمه های نخستين اين دانش به دوره های كهن تری بازمی گردد. فرهنگ اويم در برگیرنده واژه ها و سهمان های اوستایی و برگردان آنها به فارسی ميانه (پارسیگ) است .اين فرهنگ در ریخت امروزی آن در برگیرنده یک پیشگفتار و 27 فِرَگرد است كه درون مایه هر فرگرد بیشتر بر پایه موضوع آن مرتب شده و بنابراين این چنین بر می آید كه نویسنده از اين شیوه فرهنگ نويسی آگاه بوده است.

چون این واژه‌نامه با واژه اوستایی اویم (ōīm) به چِم یک آغاز شده و به واژه ایوک (ēwak) پهلوی به چِم یک برگردانده شده‌است آن را اویم ـ ایوک نامیده‌ اند .در فرهنگ اویم ۱۰۰۰ واژه اوستایی به ۲۲۵۰ واژه پهلوی (پارسی میانه) برگردانده شده ‌است.

واژه های همسان فارسی

1 نسک واژه ای پارسیگ و همسان با واژه کتاب است.

2 سهمان واژه ای پارسیگ و همسان با واژه جمله است.

3 واژه اوستا در زبان پارسیگ، اَپَستاک خوانده می شود.

4 فِرَگرد واژه ای پارسیگ و همسان با واژه فصل کتاب است.

5 چِم واژه ای پارسیگ و همسان با واژه معنی است. همچنین واژه زَند نیز پارسیگ و همسان واژه معنی است.