ستون های بیشاپور ساسانی و گشته دبیره

شهر باستانی بیشاپور که در نزدیکی کازرون امروزی است، از دوران ساسانیان در سال ۲۶۶ ترسایی و به دستور شاپور یکم - دمین پادشاه ساسانی و فرزند اردشیر پاپکان بنیانگذار ساسانیان، ساخته شده است. بیشاپور یکی از کهن‌ترین شهرهایی است که پیشینه ساخت آن در سنگ نوشته ای به یادگار مانده است. شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیرخوره بوده‌است. بیشاپور تا سده هفتم هجری آباد و در آن زندگی بوده‌ است و پس از آن ویران شده‌ است. بیشاپور گنجینه‌ای از یادگارهای ارزشمند ساسانی مانند نیاشگاه آناهیتا است.

پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون (در راه شاهی ساخته شده بدست هخامنشیان) شهری ساخته شود. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را بر این شهر نهاد.

شهر بیشاپور به پایه معماری یونانی و بدست سربازان شکست خوردن ارتش روم ساخته شده است. شهر دارای دو خیابان و چهار دروازه است به گونه ای که دو خیابان شمال و جنوب و شرق و غرب را به هم پیوند می دهند که در هر سو یکی از چهار دروازه هست. در میانه شهر، دو ستون و یک جایگاه هست که شاید در گذشته بر روی این جایگاه تندیسی بوده باشد.

در این دو ستون، به دو زبان پهلوی (پارتی) و پارسیگ (ساسانی) پیشینه ساخت شهر نوشته شده است. نگارهای زیر نخست بخشی از سنگ نوشته روی یکی از ستون ها و دیگری نام شهر بیشاپور به زبان پارسیگ را نشان می دهند. در زمان ساسانیان ۷ دبیره بوده است که یکی از آنها گشته دبیره می خواندند.

گشته دبیره از سمت راست به چپ نوشته می شده و واک های آن از جدا نوشته می شدند و به یکدیگر نمی چسبیدند. یکی دیگر از دبیره های دوران ساسانی، هام دبیره است که آن نیز از سمت راست به چپ نوشته می شده است ولی واک های آن به یکدیگر می چسبیدند. همچنین گشته دبیره برای سنگ نوشته ها و سکه ها به کار می رفته ولی هام دبیره برای نوشتن نَسَک ها (نیبِگ ها) به کار می رفته است. نگاره زیر واک های گشته دبیره پارتی و ساسانی را در برابر هام دبیره نشان می دهد.

هام دبیره، گشته دبیره پهلوانیک پارتی و در پایان گشته دبیره پارسیگ ساسانی

یکی دیگر از یادگارهای درون شهر بیشاپور، نیایشگاه آناهیتا است. در کنار کاخ شاپور در دره بیشاپور اتاق چهارگوش بزرگی هست؛ که به نام نیایشگاه آناهیتای بیشاپور خوانده می‌شود. این نیایشگاه به گونه مکعبی بوده که هر ضلع آن نزدیک به ۱۴ متر است و از سنگ‌های تراشیده شده و بدون ملات و دو جداره ساخته شده و به سبک معماری هخامنشی است که با بست‌های آهنی به یکدیگر متصل شده‌است. نگاره های زیر نماهای گوناگونی از این ساختمان را نشان می دهد.

این نیایشگاه در فرورفتگی ۶ متری از روی زمین ساخته شده و پلکانی از کاخ به آن بوده‌است. نیایشگاه بدون سقف است و انگیزه این بوده که آب رودخانه شاپور که در فاصله ۲۵۰ متری آن جاری است را به درون نیایشگاه آورده تا پس از جریان به درون معبد بدست قناتی بیرون رانده شود.