تفاوت طرحواره (schema) با تروما (trauma) در چند چیزه، هم از نظر تعریف، هم ریشه، هم تأثیر روانی. اینجا ساده و کامل توضیح میدیم:
تفاوتهای طرحواره و تروما
🌱 طرحواره (Schema)
چی هست؟ الگوهای ذهنی عمیق و پایدار درباره خودمون، دیگران و دنیا.
چطور شکل میگیره؟ معمولاً در کودکی و از طریق تعاملات تکراری با والدین، مراقبان یا محیط اطراف.
مثال: "من دوستداشتنی نیستم" "اگر اشتباه کنم، طرد میشم" "همیشه باید مراقب دیگران باشم، حتی اگر خسته باشم"
مهم: طرحوارهها همیشه ناشی از "تروما" نیستن. ممکنه والدینت صرفاً بیثبات، کنترلگر یا بیشازحد مراقب بوده باشن، بدون اینکه اتفاق وحشتناکی افتاده باشه.
⚡ تروما (Trauma)
چی هست؟ تجربهای شدید، دردناک یا تهدیدکننده که فراتر از ظرفیت روانی فرد برای پردازش و هضمشه.
چطور شکل میگیره؟ ممکنه ناگهانی باشه (مثل تصادف یا تجاوز)، یا مزمن (مثل سالها تحقیر شدن یا غفلت عاطفی).
مثال: کتک خوردن شدید تجاوز یا سوء استفاده دیدن دعوای شدید والدین سالها نادیده گرفته شدن
مهم: تروما میتونه باعث ایجاد طرحواره بشه، ولی هر طرحوارهای الزاماً از تروما نمیاد.
🧩 تفاوت کلیدی
آیا ممکنه توی بزرگسالی، یه طرحواره توی آدم ایجاد بشه؟
🟡 بهطور کلی نه، ولی استثناهایی وجود داره.
حالا مفصلتر توضیح بدم:
✳️ اصولاً طرحواره در کودکی یا نوجوانی شکل میگیره
طرحوارهها بر اساس تجربههای ثابت، تکرارشونده و عمیق در سالهای اولیه زندگی شکل میگیرن. چون اون موقع مغز در حال شکلگیریه و کودک توان تحلیل منطقی نداره، پس برداشتهای خام و احساسیاش ریشهدارتر میشن.
مثلاً اگه همیشه احساس کردی بهت توجه نمیشه، ممکنه طرحوارهی «رهاشدگی» یا «نادیدهگرفتهشدن» درت شکل بگیره.
🔁 اما در بزرگسالی چی؟
تو بزرگسالی ممکنه:
طرحوارههای قدیمی فعال یا شدیدتر بشن مثلاً اگه پارتنرت تورو ناگهانی ترک کنه، طرحوارهی "رهاشدگی" که از کودکی داشتی، شعلهور میشه.
تجربههای خیلی شدید و تکراری در بزرگسالی باعث شکلگیری شبهطرحواره بشن مثلاً اگه چند بار پشتسرهم در روابط صمیمی خیانت ببینی، ممکنه باور عمیقتری شکل بگیره مثل: «هیچکس قابل اعتمادن نیست» → که شباهت به طرحواره داره ولی خیلی عمیق و ریشهدار مثل کودکی نیست.
اگه رشد عاطفی فرد در کودکی متوقف شده باشه، مغز هنوز میتونه به شیوه کودکانه تجربهها رو جذب کنه، حتی تو بزرگسالی. در این حالت بزرگسال "ظاهری" داریم، با کودک درونِ زخمی و فعال.
🧠 پس خلاصه:
طرحوارهی اصیل = محصول کودکی
ولی تجربههای تکراری و دردناک در بزرگسالی میتونن طرحوارههای جدید شبیهسازی شده ایجاد کنن، یا زخمهای قدیمی رو باز کنن.
