اضطراب اجتماعی یکی از شایعترین اختلالات اضطرابی است که با ترس شدید از ارزیابی منفی دیگران، اجتناب از موقعیتهای اجتماعی و درگیری با افکار خودانتقادگرانه همراه میشود. درمانهای مبتنی بر شواهد بر اصلاح توجه، مواجهه هدفمند، بازسازی شناختی، کاهش رفتارهای ایمنی، تنظیم هیجان و تقویت مهارتهای میانفردی تأکید دارند. این مقاله مجموعهای از مؤثرترین مداخلات درمانی مبتنی بر رویکردهای شناختیرفتاری، ACT، ذهنآگاهی و مداخلات بدنی را ارائه میکند.
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) معمولاً در نوجوانی آغاز شده و در صورت عدم درمان، به الگوی مزمن اجتناب، کاهش عملکرد شغلی، افت کیفیت روابط و تضعیف عزتنفس منجر میشود.
۱. اصلاح توجه و کاهش تمرکز بر خود
یکی از عوامل کلیدی حفظ اضطراب اجتماعی، درگیری بیش از حد با نشانههای درونی مانند لرزش صدا، ضربان قلب یا گرگرفتگی است. این الگوی توجه سبب میشود فرد نتایج منفی احتمالی را بیشبرآورد کند.
راهبردهای مؤثر:
• تمرین جهتدهی توجه بیرونی: مشاهده آگاهانهی محیط
• تمرین ذهنآگاهی حسی: تمرکز غیرقضاوتگرانه بر صداها، نور یا حرکت
• کاهش توجه به علائم بدنی: تمرین «توجه انتخابی» برای رهاکردن اسکن دائمی بدن
۲. مواجهه تدریجی و ساختارمند
مواجهه خط اول درمان اضطراب اجتماعی است. مواجهه مؤثر نیازمند «برنامهریزی علمی»، «پایش اضطراب» و «تکرار منظم» است.
مراحل مواجهه:
1. تدوین نردبان مواجهه از ساده به پیچیده
2. مواجهههای ۵ تا ۲۰ دقیقهای در محیط واقعی
3. ثبت سطح اضطراب قبل، هنگام و بعد
4. تکرار تا رسیدن به «تجربه هیجان» و حذف اجتناب
نمونههایی از مواجهه:
• پرسیدن ساعت از یک غریبه
• خوردن یا نوشیدن در کافه
• تماس تلفنی
• ارائه سهدقیقهای در جمع
۳. بازسازی شناختی و اصلاح باورهای ناکارآمد
افراد دارای اضطراب اجتماعی معمولاً با افکاری مانند «اگر اشتباه کنم همه مرا مسخره میکنند» یا «صورت من قرمز میشود و همه متوجه میشوند» دستوپنجه نرم میکنند.
راهبردهای شناختی:
• بررسی شواهد موافق و مخالف باور
• پرسش سقراطی و تحلیل پیامدهای واقعی
• تکنیک «اگر این اتفاق افتاد چه؟» برای کاهش فاجعهسازی
• ثبت افکار و آزمون پیشبینیها در مواجهه واقعی
۴. کاهش رفتارهای ایمنی
رفتارهای ایمنی ابزاری برای «محافظت» هستند اما اضطراب را حفظ میکنند. برای مثال:
• کمحرفی
• تمرکز بر گوشی
• آمادهکردن جملهها در ذهن
• اجتناب از تماس چشمی
• کنترل افراطی ظاهر
استراتژی درمان:
بهجای حذف ناگهانی، درمانگر رفتارهای ایمنی را تدریجی و مرحلهبهمرحله کاهش میدهد. این کار به فرد فرصت میدهد تجربه جدیدی از «امن بودن بدون تلاش افراطی» کسب کند.
5.افزایش مهارتهای میانفردی
در بسیاری موارد، مشکل اصلی «کمبود مهارت» نیست بلکه «درک غلط فرد از توانایی خودش» است. با اینحال آموزش مهارتهای ارتباطی میتواند اعتمادبهنفس را تقویت کند.
مهارتهای قابل آموزش:
• شروع و حفظ گفتگو
• ارتباط چشمی
• ابراز احساسات
• جرأتمندی
• مدیریت تنفس و سرعت گفتار
